4. «Perishte» Erkek

4. «Perishte» Erkek

Eki kelinshek. Kәdimgi әiel jynysty ekeu. Kýnde birge jýredi, úzaq jýredi, úzaq-q sóilesedi.
Onyng bireui − Búirabas, ekinshisi − Búrymdy.
Býgin sóz kezegin Búirabas bastady.
- Áy, sen... erkek ataulyny týkke alghysyz etip, ol beysharalardyng basyna bar jamanshylyqty ýiip-tóge berme. Erkekting tәuiri, әiel tabynatyn jaqsylary, kórgendileri de bar. Bar ghana emes, barshylyq.
- Qaydam-au, − dedi Búrymdy. − Men bilsem, erkekting etegine namaz oqyp jýrgeni az. Bәri de birdey. Tirligi de, qylyghy da, әreketi de...
- Joq, qatelesesin, − dedi Búirabas. − Adamgershiligi zor kisiler az emes. Barshylyq. Mysaly, ana Úzyntúra tóragha bar ghoy, sol... jigitting súltany. Bayqamaysyng ba, ózi tәkappar, ózi súlu, ózi aqyldy... Tipti moralidyq jaghynan da óte ústamdy.
Búrymdy kýlip jiberdi. Toqtay almay, ýdemelete kýldi. Búirabastyng «saghan ne boldy, jyn qaqty ma?» degenine de qaramastan, úzaq kýldi.
-  Seni... seni birnene úryp ketken shyghar, − dedi Búirabas.
- Joq, seni úryp ketken, − dedi Búrymdy.
- Nege? Nege olay deysin?..
- Óitkeni sen tabynbaytyn erkekke tabynady ekensin. Sol Úzyntúrany kóptep bilesing be?
 - E, endi... eptep... Bir-eki ret otyrysta bolghanbyz. Maghan kóz qiyghyn salghan. Yqylasy erekshe bolghan. Ózim birden ynghay bayqata qoymaghan son, ol da ózin-ózi ústady. Sonday ústamdy erkekterdi qadirleymin. Áytpese, bar keybireuleri, ózine sýikene ketedi de, qalasang da, qalamasang da qyr sonynnan qalmaydy. Tipti mezi etedi...
Búrymdy taghy da kýldi. Kelemejdey kýldi.
- Oi, sen ózin... nemenege kýle beresin? Aytsanshy sebebin...
- Sebebi bolghan song kýlemin de, − dedi Búrymdy. − Kýluimning astary bar ghoy.
- Ol qanday sebep?
- Óitkeni, sol Úzyntúra tóraghany men de jaqsy bilemin. Onymen birneshe ret dәmdes bolghanmyn.
- Ótirikti soqpa, − dedi, Búirabas. − Ótirigine bereke bersin. Men jaqsy tanimyn degen son, dereu oilap taba salghan ailang ba búl?
- Imanday shynym! Men ony senen búryn bilemin. Bilgende, jәy tanystyq emes, jaqyn tanystyq...
- Sonda-a... − dep, Búirabas auzyn ashyp, antarylyp qaldy. − Sonda sen onymen búrynnan-aq...
- IYә, búrynnan... Bayaghydan... Ol maghan aitty, saghan úzyn shash jarasady dep. Sosyn shashymdy ósirdim. «Búrymdym» dep erkeletkeni qanday!...
- Ah, podles! − dedi Búirabas. − Ol maghan... Senen basqa eshkimdi únatqan emespin dep... Aldap...
- E, qúrbym, ashuyndy bas, − deydi Búrymdy. − Endi ekeumiz de jas emespiz. Sen de, men de qyryqtyng ýstine shyqtyq. Elu deytin auylgha enkeyip baramyz. Sondyqtan da ómirding mayda-shýide nәrselerine tym kýigelektene bermeuimiz kerek. Densaulyqty kýt. Endigi qalghany sol.
- Joq-au, − dep Búirabas sonda da basyla almaghan. − Joq endi... meni aldamay-aq, shynyn aitsa bolmay ma! Bala emespiz. Týsinemiz.
- Erkekting bәri solay, − dep, Búrymdy da kýiine til bezedi. − Perishte erkek joq.
Búirabas kishkene oilanyp, ýnsiz qaldy da, artynan ah úra:
- Dýniyede eng taza, eng әdil, eng sýikimdi erkek bar bolsa, ol Úzyntúra bolar deushi em, sóitsem... − dep, kýrsindi. − Sóitsem... bәri de kóz aldau eken ghoy.
Áne, әlgi eki kelinshek taghy da birge ketip bara jatyr. Olar ne jayly sóilesip barady eken, a?..
* * *
Múndayda qazaq aitqan: «Pendesi bar jalghanda bәri mýmkin-n...».
Eles aitady: «Ózinnen basqa eshkimge sene kórme!..»

