Basy: Ghabiyden

GhABIYDEN – 4

...Preziydentting aldynan bir sómke aqshamen shyqtyq. Shygha sap әrqaysy bet-betimen ketip jatyr. Men Jazushylar odaghyna qaray tarttym. Bir sómke aqshany qayda tygham, qayda qoyam? Áriyne, Ghabiyden aghanyng seyfinen asqan senimdi oryn boluy mýmkin emes. Biraq, Ghabiyden agha bir sómke aqshany óte auyr talappen qabyldap aldy. «Búl aqshany qaytyp menen súramaysyn! Men kýt degen uaqytqa deyin kýtesin. Aytylghan uaqytta ýstine taghy da aqsha qosyp qalanyng manayynan ýy alyp berem» dedi. «Olay bolsa men kishkene qajetime jaraytyn mólsherde alyp qalayyn» dedim... Endigi әngimeni aitu úyat e. Sodan «Qajetime jaraytyn mólsherdi» kýnige bolmasa da, kýnara kelip alam da túram, alam da túram. Aghamnyng «qatal talaby» maghan jýrmedi. Eng sonynda ortalaghan sómkemdi qolyma ústatyp túryp: «Endi qaytyp maghan kelme!» - dedi. Búl qatal talaptyng da oryndala qongy neghaybyl edi.

Bir kýni júmys ayaghynda Jazushylar odaghynyng birinshi qabatynda ailyq alghan «Qazaq әdebiyeti» gazetining jigitterin kýtip túr edim, ekinshi qabattan Ghabiyden agha týsip kele jatyr eken. Aghanyng kózine týspeuge tyrysyp jýrgenime biraz uaqyt bolghan. Qabaghy qatu kórindi. Maghan «Jýr» dedi. Men ilesip esik aldyna shyqtym. Sol kýni Ghabiyden aghanyng shoferi kórinbedi. Ghabiyden agha birden Abylayhan danghylyna shyghyp taksy ústady. Taksy tez toqtady. Taksy jýrgizushi basqa últ ókili eken. Orysshalap bir adresti aityp edi, anau basyn iyzedi. Maghan kólikting aldynghy jaghyna otyr dedi. Sodan úzaq jýrip «Alma Arasan» baghytyndaghy jolgha kóterildik. Bir mezgilde «Arkobaleno» degen meyramhananyng aldyna kelip toqtadyq. Meyramhananyng aldy yghy-jyghy mol kólik eken. Ghabiyden agha taksiyshige eki saghatqa aqsha tóledi. Ghabiyden aghanyng qimyl-әreketi men býgingi minez-qúlqy maghan birtýrli bop kórindi. Ghabiyden agha kólikten týsip bes-alty qadam jasap keyin qaray kilt búrylyp maghan keldi de, qaltasynan býkteuli bir qaghazdy shygharyp: «Eki saghatta shyqpasam, osy adamgha habarlasasyn» dedi de, meyramhanagha qaray jýrip ketti. Meni týsiniksiz ýrey biyledi. Tizem dirildep ketti. Kólikten shyghyp shylym shektim. Oiyma neshe týrli nәrseler keldi. Qaghazdy ashyp oqugha birneshe ret oqtaldym. Biraq, beymәlim bir qúdiret qaghazdy ashyp kóruge jetetin jaghday bolsa jaqsylyq bolmaytynyn sezindirgendey boldy. Uaqyt tabandap qalghanday ótpey qoydy. Bir saghat әzer boldy. Men on ret shylym shektim-au deymin. Mendegi qobalju tipti taksiyshige ótip ketkendey edi. Ol da saghatyna jii qaray bastady. Kózimiz meyramhananyng esiginde. Bir kezde Ghabiyden agha shyghyp kele jatty. Mening kýrsingenimdi taksiyshi anyq estidi. Ghabiyden agha kólikting artqy oryndyghyna kep jayghasty. Taksiyshige qarap «Ýige» dedi. Bir auyz sózinde kóp maghyna syiyp túr edi. Taksiyshi ýiding adresin súraghan joq. Baghanaghygha qaraghanda dauysy anyq, kónili shiraq sekildi sezildi. Ghabiyden agha osy meyramhanagha basy bәigege tigilip kelgen siyaqty kórindi. Endi iyghynan bir jýk týsken siyaqty. Maghan qolyn sozdy. Býkteuli qaghazdy alyp ashyq terezeden tastay saldy. Sonymen býkteuli qaghazgha jazylghan jazu men ýshin mәngi júmbaq qalpynda qaldy...

