Audandyq partiya komiytetining birinshi  sekretary Qúrysjanov  maghan synay az-kem qarap otyrdy da, erekshe tapsyrma berdi:

- Jas ta bolsang senimdi basshy kommunisting birisin. Saghan jauapty is tapsyrmaqpyn. Qatty nóser, búrshaq jauyp «Progress» sovhozynyng taudaghy bir otar qoy-qozysy qyrylyp qalypty. Soghan komissiya qúryp, seni  basshy etip otyrmyn. Komissiya mýsheleri kýtip otyr. Naqtylap, anyghyn tekserip qayt. Ózing bilesing sovhoz diyrektory әbden isip-pisip jýretin dәnkeude. Osyny anyqtap, ótirik-shynyn  rastap keletin tek sen ghana dep  senip otyrmyn.  Osy kýzde seni partshkolgha  jiberetin oiym bar... - dep tipti arqalandyryp,  ornynan týregep shygharyp saldy.

Komissiya mýsheleri - gosstrahtyn  bastyghy Ertay men  audannyn  bas maldәrigeri Nasyrov ekeuin ertip alyp, birden «Progress» sovhozyna tartyp kettim.

Dala tamyljyp, týrlenip túr.  Biyik-biyik bәiterekteri japyraqtaryn jayghan «Progress»  sovhozynyng ortalyghyndaghy eki qabatty  kense aldynda jasy mosqal tartqan sovhoz diyrektory  qarsy aldy.  Ózi ynyranyp, asyqpay, bayau sóileydi:

Audandyq partiya komiytetining birinshi  sekretary Qúrysjanov  maghan synay az-kem qarap otyrdy da, erekshe tapsyrma berdi:

- Jas ta bolsang senimdi basshy kommunisting birisin. Saghan jauapty is tapsyrmaqpyn. Qatty nóser, búrshaq jauyp «Progress» sovhozynyng taudaghy bir otar qoy-qozysy qyrylyp qalypty. Soghan komissiya qúryp, seni  basshy etip otyrmyn. Komissiya mýsheleri kýtip otyr. Naqtylap, anyghyn tekserip qayt. Ózing bilesing sovhoz diyrektory әbden isip-pisip jýretin dәnkeude. Osyny anyqtap, ótirik-shynyn  rastap keletin tek sen ghana dep  senip otyrmyn.  Osy kýzde seni partshkolgha  jiberetin oiym bar... - dep tipti arqalandyryp,  ornynan týregep shygharyp saldy.

Komissiya mýsheleri - gosstrahtyn  bastyghy Ertay men  audannyn  bas maldәrigeri Nasyrov ekeuin ertip alyp, birden «Progress» sovhozyna tartyp kettim.

Dala tamyljyp, týrlenip túr.  Biyik-biyik bәiterekteri japyraqtaryn jayghan «Progress»  sovhozynyng ortalyghyndaghy eki qabatty  kense aldynda jasy mosqal tartqan sovhoz diyrektory  qarsy aldy.  Ózi ynyranyp, asyqpay, bayau sóileydi:

- Joldas komissiya mýsheleri! Al, qaraghym ókil bala! - dep maghan búryldy.  Audandyq gazetting bildey bas redaktorymyn, «bala» degenge namystanyp qaldym.  - Jaylaugha erteng ertengisin kýn ysymay shyghayyq! Al qazir ýige jýrip shәy ishinder. Men әli orazamdy ashqan joqpyn, - dedi diyrektor Jarbolov әr sózin syzdyqtata,  nyghyrlay aityp, sóz bitti degendey búrylyp, mashinasyna bettey bergende men:

- Biz baratyn jaylau Botasaz - anau Kishisazdyng arghy beti, qyrghyzben shekarada ghoy. Býgin shyqqanymyz jón bolar, - dedim.

Diyrektor alakózdene maghan jalt qarady, ashulanghanda bet-әlpeti búrynghysynan da shúbarlanyp ketedi eken.

- Ertengisin shyghamyz dedim ghoy - dep qasymdaghylargha qarap edi, ekeui de elpendep bastaryn iyzesip, diyrektordyng yghyna jyghyla saldy.