5. Jel sóz

Biri − Mysyq múrt, biri − Jaltyrbas, osy eki jigitti el kýnde kóredi. Kýnde ýy syrtynda arly-berli jýredi de qoyady. Ózderi araq iship, qisalandap, auzyna kelgendi aitatyn kóp erkekterge úqsamaydy.

- Qatynym qaytys bolghaly eki jyldan asty, − dedi Mysyq múrt Jaltyr bas dosyna syr asha. − Osy eki jyl ishinde әbden sharshadym. Jalghyzdyqtan sharshadym. Júmysta da sýrensiz bir tirlik, ýige kelsem − jalghyzdyq...
- Oi, sen nege jalghyz boluyng kerek, − dedi Jaltyrbas. − Qayta rahat ómir seniki emes pe. Aynalang toly qyz-kelinshek. Qalaghanynmen kýl, oina. Betinnen qaghatyn kim bar, qane!
- Betimnen qaghatyn pende joq ekeni ras, − dedi Mysyq múrt. − Biraq ony erkindik deuge bola ma. Erkindik degen tek qana eshkim kórmeytin, qúlaq estimeytin alys aralda ghana bolady. Áytpese, әrbir qadamyng sóz, gu-gu әngime...
- Ol qanday әngime?
-Qanday әngime bolsyn! Ósek sóz... Osy ótken aida bir kelinshekpen kishkene sóilesip, әmpey-jәmpey bola bastap em, artynsha әngime gu - u ete týsti. «Oybay, nesin aitasyn, ol ekeui bayaghydan ashyna eken» dep ýy arasynda sypsyng sóz jýgirdi. Ashyna bolghan týgimiz de joq. Jәi, syr bólisu...
Jaltyrbas kýldi.
- Áyel men erkek dostyghy degendi týsinbeymin. Áriyne, el dúrys aitady. Ekeuing de basy bos adamsyndar. Endi... ózgesi tabighat zany.
Mysyq múrt azar da bezer.
- Áni, sen de solay oilaysyn! – dep, kýiine sóilep túr. - Biz jәy dostarmyz. Oiymyz, sózimiz jarasady.
- Oy jarassa, sóz jarassa, odan artyq ne kerek? Odan әrisi belgili emes pe.
- Joq! − dep Mysyq múrt kesip aitty. − Joq! Erkek pen әiel jәy dos bola almaydy degen teris úghymnan qashan qútylasyndar sender! Ne degen topassyndar-r!..
- Ómir zany boyynsha... − dep, Jaltyrbas taghy da sóz jalghay berip edi, anau әri qaray sóiletpedi.
- Ómirde zang joq! − dedi Mysyq múrt. − Ómir zany dep oidan shygharyp jýrgen bizder.
- E, onda ózing bil. Meniki jәy sóz arasyndaghy әngime! Al, endi... osylay soqa basyng sopayyp jýre beresing be? Qyz-qyrqyn kóp qoy osy kýni...
- Oiym bar.
- Ol kim? Menen jasyrasyng ba?
- Joq, jasyrmaymyn.
- Onda aitsanshy.
- Álgi ministrlikte isteytin orta boyly, sary shashty kelinshek. Sony únatyp...
Jaltyrbas oghan «osyny shyn aityp túrsyng ba» degendey, súrauly jýzben úzaq qarady.
- Nemenege maghan baqyrayyp qaraysyn? Sen ait dedin...
- Joq, shyn syryndy aitqanyna kýdiktengenim emes, janaghy sary shashty kelinshekti oilap túrghanym...
- E, onyng nesi bar? Syryn bilushi me en?
- Eptep...
- Sonda-a...
- Jeniltekteu.
- Ony qaydan bilesin?
- Estigem.
- Kimnen?
- Bir tanysymnan.
- Ol ne dedi?
- Ol... qysqasy, sary shashqa jolamay-aq qoy.
- Sen aitty eken dep nege qashuym kerek! Estigeninning bәri ósek bolsa she!
- Jel túrmasa shópting basy qimyldamaydy.
- Býite bersek, әngimege ilinbegen qyz-kelinshek tabyla ma?
- Mýmkin, bar shyghar. Izdeu kerek.
- Qashanghy izdeymin. Sharshadym.
- Onda ózing bil.
- Joq, sen dosym emessing be! Álgi sary shash kelinshek turaly ne estidin? Aytsanshy ashyp...
- Meni odan әri qinama.
- Joq, qinaymyn! Ayt rasyn!
- Ol ózi... jenil jýriske әdettenip alghan kelinshek. Kimdermen qarym -qatynas jasaytynyn da bilem. Demek, sening de kózine shóp saluy әbden yqtimal. Ádetin qoya alsa jaqsy...
-    Shyn sózing be osy?
-    Imanday shynym!
Mysyq múrt ýnsiz qaldy. Qapaly. Renjuli.
− Áy, osy... − dedi sosyn. − Bú dýniyede jany pәk, jýregi taza, oiy ornyqty qyz da, kelinshek te qalmay bara jatqany ma? Endi ne isteymin! Qu tizemdi qúshaqtap ótem be bú dýniyeden-n...
Mysyq múrt pen Jaltyr bas, әne, taghy da ózara sóilesip, әldenege daulasyp, taghy da birge ketip barady.

