Ghylym men qalalamgerlikti qatar alyp jýrgen sanauly shygharmashylyq túlghalardyng arasynda orny bólek qalamger Núrdәulet Aqysh. Avtordyng qalamynan jas oqyrmandargha arnap jazylghan "Júmbaq izder", "Ábdireden shyqqan qylysh", "Qiyrdan kelgen kógershin", "Kiyeli kólding qaraqshylary", "Beyuaqytta janghan ot"  t.b. shygharmalary jol tartyp, óz tylsymynyng qúdiretimen balghyn jýrekterdi jaulap alghan bolatyn. Últtyq balalar әdebiyetinde ózindik izben, ózindik erek qoltanbasyn tanyta alghan tanymal qalamgerge qazirgi balalar әdebiyetining jay-kýii jayly saualdar qoyghan edik. Endi ekeuara súhbatty Abai.kz oqyrmandary nazaryna úsynyp otyrmyz.–

– Balalar kitabynyng elimizdegi naryqqa shyqpay jatqanyna ne kedergi?

– Naryqqa mýlde shyqpay jatyr deuge bolmaydy. Eresek oqyrmandargha arnalghan kitaptardyn  naryq jolyndaghy sapary qanday bolsa, jas oqyrmandargha arnalghan kitaptarymyzdyng ahualy da soghan úqsas. Kenestik dәuirmen birge kitap taratudyn  qalyptasqan jýiesi kýiregennen keyin, tizesin qúshaqtaghan dәrmensiz janday avtorlardyng basym bóligi óz enbekterin qúshaqtap otyryp qaldy. Keyingi buyn ókilderin bylay qoyghanda, tanymal jazushylarymyz da osynday jaghdaylardy bastan keshirgeni ras.

Respublika aumaghy boyynshy júmys isteytin kitap taratu jýiesin jolgha qoi kerek. Búl júmyspen memlekettik úiymdar da, jeke kompaniyalar da ainalysularyna bolar edi. Áriyne, búl industriyanyng marketingtik tabighatyn zerttey otyryp. Ony jolgha qoydyng tetikteri kóp boluy da mýmkin.

– Qazirgi jastar arasynda balalar әdebiyetine den qoyghandardyng arasynan kimderdi bóle-jara aitar ediniz?

– Ádebiyetke bet búrghan jas qalamgerlerding edәuir bóligi eng aldymen balalargha arnap jazudan bastaytyny jazylmaghan dәstýr ghoy. Bazbir kisiler aityp jýrgendey, әdebiyetimizding búl salasyndaghy jastar qatayn san adghynan tym olqy deuge bolmaydy. Búryn jastar dep jýrgenderimiz qazir jasamys tartyp barady. Jyl sayyn janadan birneshe jana esimder aldymyzdan shyghyp jatady. Olay boluy tabighi. Sondyqtan ózimning nazaryma iligip qalghandar arasynan Serikbol Hasan, Núrlan Qúmar, Ernúr Seydahmet, Zәure Tórehanova, Álibek Baybol,  Ayzat Raqysh,  Eldos Toqtarbay, Meyirjan Jylqybay, Oljas Qasym, Merey Qart, Tilegen Aslan, Altynshash Qúrmanaeva, Ábdi Erjenis, Asan Miras, Kәmshat Ábilghazinova, Edilbek Dýisen, Gýlsim Isaeva, Núrbek Núrjanúly esimderin atay alamyn.

Sonymen birge Alpysbay Ábdilúly, Aybol Abashov, Arshyn Núrbaqyt, Birjan Ahmer, Aqerke Begeliyeva, Erbolat Damiyr, Rauan Qabdoldanov, Raqat Tamasha, Doshan Jylqybay, Elimira Nazirova, Saltanat Bodyqova, Qúralay Jyltyqaeva, Erkejan Aryn, Araylym Dihanbay, Abay Qomar, Elaman Sarqyt, Sara Bekjanova, Aysúlu Sezhan, Bahtiyar Túrsynov syndy jas qalamgerlerding ólen-әngimeleri jinaqtargha enip jýr.

Drama janry boyynsha enbek ete bastaghan jas buyn ókilderi bar. Respublikanyng týpkir týpkirindegi ýlkendi-kishili teatrlarda Aridash Ospanbaeva, Aygólek Ómirbek, Ayjan Izimova, Qarlyghash Qashqynbay, Shynghys Maman, Gýljaynar Qaldina, Jәnibek Áliken, Álisher Aytuar tәrizdi avtorlardyng piesalary boyynsha sahnalanghan qoyylymdar jýrude. Ózim jeke tanymaghandyqtan, atalghan qalamgerlerding keybirining jas mólsherlerin tolyq ajyrata almay  da qaluym mýmkin.

