Óskemen qalasynyng әuejayyna kelip qonghan bette men «Shyghys» auylyna tezirek jetip aludy jón kórdim. Óitkeni búl auyl, mine, bir júmaday bolyp qaldy, baspasóz bitkenning nazaryn ózine audaryp, týniligi jelpildep-aq túr. Onyng ýstine «Núrly kósh» baghdarlamasy boyynsha boy kótergen búl auyldy oralman mәrtebesi bar bauyrlarymyz meken etedi. «Shyghystan» shyqqan sybys qúlaghyna shala-púla tiygen bir aghayyn bizding redaksiyagha qonyrau shalyp «osy bir «Núrly kósh» degen baghdarlama sәtsiz boldy» dep biraz ezip, jýikemizdi jýndey týtken edi. Atalghan auylgha asygha attanuymyzdyng da bir sebebi әlgining shyndap aitpaq sózining astaryndaghy súmdyqqa sayatyn-dy: oralman degen tynysh jýruden qalyp barady, jaqsylyq pen qayyrymdy mise tútpaydy, bizden nesi artyq osylardyn? Taghy basqa kýbir-sybyr, kýldi-kómesh birdenelerdi byqsytyp balaqtaghy bittey bytqytatyndardyng osyndayda Qúdayy bere qoyady emes pe?

Óskemen qalasynyng әuejayyna kelip qonghan bette men «Shyghys» auylyna tezirek jetip aludy jón kórdim. Óitkeni búl auyl, mine, bir júmaday bolyp qaldy, baspasóz bitkenning nazaryn ózine audaryp, týniligi jelpildep-aq túr. Onyng ýstine «Núrly kósh» baghdarlamasy boyynsha boy kótergen búl auyldy oralman mәrtebesi bar bauyrlarymyz meken etedi. «Shyghystan» shyqqan sybys qúlaghyna shala-púla tiygen bir aghayyn bizding redaksiyagha qonyrau shalyp «osy bir «Núrly kósh» degen baghdarlama sәtsiz boldy» dep biraz ezip, jýikemizdi jýndey týtken edi. Atalghan auylgha asygha attanuymyzdyng da bir sebebi әlgining shyndap aitpaq sózining astaryndaghy súmdyqqa sayatyn-dy: oralman degen tynysh jýruden qalyp barady, jaqsylyq pen qayyrymdy mise tútpaydy, bizden nesi artyq osylardyn? Taghy basqa kýbir-sybyr, kýldi-kómesh birdenelerdi byqsytyp balaqtaghy bittey bytqytatyndardyng osyndayda Qúdayy bere qoyady emes pe?

...degendi oilap «Shyghysqa» jettim. Auyl jasyratyny joq, syrt kózge әdemi kórinedi eken. Jan sany 1948-den asqan auylda 463 ýy irge teuipti. Byltyr 37 sәby dýnie esigin ashypty. «Auyldyng negizgi túrghyndary – jastar» deydi Óskemen qalasy әkimdigi ister jónindegi basqarma qoghamdyq qazynalyq memlekettik kәsiporynynyng diyrektory Núrbaqyt Atanúly. Núrbaqyt myrzanyng lauazymy qanday úzyn-shúbaq, shúbarala bolsa, auyl mәselesining de Óskemen qalasy әkimdigining nazarynan shúbatylyp jyraqta qalghanyn bayqau asa qiyn emes siyaqty.  Ózinshe bólek bir móltek audangha úqsap otyrghanymen әli de orysqoldau Óskemenning «Shyghys» auylyna shekelep qaraytyny bayqalady. Auylgha kýnine ýsh ret avtobus qatynaydy eken. Sol avtobusqa ayaq artqandar jazdy kýnderi nәn qalagha baryp ony-múnyny kәsip qylyp qaytatyngha úqsaydy. Al, qalghany kóshpen birge ala kelgen azyn-aulaq qoryn sarqa paydalanyp jan baghyp jatyr-mys. Jalpy, Shyghys Qazaqstan oblysyna 1991 jyldan beri  53 320 etnoimmigrant tirkelipti. Biylghy jyl basynan beri 142 otbasynan ótinish týsip, 212 adam oralman mәrtebesin iyelenip ýlgeripti. IYә, әjepteuir kórsetkish.  Álgi әjeptәuir kórsetkishpen birge әitse de, kóshi-qon mәselesining de úlghayyp, ósip, әrqily kórinis tabary shyndyq. Sonyng biri «Shyghys» auylyndaghy ahual der edik. Mәselening bәri baspanagha bas súqqan bette birjaqty bolmasyn memleketshil túlgha, oblys әkimi Berdibek Saparbaev ta bek týsinse kerek, elektr quatynyng shamadan tys kórsetkishine narazylyq tanytqan júrtpen ashyq jýzdesken әkim:

– Kóterilgen problemalargha baylanysty qúramynda jergilikti auyldyng adamdary men tiyisti salanyng ókilderi bar 10-15 adamnan túratyn birlesken komissiya qúryp, tekseru júmystary jýrgizilude. Komissiya mýsheleri baspanalardyng sapasynan bastap elektr energiyasynyng qaryzy, júmyspen qamtu tәrizdi týitkilderding bәrin qaperge alady. Nәtiyjesinde atalghan mәseleler elimizding qoldanystaghy zannamalary ayasynda ózining sheshimin tabady, – dep otyr.

Qúlqyny qúrdym qúrylys kompaniyalary

«Shyghysta» 600 balagha arnalghan әidik mektep bar. Mektep zamanauy tehnologiyalyq qúraldarmen jabdyqtalypty. Interaktivty taqta, kompiuter, enbek pen deneshynyqtyru pәnderine qajetti zattar, zerthana bólmeleri... bәri dúrys. «Bizding maqtanyshtarymyz» degen taqtagha   «ov» pen «ovalardy» ata-tekterine jalghamaghan jarqyn jýzdi balaqaylardyng suretteri ilinipti. «Shyghys» auylyndaghy mektep oqushylary qalalyq, oblystyq bayqaulargha qatysyp ozyq oryndar men aldynghy jýldelerge olja salypty. Tek bar aiyby –  Altaydyng altay qysy aqtanaulap kep qysqanda, balalar býrseng qaghyp, elektr quatymen ghana eptep jan shaqyratyn mektepting synyp bólmelerinde otyra almay ketetin kórnedi. Alayda,  baspasóz ókilimen súhbattasudyng tәsilin tәp-tәuir mengerip alsa kerek, mektep diyrektory Esimhan esimdi aghamyz «bizde bәri jaqsymen» qútylugha tyrysty. Áytkenmende mektepting joghary qabatynan su jýgirip ketkeni, qysta onyng kókayazdanyp qatatyny, dangharaday bólmelerding teplofonmen jyly qoymaytyny anyq seziledi.

Auylda «Kýnshuaq» atty balabaqsha-bóbekjay da bar bolyp shyqty. Biz jeksenbi kýni barghandyqtan baqsha túrghyndarymen kezdesuding sәti týspedi, alayda, ózin sharuashylyq jónindegi ispen shúghaldanamyn dep tanystyrghan apayymyz da Esimhannyng әngimesin qaytalap berdi: «Bizde bәri jaqsy». Sol «bәri jaqsynyn» ózinde keybir týitkildi mәselening týrin andau týk qiyndyq tudyrmaydy. Nege? Óitkeni, balabaqshanyng jartysy iygerilmegen. Bóbekterge arnalghan shaghyn bassein әli kýnge júmys istemepti. Biz qúrylys mamany emespiz, kózimiz shalghandy aitqan bolyp jatyrmyz, sondyqtan qortyndy sózdi oblys әkimi pәrmen berip qúrghan komissiyadan kýtemiz. Al, komissiya әzirge júmys ýstinde.

Estuimizshe, mektep pen bóbekjay túrghyn ýilerge qaraghanda tәuir salynypty. «Masqaranyng kókesi bizder túryp jatqan ýilerde», - deydi «shyghystyqtardyn» belsendi toby. Sebebi,  «Shyghys» auylyn saludy aldymen «Byti stroy» degen JShS qolgha alady. «Bytstroy» sharuany biraz jerge aparady da ony enshiles bir kompaniyagha bere salady. Ol kompaniya auyl qúrylysyn taghy bir kóldeneng kompaniyanyng qanjyghasyna baylap beredi. Sóitip «әp-әdemi әn edi púshyq shirkin qor qyldynyn» kerin keltirip, eldik, últtyq múraty biyik isti qúlqynyn qúrdym jaylaghan qúrylys kompaniyalary ary-tartta beri tart qylghan song iste qanday sapa qalsyn?.. Auyl kisilerining sózine sensek, quayaq qúrylys kompaniyalary ýilerding qabyrghasyn kәdimgi gipsokardonmen túrghyzyp, ishin steklovatamen keptey salypty. Solay etkende bir ýiding qúnyn 50-60 myng dollargha baghalap tayyp túrghan. «Shyghystyqtar» baspanalaryn basynda ipotekamen satyp almaq bolghan, aqyry mynanday sapasyzdyqqa kózderi jetken son, jergilikti biylikting kelisimi boyynsha kommunaldyq ýy esebinde egelik etuge mýmkindik alghan. Búghan da tәuba!