* * *
Múnday qazaq aitqan: «El ishindegi azamattyng jamany joq, biraq ósekten amany taghy joq...»

6. Kran men ekran

Burabaydaghy demalys ýiine bir mezgilde eki birdey kelinshek kelip kirdi. Ekeui de demalmaqshy. Ekeui de jas shamalas. Tek aiyrmasy – birining shashy sary da, al ekinshisiniki – qara.
Demalys ýiining kire berisindegi úzynsha oryndyqta qazday tizilip otyrghan bir top demalushylardyng arasynan bireui:
- Ana sary shashty kelinshek teledidardagha últtyq baghdarlamany jýrgizbey me?-dep, ony birden tanyghanyn anghartty. Ony qasyndaghy serigi de qostap:
- IYә, sol kelinshekke úqsaytyn siyaqty,- dep, búryla qarady.
Al, ýshinshi demalushy aitty:
- Áy, ol emes bolar, eptep týri úqsaydy, biraq....
Osy kezde úzynsha oryndyqtyng eng shetinde otyrghan bir kisi:
- Au, ana qara shashty kelinshekti tanimyn ghoy,-dedi. Bәri oghan qaray japyryla  búrylyp, jamyray til qatty:
- Tanisyng ba?
- Qaydan tanisyn?
- Ol kim?-desip, yntygha súrap jatty.
- Ol ma! Ol ótken aida «qaladaghy ýiimdi zansyz búzdyndar» dep ókimetke qarsylyq kórsetken kelinshek. Esterinde me, biyik krannyng eng tóbesine shyghyp alyp...
Osy-aq eken, bәri ony jarysa qostay jóneldi.
- Tap ózi!
- Sol ghoy mynau!
- Krannan týspey qoyghan kelinshek...
- Áy, ózi de jýrekti eken!
Baghanaly beri bósteki әngimege zauqy bolmay, oryndyqta úiqy qysyp, esinep - esengirep otyrghan bir kelinshek dereu ornynan úshyp túrdy da, oghan jetip baryp, amandasyp ýlgerdi.
- Seni tanydym. Sen anada krangha shyghyp alyp, ókimetke óz talabyndy ótkizgen batyr kelinsheksin! Solay ghoy, ә?
- Bolsaq bolarmyz,-dedi әlgi qara shashty kelinshek kýlimsirey sóilep.
Ózgeler de óre týregeldi.
Krangha shyqqan «batyr» kelinshekti endi bәri qorshap alypty. Súraq jauyp ketti.
- Sen sonda qalay qoryqpadyn?
- Ózine-ózing senimdi boldyng ba?
Súraqtan song súraq onan sayyn tuyndap kete bardy. Al, onymen birge kelgen ekran «júldyzy» әp – sәtte eleusiz qaldy. Eshkim odan: «sen teledidarda isteysing be?» dep súramady da.
Tipti ekran «júldyzynyn» ózi de «men kimmen birge kelgenmin» degendey, әlgi qúrbysyna alystan kóz salyp, úzaq – q qarap túryp qalyp edi.
Mine, bar oqigha osy.
* * *
Múndayda qazaq aitady: «Atyng shyqpasa, jer órte!»
Al, Eles aitady: «Qanday anghalsyn, qayran el!»