Ýnemi osy meyramhananyng qasynan ótkende sol bir tylsym týn esime týsedi. Keyin kele búl meyramhana sol uaqyttarda Rahat Áliyevting iyeliginde bolghanyn estigem...

GhABIYDEN – 5

Osydan eki jyl búryn Ghabiyden aghanyng kishi úly Shynghys habarlasty. «Agha, siz papam turaly biledi ekensiz. Kitabyna alghy sóz jazyp beresiz be?» dep ótinish aitty. Jenil-jelpi syltau aityp sytylyp kettim. Eki jyldan beri Shyghys jaqtan aqyn Ermek Dayyrbaev inim qolqalap jýr. Onyng da búiymtayy, osy Ghabiyden agha turaly estelik jazyp bergenimdi qalaydy. Oghan  syltau aitpasam da, búl taqyryp men ýshin óte auyr ekenin emeurinmen sezdirgem...Keshe Shynghys inim telefonyma habarlama jiberipti. «Papamnyng zattaryn aqtaryp otyrsam, myna bir qújatynyng arasyna sizding fotonyzdy salyp qoyypty» dep qújattyng arasyna salghan mening ýsh te tórt fotomnyng suretin qosa salyp jiberipti. Tolqydym. Sodan qolgha qalam aldym. Ángimening bas jaghynda da aittym ghoy, Ghabiyden aghagha baylanysty estelik tek mening qym-quyt, alasapyran, pyshaq jýzinde jýrgen kezderimmen sәikes keledi. Ghabiyden agha turaly jazudan basymdy ala qashatynym da sondyqtan edi.

Ghabiyden agha Jazushylar odaghy hatshylyghynyng orynbasarlyghyna saylanghan jylghy jaz mening jeke basym ýshin týrli auyrtpalyqpen ótti. Ony aitu manyzdy emes. Mening «dәruishtik» ghúmyrym bastaldy. Búl ghúmyr bajaylap qarasam búrynghy ghúmyrymnan kóp ózgesheligi joq. Men Kensaygha shyghyp kettim. Kensaydyng basynan Almatygha qarap túrudyng ghaniybetin siz seze alasyz ba!? Ásirese jer qazyp bolyp, ýsti-basynnyng topyraghyn qaghyp... Shyndyghynda da, Kensaydaghy jer qazushylar meni eshqanday jatyrqamay qabyldady. Solarmen birge iship, birge jep, әr sharuamyzdy yqtiyattap bitirgenimizge birge qanaghattanatyn edik. Bir kýni Baukennin, bir kýni Múqaghalidyn, birde Júmeken, birde Júmataydyng basyna týneymin. Olargha óz ólenderin oqyp berem. Jer qazatyn jigiterding ýileri bar. Olar sharuasy bitken song qaytyp ketedi. Jer qazatyn jigitter olar ol jerdegi Múqaghalidy da, Júmeken men Júmataydy da menen artyq biledi. Olar maghan óleng oqytady. Men tútas Kensaygha óleng oqimyn. Týn balasy Kensay tútas mening iyeligime ótedi. Ol jerde әruaqtar men men ghana qalam.

Aza búlty  qaza jasyn tókkende,
Jaz ba, kýz be, jә, bolmasa kóktemde.
Kýregin ap kór qazatyn kýrsinip,
Bir әziz jan dýniyeden ótkende.