2011 jyly 25 nauryzda «Shyghys» auylyndaghy halyqtyng qonys toyyna Elbasymyz Nazarbaev kelip qatysyp, aghayyn-tuystyng ortasyndaghy shattyqqa birge shalqyp, әigili «Qarajorgha» biyin biylepti. Preziydentke «Qarajorghany» biyletip, oblys әkimining abyroyyn ýstep, qarakóz júrttyng meymanasyn tasytqan shyrayly «Shyghys» auyly shynynda ortaq quanyshymyz edi, endigisi mynau boldy. Oralman dese, syrttan elge oralghan aghayyn dese, qaraday tyjyrynatyndardyng bórki qazanday bolyp tanaurap-aq otyrghan shyghar. Biraq, qanday qiyn isting bolsada qisynyn taba alatyn Berdibek Mәshbekúly «Shyghys» júrtynyng talabyn birjaqty etip tynaryna seneyik. Eger  mәseleden basyn alyp qashsa, jauaptan jaltarsa, isting ayaghyn sozbaqqa salyp, sopayta salsa, onday әkim-qarany baspasóz ayamaugha tiyis. Al,  oblys әkimi men ainalasyndaghy azamattar mәseleni týbegeyli sheshuge úmtylsa, shyn kinәli anyqtalmastan búryn, búra tartyp, birjaqty pikir týyge asyqpaghan abzal.

...Jalang didaktikany jalpy kópting jaqtyrmaytyny ras, sol ýshin negizgi jaytqa oralayyq. Ol negizgi jayt – «Shyghys» auyly túrghyndaryn shyryldatyp ketken «Bytstroy» bastaghan qúrylys kompaniyalarynyng qulyghy bolyp tabylady. Osy kýnderi qay qaladaghy túrghyn ýy qúrylystaryn sóz etsek te qúrylys kompaniyalarynyng sapasyz, salghyrt isin aitpay, ainalyp ótu mýmkin bolmay barady. Mine, ótken kýzde Qaraghandy qalasyndaghy «Besoba» atalghan túrghyn ýy shalqalaghan kýii shashylyp qaldy. Astanadaghy pәterlerding sapasyzdyghy óz aldyna jeke jyr. Demek, zandy týrde tirkelgen, anda-mynda qúrylys júmystarymen ainalysyp jýrgen kompaniyalarmen qúzyrly organdar, tipti memleket basshysynyng ózi ýlken әngime ótkizui kerek. Budjetten bólingen qarajatty qymqyru, pәre berip, pәre alu, adam taghdyryna jauapsyz qarau, memleketting bet-bedeline lay jagha salu, júmysshylaryn zar iyletip jalaqysyz qaldyru, arzan júmysshy kóshin syrttan tasu – qazir qúrylys kompaniyalary ýshin týkke túrmaytyn boldy. «Bytstroy» shamasy, solardyng soyynan bolsa kerek. Endeshe, «Shyghys»  auylynda jýrgen komissiya sharuany bir-birine ysyrghan qúrylys kompaniyalarynyng alayaqtyghyn ghana emes, olardyng júmysyn barmaq basty, kóz qystymen qabylday salghan komissiyanyng qortyndysyn da әshkere etui tiyis. Ózgelerge sabaq bolsyn.