7. Nubay

Burabaydaghy demalys ýiinde demalyp jatyr edi. Ózimen qatarlas eshkim joq. Bәri de jastar. Sosyn da sóilesetin, oy bólise qoyatyn kisi taba almay qinaldy. Sonda oilady: «Qataryng bolmasa, toygha barma» dep qazekem dәl aitqan eken-au!»
Ashanadaghy qatarlas stolda orta jastaghy bir kisi tamaq ishetin. Ózi kóp sóilemeydi. Sóilemeydi deydi, tipti ýndemesting tap ózi. Óitkeni, kelgeli beri auzynan bir auyz sóz shyqqanyn estigen emes.
Bir joly betpe-bet kelip qalghan sәtte, aldymen ózi sózge tartty.
- IYә, zamandas, qaydan keldiniz?
- Astanadan.
- Men de Astanadan keldim. Jerles boldyq qoy.
- Nu...- dep, tanysy tisin aqsityp, jymiyp koydy.
- Jalghyz kelgensin-au, sirә!..
- Nu...
- Jasymyz da shamalas siyaqty. Eluge kelgen siyaqtysyn.
- Nu...
- Osy joly demalys ýiinde jastar qaptap ketipti. Tipti bala-shagha dese de bolady. Týk qyzyq emes.
- Nu...
- Áy, osy elu jastan keyin tirshilikting qyzyghy da azaya bastay ma deymin...
- Nu...
Búl qansha saual berip, ony әngimege tartsa da, auzynan bir auyz sóz shyghara almay, azapqa týsti. «Nu...» dep sharshatty.
Sol kýiinde bólinip, әrqaysysy óz jolymen kete barghan. Odan keyingi kezdesulerde jay amandasyp, janynan óte shyghatyn boldy. Basqa ne istemek!
Qalagha kelgen son, tanystaryna:
- Qatar eshkim bolmady, býitip demalghany qúrysyn,-dep, qinala әngime aita bastap edi.Qatar dostary múnyng sózin kýlkige ainaldyryp әketti.
- Áy, ózinnen de bar ghoy, - dedi.
- Aspandap jýresin. Eshkimdi mensine qoymaysyn.
- Áytpese, býkil demalys ýiinde sóilesetin kisi nege tabylmasyn!
- Ras aitam. Qatar kisi bolmady, - dep, búl aqtala sóileydi.
- Tipti bir kisi de kezdespegeni me?
Búl az – kem oilanyp otyrdy da, әlgi «Nu...» deytin ýndemesti esine týsirdi.
- Boldy bir kisi... Biraq, sonyng ózi...- dep, mýdirdi.
- Ol kim?
- Atyn da súramappyn.
- Oi, tanysqandaryna bolayyn.
- Joq, atyn biledi ekem.
- Kim eken?
- Nubay...
- Onday da at bola ma? – dep,  bir dosy shiqyldap  kýlip aldy. - Áziling shyghar.
- IYә, onyng men biletin aty – osy! Basqasyn bilmeymin.
- Shirkin, qazaq – ai! – dedi әlgi dosy. – Atty da qoya salady – au óstip...
«Búl mening qoya salghan atym edi» dep búl da aitpady.
Bar әngime osymen ayaqtaldy.

* * *
Múndayda qazaq aitqan: «Mynnyng týrin bilgenshe, birding atyn bil!»
Al, Eles aitady: «Kóp sóilegenning bәri birdey aqyldy ma?...»