- Onda erteng erterek tanghy saghat beste shyghayyq - dep men taqaqtadym.

- Asyqqannan qúday saqtasyn. Saghat jetide osynda jinalamyz - dep diyrektor ýzildi-kesildi óz sheshimin aitty.

Men birden audangha qaytyp  kettim.

*                 *                 *

Ertenine saghat jeti bolmay sovhoz kensesine jettim. Kense esiginde qara qúlpy, tónirekte tiri jan joq. Ázer degende kórshi ýiden kenep súr plashyn jýre kiygen býkireygen kýzetshi shal shyqty.

- Diyrektor  ertengisin keyde garajda bolady, mýmkin sonda shyghar - dep  temekisine túnshygha jótelip, jol kórsetip jiberdi.

Garaj bastyghy kartóshke múrynyn ysqylap qoyyp:

- Diyrektor aiyna bir-eki ret ghana múnda keledi. Býgin bolmaydy ol kisi, - dedi.

Qayta ainalyp kensege kelgende buhgalteriyanyng qyz-kelinshekteri jinala bastapty. Nege ekenin qaydam, bәri maghan kýlimsirey amandasty.

- Diyrektordy tek dispetcher ghana biledi, - degen son  bólek bólmege jeke jayghasqan kepkisin kózine basa kiygen  tyrighan aryq dispetcherding aldynda túrmyn.

- Allo, allo «Mars»! Búl «ngpiyter!» Jauap beriniz! - dep shinkildegen dauyspen aiqay salady.

Ázer degende:

- «Mars» tyndap túr, - degen gir-gir etken rasiyadan diyrektor shoferynyng ýni jer týbinen  әzer estildi.

- «Mars»! Birinshi qayda, redaktor ókil súraydy.

- Birinshi ýiinde, kýtip otyr. Kelsin deydi - dep qyryldap-syryldap kóksau rasiya dausy óshti.

Diyrektordyng ýii  auyl shetindegi ózenning jaghasyndaghy  synsyghan baq ishinde jeke salynghan  biyik qorshauly әsem mekenjay bolyp shyqty.  Kók qaqpany ashyp qoyypty, birden mashinamyzben óttik. Esik aldynda qantaruly túrghan gosstrahtyng qyzyl «Moskvichi» men vetstansiyanyn  kók jolaqty uaziygi kózime ottay basyldy.

Qaghilez diyrektor shoferi birden ýige bastady.

Ýi-ishi kók ala týtin, ýstel ýsti qayysqan san týrli tamaq, araq-sharap iyisi shyghady. Al bir búryshta ortalarynda kishkentay jozy Jarbolov, Ertay, Nasyrov ýsheui  búrylargha shamasy joq, qúlashtap karta soghyp otyr.

- A-a, kel, kel batyr! - dep diyrektor  sәlemimdi  selqos alyp, bir qyrynday qarap qoyyp,  kartasyna ýnilip ketti.

- Au, bastyghymyz kep qapty ghoy. Tórge shyq! - dep Ertay ysyrylyp, qasynan oryn dayyndady.  Ózi qyzulau, auyzynan temekisi týspeydi.

- Men karta bilmeymin, oinay almaymyn.

- Er jigit ýsh nәrseni bilui kerek. Karta oinaudy,  anshylyqty jәne serilik jasaudy... - dep Ertay osym dúrys pa degendey qasyndaghylargha kýle búryldy.

- Jas qoy, ýirenedi әli-aq. Ómir kórsetedi.

- Áy, ana qatyndy shaqyrshy - dep diyrektor shoferyn júmsady. - Áy, qatyn, myna balagha  tamaq әkender, shúbat berinder, - dep edi týpki bólmeden   uyljyghan  jap-jas, sudyraghan gýldi-gýldi jap-jana  halatty jelbegey kiygen kelinshek uyz kýlkisin syilay kirdi.

- Kel qaynym, dastarhangha otyr, shәy ish! - degende dauysy hrustaliday synghyr-synghyr etedi. Kózin  tónkere nazdanghany qalay, jymiyp, tәtti kýlkisin syilaghanda  tompaq betinin  úshyndaghy  әp-әdemi payda bola qalatyn oi-shúnqyry qanday, ary-beri ýlpildep jýrgende siqyrlana  dóngelengen myqyny qanday!..