Janarynan talay mәrte shyq qúlap,
Qu fәniyden shynshyl әri qúttyraq,
San jaqsyny jayly oryngha jayghaghan
Onyng sheni ministrden myqtyraq.

Kórem dese, tәnirining kózi kóp,
Kimning aldyn kimder boljap sezip ed?
Ol qaytqanda juyp jatty denesin
(Búl týsi ghoy) qajy Rәtbek ózi kep.

Aqyry endi sózding basyn ashqasyn,
Aq shashyn da syilamay-aq, qasqasyn.
Sorgha bitken sýirik tilim, sýirende,
Qúdaydan tek qaqpaytúghyn basqasyn.

Biz salghanda sadaqanyng jarysyn,
Ol aspangha týrtti sausaq,
Nany ýshin.
Qaydan jyrtsyn qayyrshylar sodan son
Din músylman balasynyng namysyn.

Al әlgi jan qabyl bolmay tilegi,
Iyghynda basy synghan kýregi.
Kózin júmsa, tanys zirat ishinde
Ýy salatyn  jer taba almay jýredi...

... Erlan meni Mendekeshting basynan tauyp aldy. Erlan - Ghabiyden aghanyng shoferi. Kólikten týse sap maghan qaray empendep jýgirdi. Kele sap qúshaqtady. «Býgin ekinshi kýn seni izdep jýrgenime. Ghabiyden agha seni «tappay kelme,-dedi» deydi. Men birden «Barmaymyn!» dedim. «Ol sening osylay aitatynyndy bilip otyr. Kelmese ózim baram. Ózim barsam sol jerge kómip ketem dedi»,-deydi Erlan. «Ne, men barsam, basyma altyn shatyr tige me eken?» dep kýbirlep kólikke qaray qozghaldym. Búl, shynynda da, mening qatty sharshap jýrgen kezim edi. Sanamda daghdarys tughan, tirilerden qaraptan-qarap bezine bastagham. Jaqsylardyng bәri әrgi betke kóship ketkendey halde edim. Aqiqat pen shyndyqtan adasyp qalghanday, adamdardyng ekijýzdiliginen kónil kesesi qausap qalghanday. Ómir boyy duana bop kýn keshpesim de anyq edi. Qaytadan tómenge týsuge tura keldi. Qimas, asyl, taza dýniyem Kensaydyng basynda qalyp bara jatqanday boldy.

Keyin bilgenimdey Ghabiyden agha sol kezde kompozitor Tiles Qajyghaliyevting jerleuine Kensaygha barghan eken. Meni Kensayda syrtymnan kórip qalypty. Qalyng júrttyng arasynda meni qaytadan tappay qalsa kerek. Ol kezde mening Kensaygha qonyp, Kensayda týnep jýrgenim әdeby ortagha tarap ta ketken bolatyn...

GhABIYDEN – 6

Sonymen solay, bir sydyrghy kýnder ótip jatty. Bir kýni Ghabiyden aghagha baryp, bir qyzben ýileneyin desem, birge túratyn jer tappay jýrgenimdi aittym. Ghabiyden agha meni mashinasyna mingizip alyp, Seyfullin kóshesining boyyndaghy birinshi Almaty jaqtaghy bir jataqhanagha alyp bardy. Ózi ishke kirip sóilesip shyqty da, meni shaqyrdy. Jataqhananyng komendanty әiel adam eken. Erteng kelip ornalasatyn boldym. Quanyshym qoynyma syimady. Alayda erterek quanyp qoyghan siyaqtymyn. Men sol kýni-aq keshke jaqyn «quanyshymdy jasyra almay» jetip kelgem ghoy. Mening shyn sipatymdy kórgen komendant әiel ol jataqhanagha meni qayta jolatqan joq. Jazghan qúlda sharshau joq degendey, qaytadan Ghabiyden aghagha keldim. Ghabiyden agha; «Kelindi әkep kórset»,- dedi. «Aqymaqqa bolmaydy aqyl aityp, Aldap keter kózindi baqyraytyp» dep Múqaghaly aitqanday, mening berekesizdigimnen Ghabiyden aghanyng da әbden «auzy kýigen» bop túr ghoy. Ertesine Tolqyndy ertip keldim. Ghabiyden agha «Ne isteysin, ainalayyn?» dep súrady. «Qyzdar institutynda aspirantpyn, azdap óleng jazam», dedi Tolqyn. «Qane, bir ólenindi oqyshy» dedi Ghabiyden agha. Tolqyn ólenin mәnerlep oqyp kep myna shumaqpen týiindedi:

Tayaq bolyp tiygen túshy etime,
Taghdyrymnyng tik qaradym betine.
Sheber Qúday shenber syzyp jatqanda,
Bir nýktemin shyghyp qalghan shetine.

Ghabiyden agha riza shyrayda «Dausyng jaqsy eken» dedi. Sodan keyin otbasy boludyng onay emes ekeni jóninde әngime tiyegin aghyta otyryp júmys ýstelining suyrmasyn ashyp jýz dollardy ýstel ýstine qoydy. Demek, myna jýz dollar bizdiki dep oiladym. Ghabiyden aghanyng әngimesi qonlana týsti. Taghy bir jýz dollar әlgi jýz dollardyng ýstine kelip jayghasty. Sol kezde qarap otyrmay: «Agha, aita týsiniz, aita týsiniz. Bizge aqyl da, aqsha da kóptik etpeydi» dep edim, Ghabiyden agha birden: «Boldy, osyny jetkizinder. Kelin shyraq, mynany mynaghan berushi bolma» dep taghy bir jýz dollar qosyp Tolqyngha ústatty. Biz shygha sap birden «Jetim búryshqa» baryp alghashqy jolyqqan adammen saudalaspay, ýsh aigha pәter jaldap, qalghan aqshagha azyq-týlik pen kerek-jaraq aldyq. Kelesi kýni Ghabiyden aghany qonaqqa shaqyrdyq. «Sayahattyn» tómengi jaghyndaghy Esikskaya degen kóshe edi. Nómirin úmyttym. Ghabiyden agha Temirshe Sarybaev ekeui keldi. Ózimizshe dastarhandy mol qylyp jayghanbyz. Jana bas qúrap jatqan aqyn dastarhanynda sharap nege túrmasqa?! Temirshe agha men Ghabiyden agha bizge aq tilegin bildirip dastarhan iyesining kónili ýshin azdap úrttady. Ghabiyden agha maghan: «óleng oqy»- dedi. «Agha, qonaqsyz ghoy, siz oqynyz»- dedim. Ghabiyden agha úzaqtau bir ballada ma, poema ma oqydy. Jady myqty eken. Keyin izdep jýrip tauyp aldym. Álgi ólenning basy súrapyl bastalatyn edi:

Qonyr jel jasyl ónirden,
Jibektey susyp tógilgen.
Enesin emgen qúlynday,
Qara jer núrgha emingen.

Alty ay qys jatqan kógennen,
Búlaqtar bosyp jónelgen.
Jasauly kóshi kóktemnin,
Kelin bop keldi ólenmen...
Osy ólendegi әsem әuez sol kezde qúiqamdy shymyrlatqan. Áli de әseri solay...