8. By men biylik

Ol qanday da bir qiyn jaghday bolmasyn, qiystyra jol tauyp, kónilge qonymdy biylik sóz aitushy edi. Sosyn da onyng ekinshi aty – Biy.
Al, ekinshi kisi biylikke jaqyn jýrgendi únatatyn. Ony joghary jaqtaghylar ylghy jauapty qyzmetterge tartushy edi.Osy kýnge deyin әrtýrli biylik qyzmetinde bolyp ýlgerdi. Sosyn da onyng ekinshi aty – Biylik.
Sol eki azamat kýnderding kýninde el ishindegi deputattyq saylau nauqanyna aralasty. Ekeui, biraq,  eki jaqtyng sózin sóilep baqty.
Biri – shyn enbek adamyn, el sózin aitatyn kisini úsynyp, soghan dauys beruge ýgittep jýrdi.
Ekinshisi – artyq әngime aitpaytyn, óz pikiri joq, alayda jogharygha bas iyzep túratyn únamdy azamatqa dauys berinder dep shyryldady.
Ayaghynda ne boldy deysiz be! Áriyne, Biylikting aitqany ótti. Ony ótkizgen – biylik. By búl joly jenildi.
Arada biraz uaqyt ótkende el ayaq astynan qiyn jaghdaygha tap boldy. Auyl shetindegi su tospasy búzylyp ketip, kóp ýy sugha aqty. El kýnirendi. Álgi deputatqa qarady. «Bizding zar sózimizdi jogharygha jetkiz» dedi. Deputat uәde berdi. Biraq nәtiyje bolmady.
Bir kýn ótti. Bir ay ótti. Ózgergen dәnene joq.
Mine, sol kezde el endi Biydi izdedi.
- Sózimizdi sóile, jogharygha tyndat, - dedi. - Senerimiz sensin!
By qúp aldy. Sol kýnnen bastap bir sәt te tynym kórgen joq.
Jogharygha bardy. Ol tyndady da, qúrghaq uәdemen shygharyp saldy.
Sosyn odan da jogharygha bardy. Sózin tyndady. Ol da mandytyp eshtene sheshe qoymady. Jezbúidagha saldy.
Odan da jogharygha órledi. Beti qaytpady. Oryndatpay tynbasqa bel bughanyn bәri de bildi. Aqyry degenine jetti. El zary jýrekke jetip, sharuanyng sheshimi tabyldy.
Sol kezde quanghan halyq «Oy, ózing azamat ekensin» dep, onyng arqasynan qaghyp, rizalyq sezimderin bildirip jatty.
- Aytqanynnan qaytpaydy ekensin!
- Ótirik sóiley almaydy ekensin!
- Sening qadirindi endi týsindik.
Bәri bitip, barlyghy óz ornyna kelgen son, arada birshama uaqyt óte, el taghy da Biydi úmytty. Taghy da Biylikke ynghaylanyp, sonyng janyna topyrlasty.
Biraq oghan By renjigen joq. Solay bolaryn aldyn – ala bilgen janday, eshteneni eleng etpey, óz betimen jýrip jatty.

Múndayda qazaq aitqan: «Auzy qisyq bolsa da, baydyng úly sóilesin!»
Al, Eles aitady: «Qay nәrsening qadirin, basyna is týskende ghana bilesin!».

9. Kisi qadiri

Búl fәniyde kisiden qadirsiz kim bar eken, a? Osy sózim ótirik pe? Jalghan aittym ba? Joq, búl shyndyq. Eshkim daulasa almaytyn aqiqat. Shyndyqtyng shyn jýzi.
Bir aqyn bylay dep jazypty:
- Aqyndardyng taghdyry qylday nege?
Ólip baryp ozasyng búl bәigede!...
Mine, siz ben biz ómir sýrip jatqan qogham tap osylay. Kózi tirisinde kómbege aman – esen jetip jatqan jýirikter joq dese de bolady. Nege?
Osy nege degen saualgha adamdar ómir boyy jauap izdep keledi. Jauap taba alatyn emes.
Tirlikte jaqsylar men jaysandardyng óz dәuirinde baghalanbauyna basqalar emes, siz ben biz kinәlimiz. Ózimizge ózimiz tor qúramyz. Ózimizdi ózimiz tobyqtan qaghamyz. Óitkeni, pende barlyq uaqytta azdy -kópti kemshilikten qúr alaqan bola almaghan. Solay bolyp kete bere me eken, a?.. «Áriyne!» deysing ishtey kýrsinip alyp.
Demek, o, pendeler, kez-kelgen azamatyndy syn sadaghyna al da, atyp týsire ber.
Qazaq olay emes deysiz be?
Qazaqty jaqtaghynyz kele me?
Tap osynday qisyq әdetten qazaq shynymen aman ba eken?
Joq, qazaq ta solardyng juan ortasynda. Mandayyna bitken myqtylaryn kózi tirisinde jetistirip úlyqtaghan emes, al ólgen son... ólgennen keyin shetinen danyshpan, shetinen qúdiret! Óliler jayly esh qymsynbay, esh tartynbay, kósile sóileymiz-au!
Demek, kónuge tiyis jalghyz aqiqat - kózi tirisinde qadirli bolghan pende kem! Eger bar bolsa, ilude bir – ekeu ghana...
Taghy bir aqyn bylay dep jyr kestelepti.
- Myqtysyng ba, meyli sen irising be,
Qadiring joq kózinning tirisinde!
Osy aqyn nege búlay jazdy eken dep oilanasyn! Osynsha tausylugha bola ma! Nege tarylady?
Sol aqyn ary qaray bylay dep jalghaydy:
- Tirliginde, ey pendem, irisinbe,
Bar baqytyng sol bolar!
Tirising be?
Oypyrmay, osynyng aitqanyna túramyz ba, qaytemiz! Búdan artyq aita da almaspyz, sirә!
Ras, siz ben biz tiri jýrmiz. Barmyz. Amanbyz. Saumyz. Sol tiri jýruden artyq qanday qadir kerek eken!
IYә, sen tiri jýrsin! Sol sening qadirin...