«Jarbolov jas әiel alypty» degendi estigenmin.  Menen de jas qoy tipti, әi, úzasa jiyrmanyng jana ghana ýstine shyqqan mynau óndi  kelinshekti  anau shúbar bet, dónkiygen quraghan tomarday yzdighan diyrektordyng әieli deuge qimaysyn-au.

- Viys!

- Pas! - desip  búryshtaghy ýsheui temekilerin kezek-kezek búrqyratyp, elirip otyr.

- Miyzer! Áy bәrekeldi! Nasyrov joldas  miyzerinizdi juamyz. Siz aq araqty ghana alasyz ghoy. Áy, qúy qane! Biz Ertay ekeuimiz koniyak ishemiz! Sizding qolynyz jýristi bolyp túr ghoy, siz ýshin qane alyp qoyayyq!

Ýsheui de tartyp-tartyp jiberdi.

- Redaktor qaynym-au, qazy-qartadan alsanyzshy.  As - adamnyng arqauy degen, - dep aldyma tabaqty jaqyndatyp qoyghanda jelbiregen  halatynyng jeni iyghyma tiyip, jaghymdy ózgeshe júpar elitip barady.  Shirkinning qúlyn mýsin, toq keude, túsaq  bóksesi, ishten ýzile shyqqan «ishseyshi, jeseyshi» degen ýni, әdemi jymiysy, kózin tónkere qaraghany jýrek qúrghyrdy lypyldatyp,  órtep barady ma, qalay?!

Tek mynalar meni shanshylghan qurayday tipti kózderine iler emes. Ornymnan  atyp túryp, búryshtaghy kartashylargha jetip bardym.

- Joldastar, qane jolgha shyghayyq. Baratyn jer alys, jaylau joly qiyn! Qane jinalayyq! - dedim dauysymdy qatqyldatyp. Men komissiya bastyghymyn ghoy.

Bәri ýshin diyrektor jauap berdi. Qolyndaghy kartasyn  jozygha qoyyp, denesimen týgel beri búryldy da, kýlimsiregen kýii:

- Qaraghym, sen asyqpa. Demal. Biz myna eki aghanmen keshe jaylaugha baryp, bәrin kórip, aktilep, jana ghana keldik. Solay emes pe? - dep diyrektor әr sózin salmaqtana aityp edi ana ekeui bastaryn shúlghyp, mingirley berdi.

- IYә, osy jana kelgen betimiz...

- Bәrin óz kózimizben kórdik. Akti de dayyn.

- Qaydaghy akt? Sizder býgin ertengisin shyghamyz demep pe  edinizder? - dep shap ete týstim. Mynalar ne sandyraqtap túr?

- Ary-beri oilana kele, keshe uaqytty bosqa ótkizbey taugha shyghyp ketkendi jón kórdik. Mine, akt. Seni sharshatyp neghylamyz dep sheshtik. Júmysyng auyr, sharuang kóp, it ólgen jerge ýirengen bizdey ystyq-suyqqa pisken shaldar  baryp ólgen maldy sanasyn. Al jastar sender  demalularyng kerek, - dep Nasyrov moyyngha asyp alatyn  tórt búryshty bylghary sómkesinen eki paraq  qaghaz alyp, maghan úsyndy.

- Ólip, sasyp ketken maldardy sanaymyn dep audandaghy jalghyz redaktor jazushymyz  úshynyp, auyryp qala ma dep te oiladyq...

- Ólgen maldan  ózen boyynda jaman indet tarauy mýmkin eken endi keshiksek...

Eki paraq qaghazdy eki qaytara oqyp shyghyp, qanym basyma shapty. Redaktor taghayyndarda audan basshysy Qúrysjanov  jeke shaqyryp alyp: «Seni jiyrma jeti jasynda ýlken gazetting basshylyghyna úsynyp, obkomnan әzer ótkizdim. Ókil bolyp, talay-talay jauapty júmystar tapsyrghanymda jastyq jeligine salynyp, lapyldap, úshqalaqtanyp ketpe. Aqyl elegine sal. Sabyrly bol. «Sabyr týbi - sary altyn». Qalpynnan shyghyp ketpe. Osyny esinde myqtap ústa!» - dep taptap-taptap tabystaghan-dy.

