Elimizde AES salu mәselesi kýn tәrtibinen týsken joq. Eks-ministr Bolat Aqsholaqov byltyr nysandy Almaty oblysyndaghy Ýlken auylynyng manynda salu josparlanyp otyrghanyn mәlimdegen edi.

Sonday-aq, ol Qytay, Resey, Koreya, Fransiya siyaqty elderden jetkizishulerding tekserilgen reaktorlyq tehnologiyalarynyng qysqa tizimi jasalyp, yaghny vendordy tandau biyl anyqtalatynyn da tilge tiyek etken. Endi búl isti jana ministr Almasadam Sәtqaliyev qolyna aluy tiyis. Alayda, qoghamda «AES salynsa, Balqash kóline ziyany tiyedi nemese su kólemin azaytyp jiberedi» degen kereghar pikir kóp. Júrttyng shyndyqqa janaspaytyn aqparatqa senip, qanqu sózderge erip ketetini týsinikti.

«Qazaqstandyq atom elektr stansiyalary» JShS Atom energetikasy bólimining injeneri Asuan Siyabekov: «AES-te radioaktivti qaldyqtar syrtqa shyqpaydy. Birneshe kontur bolady. Sol kontur boyynda salqyndatylady. Biz sudy ne ýshin qoldanamyz? Eng aldymen reaktordy salqyndatu ýshin. Búl sudy toghandardan, janyndaghy kólden alamyz. Konturdaghy qúbyrmen jýretin su kól nemese toghandaghy sumen janaspaydy. Sondyqtan «radioaktivti qaldyqtar Balqash kóline qúiylady» degen pikir dúrys emes» degendi tәptishtey jetkizdi. Onyng aituynsha, AES Balqashtyng suyn azaytpaydy.

«Álbette, AES reaktoryna Balqash suy paydalanuy mýmkin. Birinshi, Balqash suyn paydalanugha bolady, ekinshi qúrghaq gradirnya arqyly suytugha bolady. Eger sudy Balqash kólinen tikeley alsaq, әldeqayda tiyimdirek. Búryn 2 jәne 2+ reaktor paydalanyldy. Al býginde apatty jaghday boldyrmas ýshin reaktordyng qauipsiz 3+ buynyna kóship jatyr. Búlar balqyp ketpeydi, radioaktivti qaldyqtar syrtqa shyghyp ketu qaupi joq, sumen janaspaydy» degen pikirde.

Al búl túrghyda mamandar men tiyisti salagha jauap beretin mekeme basshylyghy ne deydi? Mәselen, Almaty oblysy boyynsha Ekologiya departamentining basshysy Qonysbek Eskendirúlynyng oiynsha, múnyng bәri AES siyaqty stragetiyalyq nysandy salu barysynda eskerilgen.

Adam densaulyghyna, su resursyna ziyany joq bolghannan keyin qabyldanghan sheshim ghoy. Adamzat tirshiligine, qorshaghan ortagha, ósimdik pen januarlar әlemine, su resurstaryna әseri qanday? Qazir әli de bolsa ghylymy zertteu júmysy jýrgizilui qajet. Al mamandar tarapynan Balqash kóline ziyany tiyedi, su dengeyi azayyp ketedi degendi estimedim. Su resurstaryn basqaru komiyteti men Ekologiya komiyteti shetel tәjiriybesin jinaqtap, zerdelep jatyr. Búl mәsele әli de naqtylanady», – deydi ol.

Ál-Faraby atyndaghy QazÚU-dyng Geografiya jәne tabighatty paydalanu fakuliteti, YuNESKO jәne túraqty damu kafedrasynyng professory Júmanәli Erkinbekúly Qazaqstanda 2040 jylgha deyin auyz su tapshylyghy 5 mlrd tonnagha jetetinin aitty.

 «Óitkeni, sudyng 50 payyzy Ózbekstan, Qyrghyzstan, Qytaydan keledi. Olardyng da halqynyng sany ósip jatyr, ózderinen artylmaydy. Kezinde elimizde qorghasyn, myrysh konsentratyn shygharghan shahtalar boldy. Onyng terendigi 1 shaqyrymgha jetti. Arna búzylyp, sudyng kózderi shahtagha qúiylady. Bir shahtadaghy tolghan sudy shygharugha 6 mlrd tengeden astam qarjy júmsalady. Oilay beriniz, Qazaqstanda qanshama shahta bar. Auyz su tapshy bolghanda onsyz da sol sudy jer astynan shygharugha tura keledi. Bizge energiya kózi kerek. Álem boyynsha uran óndirude birinshi oryndamyz. Biraq sugha jarymay, ekonomika qúldyrasa ne bolamyz? Demek, AES salugha bolashaq ómirding ózi mәjbýr etip otyr. Al balamaly energiya kózderin janghyrtayyq desek, jel Qazaqstannyng barlyq jerinde ýzdiksiz soqpaydy. Oghan qoyatyn elektr stansiyasynyng kýshi jetispeydi. Qúlama su bolsa – tapshy. Kýnnen óndiru ýshin taza kvars kerek. Ol – qymbat. Eger bәrin oilastyryp istesek, qorshaghan ortagha, Balqashqa ziyany tiymeytindey amalyn jasaugha bolady. Óndiriske qajetti su túshy boluy kerek Sondyqtan AES saludan basqa jol joq. Tarazygha salsaq, AES-ke jýginemiz. Aynalasy 50 jylda múnay qory tausylady. Qazir qarjy kózi bar kezde elimizde nege energiyamen qamtamasyz etip almasqa?»

Sonday-aq, әl-Faraby atyndaghy Qazaq últtyq uniyversiytetining filosofiya jәne sayasattanu fakuliteti, әleumettik júmys kafedrasynyng professory Mәnsiya Sadyrova da atom elektr stansiyasynyng dýnie jýzinde qoldanylyp jatqan auqymdy strategiyalyq qúrylym ekenine ekpin týsirdi.

«Álemning 30-dan astam elinde bar. Halyq arasynda AES-tyng paydasyn, onyng qanshalyqty qoghamgha beretin ong әserin, qanshalyqty ekologiyagha tiyimdi ekenin týsindiretin sharalardy jalghastyra berse, halyqtyng oi-pikiri onalady dep oilaymyn. AES salu – zamannyng talaby. Dýniyejýzilik alpauyt elder energiyany osy dýniyeden alyp, qoldanyp otyrghaly qay zaman. Ol bizge kerek. Atom energiyasy – taza energiya. Negizinen bizding qazirgi qoldanyp jýrgen energiya kózderine qaraghanda AES arqyly alynghan energiyanyng ekologiyagha ziyany kerisinshe az»

Demek, elimizde elektr energiyasy tapshylyghyn alystan-aq kórip, bilip otyrghan mamandar AES saludyng qajettigin tap basady. Qoghamdaghy týrli qanqu sózderding de mif ekenin biletin olar múnyng bәrin júrt uaqyt óte kele jete týsinedi deydi.

Abai.kz