GhABIYDEN – 7

Ghabiyden aghanyng aldy adamnan bosamaytyn edi. Jazushylar odaghynyng ekinshi qabattaghy foesinde symgha qonghan qarlyghashtay bop kýnige on bes, jiyrma adam Ghabiyden aghanyng qabyldauyn kýtip otyratyn. Agha solardyng bәrining tilin tabugha tyrysatyn. Olardyng ishinde qalamgerler ghana emes, basqa da týrli әleumettik toptaghy adamdar, tipti it arqasy qiyannan kelip sharuasyn aitatyn egde jastaghy kisi qarasy moldyghyna tandanatynbyz. Mýmkin, әlde, Almaty qalalyq kenesine deputat bop saylanghan kezinen qalghan jaqsy әdet pe eken? Áyteuir el mәselesine kelgende ayanyp qalmaytyn. Ara-arasynda Ghabiyden aghanyng kabiynetinde men búryn kórmegen jýris-túrysy bóten, pan, myqty sportshy ekeni anyq bayqalatyn tórt-bes jigit payda bolady. Solar kelgen sayyn Ghabiyden aghanyng kabiynetinen daulasqan, dóreki, dauys kótere sóilegen ýnderi foege estilip qap jatatyn. Bayqasam, bir ortaq sheshimi tabylmaghan dauly mәsele siyaqty. Sol jigitter bir kýni taghy da keldi. Taghy da u-shu boldy. Ghabiyden aghanyng hatshysy Dihan Ábilovting kelini Gýlsim apay edi. Men Gýlsim apaydyng aldymnan shyghyp toqtatqanyna qaramay Ghabiyden aghanyng kabiynetine kirip bardym. Ghabiyden agha maghan mәn bergen joq. Tómen qarap telefonnan bir nómirdi terip jatyr eken. Árgi jaq telefon tútqasyn kótergende, Ghabiyden agha da basyn kóterip ashugha toly alabúrtqan dauyspen: «Almaz, myna kýshikterindi alyp ket! Endi kelse qayta almay qalady. Tirsegin qiyam!» dedi de, telefon tútqasyn laqtyra saldy. Ashyq túrghan esikten «kýshikterdin»  basy salbyrap birtindep shygha bastady. Maghan auzynda kilti túrghan seyfti núsqap «Ákel!»  dedi. Seyfte ashylmaghan ýsh shyny «Parlament» araghy túr eken. Sonyng bireuin alyp shyghyp ashtym. Ashtym da, eki stakangha toltyryp qúidym. Tost aitylghan joq. Tarttyq. Portsigarynan «Parlamenttin» eki talyn shygharyp, birin maghan úsyndy. Sigaret týtinin eki mәrte sordy da, kýlsalghyshqa myjyp tastay saldy. Maghan iyegimen esikti núsqady...

Týs әleti bolatyn. Odaqqa kele jatyr edim. Odaqtyng aldynda Erlan túr eken. Erlan – Almaty oblysynyng jigiti. Ghabiyden aghanyng shoferi. «Agha qayda?» dep edim, «Qazir shyghady» dedi. Sóitkenshe Ghabiyden agha da shygha keldi. Amandasyp jatyp «Kettik» dedi. Sodan «Alma Arasangha» ketip bara jatqan joldyng boyynda, shamamen qazirgi polisiya beketi ornalasqan jerding manayyndaghy kiygiz ýilerge kelip toqtadyq. Kiygiz ýiding egeleri aghayyndy eki jigit eken. Ózderining adal enbekterimen mal tauyp bala-shaghasyn asyrap otyrghan azamattar ekeni kórinip túr. Kiygiz ýiding aldynda mal soyyp, kәuap jasap satyp payda kóretin siyaqty. Ghabiyden agha búl jerge osy jigitterding arnayy shaqyruymen kelip otyrghanyn bayqadym. Olar bizding aldymyzgha dәm-túzyn qoyghannan keyin ózderining mәselesin aita bastady. Búlargha sol kezde aty dýrildep túrghan qylmystyq toptyng búzyqtary kelip kýsh kórsetip әlimjettik jasaydy eken. Senderge biz «krysha» bolamyz, bizge alym-salyq tólep túrmasandar, kýndering qarang dep qorqytatyngha úqsaydy. Múndaydy estigen Ghabiyden agha birden alabúrtyp kóterilip ketti. Jýzi әdettegidey narttay qyzyl týske boyaldy. Ol sol jerde oryssha sóiledi. «Zavtra vecherom  ony budut stoyati  kak suslikiy!» dedi. Men kýmәndangham joq...

Jalghasy bar...

Maraltay Rayymbekúly

Abai.kz