Mine, qazir de mynalardyng meni balasynyp,  aldaghandaryna zyghyrdanym qaynap, jarylatyn bombaday týnerip әzer-әzer  shydadym.

«Botasaz jaylauynda qatty búrshaq jaughan, arty qara nóser bolyp, sel jýrgen. Sonyng saldarynan  ózen boyyndaghy jayylymdaghy 420 saulyq pen 701 qozy qyrylyp qalghan. Sony komissiya kózimizben kórdik, sanadyq, rastap qol qoyamyz» dep, ýsheuimizding atymyzdan akt toltyrypty.

- Endi búl opat bolghan maldardyn  shyghynyn gosstrahtan tóleymiz, - dep Ertay shashyn qúshyrlana qasyp,  diyrektorgha qarap bir kózin qysyp qoydy.

- Búl  joly Erekeng bәrimizdi ondyrmay útty, qolynyng jýrgenin qarashy. Ózi súlu kelinshekterge de qoly jýrgish seri ghoy búl Erekeng - dep Jarbolov qarqylday kýlgende altyn tisteri jarq-júrq ete týsti. - Al, joldastar  aldymen sharuany bitireyik, aktige qol qoyyp tastayyq. Sonan song myna  Arasanda otyrghan  qoshqarshynyn  dayyndap  otyrghan sybaghasyn baryp jeyik. Erekeng jaqsy kóretin  әnshi qyzdardy da shaqyrtyp qoydyq, - dep yrq-yrq kýlgen qalpy diyrektor qaltasynan qara avtoqalamyn shyghardy.

Qashanghy shydayyn, tars ete týstim.

- Búl ne qylghan әperbaqandyq? Kimdi aldamaqsyndar? Partiyalyq tapsyrma qayda? Sizder jaylaugha barghan joqsyzdar. Múnyng bәri ótirik, jalghan! Men shyndyqtyng týbine jetpey qoymaymyn. Men  basqa komissiya mýshelerin jinap, baryp tekseremin. Teksertemin bәrin! - dep dirildep-qalshyldap kettim.

Úzyntúra Ertay orynynan atyp túryp:

- Sen bizge til tiygizbe! Myna Nasyrov aghang ekeuimiz talay komissiyany kórgenbiz.  Sen abaylap sóile! - dep dausyn qataytyp, týrin suytty.

- Tereng or qazdyryp,  ólgen maldyng bәrin  soghan tastap,  ýstine solyarka qúiyp órtettik. Onan keyin  dәri qúiyp, kómip tastadyq. Tóniregin dezinfeksiyaladyq. Erteng jaman indet auru tarap ketse qaytemiz? - dep jaybyraqat qalpy Nasyrov kózildirigining ýstimen maghan synay qarady.

- Búrshaq taugha súmdyq jauyp, jana qyrqylghan qoygha da, taqyr jýndi qozygha da alapat bolypty. Qayta adamdardyn, shabandardyng aman-sau qalghanyn aitsanshy. Mal tabylady, adam tabylmaydy. Mine, qazir audanda bir million qoy-qozy bar, týgel qyrylyp qalsa qayter ek! «Bastan qúlaq sadaqa» demekshi búl eshtene emes. Siz qol qoysanyz, boldy. Gosstrah bәrin óndirip, shyghyndy tólep beredi. Qyzbalyqqa salynba, mә, qol qoyynyz, baseke, - dep Ertay әp-sәtte qayta júmsaryp, maydalap, qalamdy úsyna berdi.

- Sizder kimdi aldamaqsyzdar? Sonau Botasazgha baryp kelu ýshin ghana eki kýn kerek. Múnyng bәri ótirik. Men qol qoymaymyn. Búl qylmys! Bәrin Qúrysjanov joldasqa aitamyn, - dep tars-túrs, búrq-sarq ashulanyp,  syrtqa shygha bergenimde ýy iyesinin  kelinshegi aldymdy tosty.  Halatyn tastap, jazdyq ashyq týsti  aqshyl tar kóilegin kiyipti.

- Qaynym-au, qayda asyghasyn? Sening sybaghandy qazangha salyp qoydym, astan ýlken emessing ghoy jep ketseyshi... - dep nazdana erkelep bilegimnen ústay alghanda toq soqqanday túryp qaldym.  Alaqany qanday ystyq, bilegimdi kýidirip barady. Denesimen týgel jaqyndap kelip:

- Eshqayda barmaysyng ghoy, men ótinem senen - dep qúlaghyma júmbaqtana, siqyrlana sybyrlaghanda  tipti esimnen aiyrylyp qaldym. - Jengendi jerge qaratpa, biz de bir tilegindi oryndaugha jararmyz, - dep sylq-sylq kýlip, ekinshi qolymen jon arqamdy sipap ótti. Basym ainalyp, kózim túmandatty. Bilegimdi kelinshekting alaqany kýidirip alyp barady, ekinshi qoly arqamda... Kózi kýlim-kýlim, qarys qana jerdegi erini  jarylarday qyp-qyzyl shiyedey ýlbireydi. Eki omyrauy bizdi kórding be, sezding be degendey ghajap әlemdi sezdire diril qaghady.

- Qaynym, janym-au, qoysayshy, ýige kir, janym... - dep sybyrlaghan  kelinshekting demi túnghiyghyna tartyp barady.

Nasyrov pen Ertay syrtqa shyqqanda ghana ekeuimiz ajyrap kettik, әitpese...

- Dastarhanda kýtemin, redaktor qaynym. Jengendi ókpeletpe - dep tolyqsyghan aiday kelinshek  tyrsita kiygen kóilegine býkil denesi býlk-býlk etip, búrala basyp ýige kirip ketti.

- Beri jýrshi, - dep analar ekeulep meni bólektep shyghardy da:

- Sen asyqpa, aptyqpa! Jassyng ghoy. Múndayda abay bol, artyq isteymin dep opyq jeysin.

- Sender naghyz kózboyaushy, ótirikshisizder, ketemin men, - dedim.

- Qaraghym, sen tyndap al. Men biyl pensiyagha shyghamyn. Qúrysjanov myna bizdi әdeyi arandatyp aidap salyp otyr. Jarbolov ekeuining júldyzy qarsy. Biz arqyly myna diyrektordy jargha jyqpaqshy. Jarbolovtyng tamyry terende bilesing be? Ol Mәskeudegi Politburo mýshesining kómekshisimen dos. Bir zvonogy - bitti, biz qúrydyq.  Biz emes-au, Qúrysjanov úshyp ketedi. Amal joq, Erekeng ekeuimiz aqyldasyp, osylay sheshtik. Sening aqylyng bar, qarsy bolmas dep oiladyq.  Jarbolovtyng qoly úzyn, abaylamasaq ortada biz órtenip, kýiip ketemiz - dep Nasyrov sary maydan qyl suyrghanday  bipazdap týsindire bastady.

- Ózing úyatqa qalasyn. Tәtti otyrystyng dәmin búzba. Qazir anau Arasan búlaq basyna baramyz, әnshi qyzdardy búraltyp, ónerin qyzyqtaymyz.  Búl dәuren eki kelmeydi.  Bosqa aramter bolyp, әure bolma, - dep Ertay arqamnan qaqty.

- Joq. Kettim men! Rahmet bәrine! - dep  tas-talqan ashulanyp mashinama mindim. Analar jalynyp-jalbarynyp jiberer týri joq.

- Kettik! Ayda qane! - shoferime aqyryp jiberdim.

Mashina zuyldap keledi.  Oiym da san-sapalaq.

«Búlar meni aldap, bala kóredi ghoy. Tapqan eken balany?! Betteri shylp etpey ókimetting bәlenbay malyn ýide araq iship, karta oinap otyryp-aq joq qylyp otyr. Qap!  Kórseteyin senderge!».

Ashu qysyp,  raykomgha kelsem, qas qylghanday Qúrysjanovty obkomgha shaqyryp ketipti.