* * *
Múndayda qazaq aitqan: «Basy amannyng baghy ashylar!»
Al, Eles aitady: «Óli arystannan tiri tyshqan artyq.»

10. Kýn men týn

Tirshilik әu basta jaratylghaly beri kýn men týnnen túrady. Kýn batady, týn keledi. Týn auysady, kýn oralady. Osylay mәngi - baqy jalghasyp jatyr.
Alayda, jer basyp jýrgen júmyr basty pendelerding arasynda týndi únatpaytyndar da barshylyq. Nege?
Óitkeni, týn qaranghy. Týnde jýru qorqynyshty. Jer betindegi barlyq qylmys atauly negizinen týnde jasalady. Týnde úiyqtaysyn. Úiyqtap jatyp, tosyn jaghdaylardan qorghanyp ta ýlgermeysin. Opynyp qaluyng op – onay. Týn turaly teris sóz osylay bolyp jalghasyp kete beredi, kete beredi.
Biraq, osy adamdar sol qara týnning de pende ýshin asa qajet qasiyeti bar ekenin nege týsingisi kelmeydi?
Pende kýnde tәtti jese, bir kýni qúsady.
Pende úiyqtamay, tek qozghalysta bolsa, bir kýni esten tanyp qúlaydy.
Pende kýnnen keyin týn bar ekenin oilamasa, onda aldynda kýtip túratyn qauip-qater baryn sezinbes edi.
Búl ghana emes. Kisige eng әdemi, eng izgi, eng tereng oilar osy týnde keledi eken. Týn-kisini eriksiz oilandyratyn sәt.
Bir aqyn jazypty:
- Qop – qoi qaranghylyq!
Qaranghylyq!
Tónirekti júttyng ba qaranghy ghyp.
Qaranghylyq!
Qaytesing jasyl baqty,
Býrkemelep, bóten ghyp, jasandy ghyp!
Renishi bolar! Jaryqty ansauy bolar...Al, sol aqyn әlgi ólenining bir jerinde:
- Jasyl dýnie joghalmaydy, týn – týnek!
...Taghy jaudy týnde janbyr sirkirep!
Baq ishimen kele jatam ayandap,
Kók iysi shyghady – ay bir dýrkirep!
Sezimim mas, oyatamyn silkilep!...- dep, taghy da jaryq kýndi, jaryq  әlemdi arman qanatyna qondyrypty.
Alayda, bir nәrse anyq: sol aqyn da osy qaranghy әlemdi jaghadan alyp, silkilemeydi. Tek... qaranghylyq ta jasyl әlemdi jasyra almasyn sezdiredi.
Týnde tabighat maujyrap, úiqygha ketedi. Jasyl әlemdi kóre almay, eriksiz izdeysin. Sosyn tang erterek atsa eken dep arman etesin. Arman degen adam ýshin asyl qazyna emes pe!
Osy joldardy da týn jamylyp jazyp otyrmyz. Týn typ-tynysh! Eshkim oiyndy búzbaydy. Eshtenege alandamaysyn.
Armysyn, túnyq týn!