 Teplofon – «Shyghys» ýshinde, ShQO ýshinde shyghyn

Shaghyn saparymyzdyng barysynda, «shyghystyqtardyn» bargha qanaghatshyl, tәubashyl jandar ekendigin  әbden úqtym. «Ýiimiz sonshama jaman emes, sapasyz salynyp ketken 50-den astam ýy bar, sony baspana tútyp otyrghandardy jana qonysqa kóshirip, ortalyqtan bir jylu qazanyn salsa boldy, ókimetimizge qoyar ózge talabymyz joq» deydi olar. Sodan keyingi basty mәsele, әriyne,«Shyghysenergotreyd» JShS aldyndaghy boryshtyng jabyluy. 41 otbasy alty aidan beri 300 myng tenge kóleminde «Shyghysenergotreyd» JShS-ne qaryzdanghan. Auyl túrghyndary qaryzyn jaba almaghan song mamyrdyng 22-si kýni  «Shyghysenergotreyd» 172 otbasynyng jaryghyn sóndirip tastapty. «Shyghys» auylynda ortaq qazandyq joq, otbasy iyeleri jeke jylytu kózin de paydalana almaydy. Teplofon. Teplofon degeniniz – elektrquatyn tartyp, belgili gradusqa deyin ózi jylynyp, ózi óship túratyn qúrylghy eken. Ár otbasy ózinshe ýnemdep, teplofonnyng sanyn qysqartyp baqqanymende qystyng kýni «Shyghysenergotreydten» 70-80, keyde 100 myng tenge kóleminde aqsha kelgende túrghan. Byltyr túrghyndar qinalghan son, oblystyq budjetten 78 million tengedey qarjy bólinipti. Turasyn aitqanda, teplofon – «Shyghys» auylynyng halqy ýshin de, Shyghys Qazaqstan oblysy ýshin de qyp-qyzyl shyghyn. Biz әngimelesken «shyghystyqtar» mәselening kópting tilegine oray dúrys sheshim tabaryna kýmәnsiz.

«Ózimiz de qazir tyrbanyp tirlik etip jatyrmyz, - deydi diyrektor Núrbaqyt Atanúly. – BÚÚ-nyng Damu baghdarlamasyna qatysyp, halyqaralyq «Jahan» qorynan 50 myng dollar grant aldyq. Osy aqshagha mal qoralaryn salmaqpyz. Ortamyzdan kisi shygharyp mal baqpaqpyz. Jemis-jiydek salyp, bau-baqsha ónimin ósiru de qolymyzdan keletinge úqsaydy. Sebebi auylymyzda Ózbekstan jaghynan kóship kelgen aghayyndar bar».

- Qalagha qaray sherulete jónelgen auyldastarynyzdyng qaysibiri «oq atyldy», «oq atugha kim búiryq berdi?!» dep qaldy ghoy. Rasymen, myltyq ýni estildi me? – dep súradym Núrbaqyttan. Ol «joq» dep jauap berdi.

- Ákim bireulerdi «әkesine tantamyn» dep jatty ghoy?

- Ákim búl arada sherushilerding aldyn tosqan tәrtip saqshylaryn emes, «Shyghystaghy» keybir ýilerdi sapasyz salyp ketken kompaniyalar turaly aitty. Men solay dep úqtym.

- Solay dep úqsanyz, men әkimderinizding sol sózin barynsha qúptaymyn. Ras, olardyng әkelerin tanytu kerek!

P.S.

Qalagha qaytyp soqqan song qasymdaghy azamattargha Almatyda «Shyghys» auylynyng jay-japsary jóninde sóz bolyp jatqandyghyn bildirdim. «Oralmandar auylyn osylaysha oqshaulaudyng qajeti joq, - deydi Almatydaghy sayasatkerler. – Elmen el aralasyp, tabysyp ketui ýshin qazaqty qazaqtyng ortasyna, tipti bar ghoy, ózge últ diasporalarynyng ishine «shashyp» jiberu kerek. Búghan ne deysizder?»

- Bizding Shyghystaghy aghayyn jalpy osylay otyr. 1991 jyldan beri qaray 14 887 otbasy ShQO-gha kelip qonystanghan eken. Sonyng deni bayyrghy júrtpen, ózge últ ókilderimen aralas-qúralas túryp jatyr. Ábden ýirenisken. «Shyghys» auylyna әzirge  túraqtay almay jýrgen aghayyndy ghana jinaghanbyz. Búl – olardy oqshaulau, bólekteu emes, - deydi oblystyq ishik sayasat basqaramasynyng basshysy Erbol Núrghaliyev.

Sózding qysqasy, «Shyghys» auylyndaghy ahualgha qatysty ýsh baghytta júmysqa kirisken komissiya qortyndysy shyqqansha bizding kórgen týigenimizding bir parasy osymen tәmam. Komissiya qortyndysy men saraptau maqalamyz aldaghy kýnderi jalghasyn tabady.  

Almaty – Óskemen. Óskemen – Almaty.

Abai.kz