Redaksiyanyng qat-qabat sharuasynan bosamay, keshteu ýige kelsem túnghyshymdy aldymnan kóterip shyqqan  kelinshegim mәz-meyram. Betimnen sýiip, erekshe yqylaspen qarsy aldy. Bir ýime tabaq  jylqy etin aldyma qoyyp:

- Ápergen syrghang men saqinandy taghyp, týsten keyin júmysqa baryp edim,  kórgen әielder ólip kete saqtady!  Mynau degening eng keremet, eng qymbat dep jarylyp kete jazdady ishteri kýigendikten.

- Qaydaghy syrgha, saqina?

- Anau avtolavshik Serik ining she? Sen berip jiberdi dep týste әkep berdi ghoy.

- Al, myna etti satyp alghansyng ba? - dep bylbyraghan jylqy etin soghyp jatyrmyn.

- Jogha. Ony da sen berip jiberdi dep gosstrahtyng bastyghy bir jylqynyn  etin tútas әkep tastady.  Onyng bәrin  myna jaz kezinde qaytip ekeumiz jeymiz, rәsua qylyp sasytyp alamyz ba dep әke-shesheme, Borankýl әpkelerimdi shaqyryp, taratyp  jiberdim. Oi, olardyng saghan riza bolghanyn kórsen. Sinilim de osy aida ózing bilesing kýieuge shyqpaqshy, myna et jaqsy boldy-au...

Ishim qylp ete qaldy. Avtolavshik Serik Jarbolovtyng jaqyn jiyeni. Qaqpangha ózim onbay týskenimdi qarashy! Jep otyrghan etime týiilip qaldym.

- Áy, sen ne istep jýrsin? - dep kelinshegime әkirendey jónelip edim, ol betin basyp, boda-boda jylap qaldy.

*                 *                 *

Tangha juyq qazangha biday quyrghanday tysyrlap jauyn jaudy.  Sirkiregen jauynda kónil hoshym bolmay, ertengisin qaqpadan shygha bersem meni tosyp Ertay men Nasyrov túr.

- Janbyrda dalada túrmayyq, jýr, sening kensene barayyq - dedi Nasyrov birden jol bastap.

Kabiynetime kelgen son  әngime tizginin óz qolyna aldy:

- Men talay soyqandy kórgenmin. Biyl kýzde pensiyama aman jetsem dep jýrmin. Sen, Úlan shyraghym, jan-jaghyna abaylap qarasanshy. Anau Jarbolovtan Qúrysjanovtyng ózi seskenedi. Onyng kókesi - Mәskeude, Ortalyq Komiytette. Biz de talaydy kórgenbiz, oghan qarsy túra almaymyz. Jarbolov diyrektor bolghaly jiyrma bes jyl, bes sovhozdy basqardy.  Bylq etpeydi. Qayta oghan qarsy kelgender tonqalang asyp, quylyp ketip jatyr. Biz de kýiip ketpeyik.  Aqylyng bar azamatsyn, bolashaghyng zor, - Nasyrov aqsaqal aqtaryla sóiledi.

Ertay osy jerde kesimdi ózi aitty:

- Bar  pәle - artyq plan, kóp qozy alu degennen bastalady.  Bәlen qozy aldyq dep ótirik asyryp aqpar beredi de, qosqan qozyny óstip  spisati  etedi. Al, gosstrah onyng orynyn jabady. Ol ýshin akt kerek. Mine, qúda da tynysh, qúdaghy da tynysh degen osy.  Bolashaghyng bar. Al, Jarbolovpen syilasyp jýrgenimiz dúrys - dey kele keshegi eki paraq aktini aldyma tastady.

Býgejektep ózim janqaltamnan avtoqalamymdy alyp, aktige  sýikete qol qoya bastadym.

Ýstelimdegi búta týbinde búghyp jatqan qoyanday telefon shar-shar ete týsti.

- Úlan Kerimbekovich, sizdi birinshi sekretari Qúrysjanov tez kelsin dep shaqyryp jatyr! - degen hatshy qyzdyng jýrekti suyrarday taqyldaghan óktem dauysy selk etkizdi. Galstugimdi jóndey-móndey eki paraq aktini ala sala tapyraqtay túra jóneldim.

Dalada mausymnyng jyp-jyly jauyny  móldirey jauyp túr.

Abai.kz