Múndayda qazaq aitqan: «Baqyttyng qadirin sorlaghanda sezinesin!»
Eles aitady: «Salystyru – shyndyqtyng tarazysy.»

11. Qarapayym bolu

Burabaydaghy demalys ýiinde osy kisimen bir stolda otyryp tamaq ishetin. Kýndegi әdet osy. Tanghy as, týski as, keshki as... Kórmeyin dese de kóredi. Jýzdespeyin dese de jýzdesedi. Tildespeyin dese de tildesedi.
Búl – qyzmetker. Lauazymy bar. Al, anau...
Ózining aituynsha - istemegen júmysy joq. Ol shopyr da, qúrylysshy da bolypty. Egin de egipti. Áyteuir aralaspaghan sharuasy joq dese de bolady.
- Qarapayym adammyn,-deydi. – Qarapayym bolyp ómir keshu-ghaniybet qoy.
- Áriyne, kýlki vitamiyn...
- O-o, óte dúrys aitasyn!
- Álbette,-deydi búl da. – Oghan ne jetsin!
Sodan ekeui bir-birimen syrlasyp, әr saladan әngime tiyegin aghyta bastady.
Bir joly әngime ata-tek turaly órbidi.
- Qazaqtyng danyshpandyghy sonda,-dedi búl. - Árbir qazaq ózining jeti atasyn bilip ósken. Jeti atagha deyin qyz alyspaghan.
- Jeti ata degen ne?-dep súrady anau.
- Jeti atany bilmeysing be? Óz әken, atan, onyng atasy...
- Á-ә,-dedi ol. – Sol ma edi.
- Sen jeti atandy bilesing be?
- Áy, sony oilamappyn. Óz әkemdi bilem. Atamdy bilem. Al, odan arghysy...
- Qyzyq eken. Jeti atany bilmeu degen...
- Áy, qoyshy,-dedi ol. – Sony da sóz dep... Odan da jýz gramnan tastap jibersek qaytedi,a?
Búl onyng ótinishine qarsy bolmady. Ángimege zauqy bolmay túrghan shyghar dep oilady. Qarapayym bolghangha ne jetsin!
- Ishsek isheyik...
Jýz gramnan ishildi. Onyng artynan taghy da...
Endi әngime qazaq últy turaly, onyng tarihy jayyna auysty.
- Ana Abylaydyng zamanynda,-dep, búl sóz bastay berip edi, anau:
- Ol kim? Aqyn ba?-dedi.
- Joq, batyr. El biylegen han.
- Á, solay ma?
- Jaraydy, Abylaydy qoya túralyq. Al, endi Maghjan óz kezinde bylay degen...
- Maghjan?! Ol-revolusioner me?
Búl kýldi. Kýldi de:
- IYә, revolusioner,-dedi. – Tek poeziyanyn...
- O, toba! – dedi anau. – Poeziyada da revolusioner bolghan eken ghoy.
Ángime tipti qiilaspady. Endi ne aitaryn da bilmey sasty. Sosyn odan:
- Ózing qay taqyrypty jaqsy bilesin?-dep súraghan.
Anau aitty:
- Áy, maghan bәribir...
- Joq, bir nәrsege qyzyghatyn shygharsyn?
- Men be? Men...-dep, ol mýdire týsti. – Men anekdotty jaqsy kóremin.    Kýle bilu – ghaniybet qoy.
- Áriyne, kýlki vitamiyn...
- O – o, óte dúrys aittyn!
- Al, onda  anekdot ait.
- E, ony aitugha bolady.
Birge demalyp jatqan eki tanys osylaysha kýni boyy anekdot aitty. Jana tanysy osydan zor lәzzat alady eken. Al, búl bolsa... qatty sharshady. Tipti jýikesi júqardy. Qarapayym boludan sharshady ma eken, bәlkim...
Ertenine ýige qaytugha bel baylady.
- Oibay – au, qaytam degening ne? Men endi kimge anekdot aitamyn.
- Oqa emes, taghy birde...
- Ishim pysatyn boldy – au!
- Tyndaytyn kisi tabylar...
- Áy, ondaylar qaydam bolsyn. Osy kýngi adamdar anekdotty týsine bilmeydi. Qaydaghy bir qiyaly әngimege qúmar.
- ?!

Múndayda Eles aitady: «Teng tenimen, tezek qabymen bolghany abzal-au!...»
(Jalghasy bar)
Abai.kz