– Elimizde balalar jazushylarynyng shygharmarmalary ghalymdar tarapynan qalay zerttelip jýr?

– Qazirgi balalar әdebiyetin zertteu júmystary joq dep aitsaq, aqparatty jete  bilmegendik bolyp shyghady. Qúlbek Ergóbek, Beken Ybyrayym, Kenjehan Matyjanov tәrizdi balalar әdebiyetin zertteushi aldynghy buyn ókilderining enbekterin bylay qoyghanda, olardyng izin ala shyqqan, tipti keyin kelip qosylghan әdebiyettanushylardyng arasynda búl baghytta júmys istep jýrgender kóp bolmasa da, kezdesedi. Olardyng ishinen Erkingýl Soltanaeva, Gýljahan Orda, Janagýl Sәmetova,  Núrbol Qúdaybergenov, Erqanat Quatbek esimderin atay alamyn.

– Qazirgi elimizdegi qazaq tilinde balalargha arnap shygharylyp jatqan gazet-jurnaldar men sayttargha kóniliniz tola ma?

– Býgingi tanda búl baghyttaghy júmystar jandanyp keledi. Jariyalanyp jatqan tuyndylardyng ishinde әlsizderi kezdesip jatsa da, kóbining kórkemdik-estetikalyq sipaty tym olqy emes. Birneshe buyn úrpaq ókilderine ruhany azyq bolyp kele jatqan «Baldyrghan» jurnaly óz biyiginen býgin de týse qoyghan joq. Býldirshinderge arnalghan «Aygólek», «Móldir búlaq», «Bala bi» tәrizdi jurnaldardy shygharushylardyng izdenis ýstinde ekendigi bayqalady. Sonymen birge býgingi tandaghy balalarymyzdyng ómirinen jazylghan realistik shygharmalardy kóbirek jariyalap otyrsa degen bazynam da joq emes.

– Eng alghashqy balalargha arnap jazghan tuyndynyz turaly aita ketseniz?

– Jogharyda aitqanymday, alghashqy tuyndylarym balalargha arnalghan bolatyn. Mektepte oqyp jýrgende-aq jazugha talpynghanym ras. Olardyng taqyryby, әriyne,  oqushylar ómirine baylanysty edi. Eshqaysysyn jariyalaugha úsynghan joqpyn.  Al meni jazushy, sonyng ishinde balalar jazushysy retinde respublikagha alghash tanytqan – jabyq bәigede jýldeli oryngha ie bolghan «Júmbaq izder» povesi. Qayta basylyp jýrgenine qaraghanda, búl shygharmam jaman shyqpaghan siyaqty bolyp kórinedi ózime.
8.Álemdik balalar әdebiyetinen kimderding shygharmasyn ana tilimizde sóiletkizing keledi?

Álemdik dengeyde alyp qarasaq, balalargha arnalghan tuyndylardyng sany úshan-teniz. Biraq solardyng birin qazaqshagha audaru qajet pe? Meninshe, mindetti emes. Basqa últtyng týsiniginde qalypty norma bolyp kórinetin moralidyq ústanymdardyng barlyghy qazaqy salt-dәstýrimizge kele bermeydi. Sondyqtan ataqty klassikterding balalargha arnalghan tuyndylarynyng ózin iriktep audaru kerek  degen ústanymdamyn.

Mәselen, D.Defonyng «Robinzon Kruzo» dep atalatyn avanturalyq romany dýniyejýzine eng kóp araghan, eng kóp oqylatyn balalar shygharmasynyng aldynghy sapynda. Biraq sol romannyng eki kitaptan túratynyn kóbimiz bile bermeymiz. Ekinshi kitabynda bas qaharmannyng dýniyejýzin aralaghan saparlary, sonyng ishinde Aziya kontiynentining ortalyq bóliginde  basynan keshken oqighalary bayandalady. Osyny audarsa dep oilaymyn.

Sonymen birge mening ózimdi Shyghys Europa men Ontýstik Aziya jazushylarynyng balalargha arnalghan  keybir poeziyalyq tuyndylary qyzyqtyrady.

Qazir Kenes dәuirinde audarylghan dýniyelerding keybiri qaytadan tәrjimalanyp jatyr. Óitkeni búrynghyday tek orys tilinen emes, týpnúsqadan audaratyn mamandar lek-legimen qatargha qosyluda. Biraq esesine kórkemdik talap túrghysynan qaraghanda, keybiri búrynghy audarmalardyng dengeyinen tómen. Óitkeni audarmashy maman shet tilin jaqsy bilse de, qazaq әdeby tilining mәieginen jetekilikti nәr almaghan.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz