Europa qazaq qoghamdarynyng ókilderi: Yunusbek Toraman (Berliyn), Shúghayyp Erol (Keln), A.Ayby (Daniya), Áliya (Amerika), Bekir Zengin (Gollandiya), Selchuh Chakrah (Norvegiya), Altynay (Resey), Besherhan Malabahan (Berliyn), Aqmaral Ámirqúlova (Belgiya), Qúrbanәly Gulen (Fransiya), Sadiya Surer (Germaniya),  Ismayyl Kesijy (Úly Britaniya),  Nuraman Aiby (Daniya), Mahmút Bashtash, t.b.

abai.kz portaly úiymdastyrghan arnayy dóngelek ýstelde Europadaghy qazaq qoghamdarynyng basshylarymen tómendegi ýsh súraq tónireginde oy bólistik.

1. Qazaqstannyng qazirgi jaghdayyna, baghyt-baghdaryna baylanysty ne aitasyzdar?
2. Ózderinizding qazirgi jaghdaylarynyzgha kónilderiniz tola ma?
3. Europa qazaqtary men atajúrt arasyndaghy baylanys, sheteldegi diaspora mәselesi.

Abdulhaim Kesiji, Europa qazaqtary qauymdastyghy federasiyasynyng tóraghasy:

– Qazaqstan qay-qashanda bar qazaqtyng atajúrty. Osylay basqosuymyzdyng ózi Qazaqstannyng tәuelsizdigining arqasy. Qazaqstannyng Orta Aziyanyng kóshbasshysy bolugha úmytylghan qadamy bizdi quantady. Halyqaralyq is-sharalar men bedeldi úiymdargha tóraghalyq etui de ýlken jetistik.  

Europa qazaq qoghamdarynyng ókilderi: Yunusbek Toraman (Berliyn), Shúghayyp Erol (Keln), A.Ayby (Daniya), Áliya (Amerika), Bekir Zengin (Gollandiya), Selchuh Chakrah (Norvegiya), Altynay (Resey), Besherhan Malabahan (Berliyn), Aqmaral Ámirqúlova (Belgiya), Qúrbanәly Gulen (Fransiya), Sadiya Surer (Germaniya),  Ismayyl Kesijy (Úly Britaniya),  Nuraman Aiby (Daniya), Mahmút Bashtash, t.b.

abai.kz portaly úiymdastyrghan arnayy dóngelek ýstelde Europadaghy qazaq qoghamdarynyng basshylarymen tómendegi ýsh súraq tónireginde oy bólistik.

1. Qazaqstannyng qazirgi jaghdayyna, baghyt-baghdaryna baylanysty ne aitasyzdar?
2. Ózderinizding qazirgi jaghdaylarynyzgha kónilderiniz tola ma?
3. Europa qazaqtary men atajúrt arasyndaghy baylanys, sheteldegi diaspora mәselesi.

Abdulhaim Kesiji, Europa qazaqtary qauymdastyghy federasiyasynyng tóraghasy:

– Qazaqstan qay-qashanda bar qazaqtyng atajúrty. Osylay basqosuymyzdyng ózi Qazaqstannyng tәuelsizdigining arqasy. Qazaqstannyng Orta Aziyanyng kóshbasshysy bolugha úmytylghan qadamy bizdi quantady. Halyqaralyq is-sharalar men bedeldi úiymdargha tóraghalyq etui de ýlken jetistik.  

Ayta keterligi, Europa qazaq qoghamdary federasiyasy jyl sayyn irgesin keneytip kele jatyr. Yaghny әr eldegi qazaq qoghamdary bizben birlesip, bir maqsat tónireginde júmys jasaugha niyet baylap otyrmyz. Alla qalasa aldaghy kýnde tek Europadaghy ghana emes әlemdegi qazaq diasporasynyng basyn qossaq degen oiymyz bar. Dýniyejýzindegi bar qazaq bir shanyraqtyn, bir úiymnyng tónireginde toptassaq, alatyn asuymyz әldeqayda biyik bolady dep senemiz. Eger Qazaqstan tarapynan layyqty qoldau bolsa Dýniyejýzilik qazaq diasporasy I jastar konferensiyasyn ótkizu josparymyzda bar. Búl býkil әlemdegi qazaq diasporasyn biriktiruding alghashqy qadamy bolar edi.

Biz dýniyejýzining qay týkpirindegi qazaq bolsa da, onyng menshikti mekeni Qazaqstan degen deklarasiya qabyldadyq. Qazaq eli ýshin, Alash mýddesi ýshin birigem degen kez kelgen qarakózdi ózekke teppeymiz. Bizding qolymyzda túrghan ýlken mýmkindigimiz, ýlken qarajatymyz joq. Osyndaghy jigitterding Alla rizashylyghy ýshin elim dep, jerim dep erikti týrde jasap jatqan júmystary.

Ismayyl Kesijiy(Úly britaniya):

– Dýniyening qay týkpirinde jýrsek te, Qazaqstan egemendik alghan song ensemiz kóterildi. Biz Qazaqstannyng ishki sayasatyna aralaspaytyn, syrtqy sayasattaghy jetistikterine quanatyn qazaqtarmyz.

Mahmút Bashtash(Týrkiya):

– Eng ýlken mәselelerding biri Qazaqstannan Europagha kelgen ini-qaryndastarymyzdyng oryssha sóileytindigi der edim. Tipti qazaq elining ózinde jastardyng kóbinde oryssha sóileytinine kuә bolyp jýrmiz. Basqa últtargha kýieuge shyghyp jatqan qarakóz qaryndastarymyzdy kórgendede jýregimiz auyrady. Ásirese, qazaq qyzdarynyng qytaylarmen ýy boluy bizdi alandatady. Endi 50 jylda Qazaqstandaghy keybir oblystarda qazaqtar sany qytaylardan az bolyp qalmasa bolghany...

A.Aybiy(Daniya):

– Qazaqstannyng jalpy jaghdayy jaqsy. Óitkeni egemendik alghan kezdegi Qazaqstan men qazirgi Qazaqstannyng arasy jer men kóktey. Degenmen biz Qazaq eli turaly pikir aitqanda ýnemi shaghyn memlekettermen salystyrmay damyghan júrtpen qatar qoyyp kóruimiz kerek. Dos jylatyp aitady. Shynyn aitsam men túratyn Daniyanyng dengeyine jetu ýshin qazirgi Qazaqstangha 500 jyl qajet siyaqty. Bir ghana mysal aitayyn, búrynghyday emes biz qazir otanymyz Qazaqstan dep maqtana almaytyn boldyq. Qazaqstan degen sóz shygha qalsa jat júrttyqtar «Korrupsiyany, Kedendik odaqty» ataytyn boldy. Yaghny búl mәseleler qazaq elining imidjin jyl sayyn tómendetip barady. Shyghys Qazaqstanda bir tanysym «Daniya auyl-sharuashylyghy damyghan el, sen maghan kómektes, men mal sharuashylyghyn órkendeteyin» dep janymdy qoymay jýretin. Jaqynda habarlassam, «Biz et satpaq týgili, Belorussiyanyng etin satyp alugha kóshtik» dep qynjylyp otyr. Sóitse, Resey Belorussiyanyng et ónimderin eksporttaugha subsidiya beretin kórinedi. Sonyng saldarynan Qazaqstannyng et ónimderi bagha tiyimdiliginen aiyrylyp qalypty. Múnyng ózi Qazaqstan ekonomikasynyng keri ketkenin kórsetedi.

Aqmaral Ámirqúlova(Belgiya):

– Qazaqstan jetim balalardy shetelge berudi toqtatu kerek. Bir ghana Belgiyanyng ózinde 500-ge juyq Qazaqstannan asyrap alghan jetim balalar bar.

– Bizding biluimizshe, osynda otyrghan kópshilikterinizding ata-babalarynyz kezinde orystyn, qytaydyng qughyn-sýrginine úshyrap, últtyq bolmysty joghaltpau ýshin, úrpaghyn aman saqtap qalu ýshin shetel asqandar. Al sol babalarymyzdyng armany, maqsat-múraty oryndaldy ma? Sizderding úrpaqtarynyzdyng býgingi jayy alandatpay ma?

Mahmút Bashtash(Týrkiya):

– Jasyratyny joq, Europadaghy býgingi qazaq úrpaghynyng til mәselesi óte kýrdeli bolyp otyr. Ózining qazaq ekendikterin bilip, óz últyn qansha jerden maqtan etsede, kóbi ana tilinen maqúrym qaluda. Osy qúryltaydyng basty maqsattarynyng biri de osy jastar ýshin.

Qyzyrqan Sholpan(Vena):

– Qazirgi tilin joghaltyp bara jatqan úrpaghymyzdyng jayyna qarap, biz tas basyp, tu asqan ata-babalarymyzdyng amanatyn tolyqtay jýzege asyryp jatyrmyz dep aita almaymyz. Mine osyndaghy qazaq qoghamdarynyng basshylary ózderining últtyq namysy, qazaqshyldyghynyng arqasynda jyl sayyn qúryltay ótkizuge atsalysyp keledi. Olar Qazaqstandaghy siyaqty memleketten qarjy alyp, qol astyndaghy qyzmetkerlerin júmsap otyrghan joq. Bәri de óz kýshimen, óz qalauymen qyzmet etip otyr. Al til mәselesine kelsek, meninshe eng aldymen әrkim óz otbasynan bastau kerek. «Esikti jap, terezni ash» degen siyaqty eki auyz sóz bolsada jas balanyng qúlaghynda qalady. Ekinshiden, Qazaq eli «Bal dәuren» baghdarlamasy boyynsha Europadaghy qazaq balalaryn da atajúrtyna aparyp túrsa núr ýstine núr bolar edi... Jalpy, qarym-qatynasymyz kýsheyip, qazaq elimen qyz alyp, qyz berisetin jaghdaygha jetsek tipten qúba-qúp.

Ábdulhaym Kesijiy:

– Qazaq tili eng aldymenen óz elinde, óz jerinde, óz ortasynda tiyisti mәrtebesin aluy kerek. Eger qazaq tili Qazaqstanda syilansa, shyn mәnindegi memlekettik til bolsa, atajaúrtymyzdaghy әr azamat qazaq tilinde sóilese búl býkil әlemdegi qazaq tilining mәrtebesin kóterer edi.

Bizding balalarda atajúrtqa degen saghynysh, sezim asa joghary. Tipti keybireui qazaqsha sóiley almasa da, «qazaqpyz» aitqandy maqtanysh etedi. Jastarymyz әrtýrli mamandyqtardy óte jaqsy mengerip jatyr. Europadaghy qay-qaysy memlekette bolsa da qoghamnyng әr salasynda tabysty qyzmet etip jatqan Alash úrpaqtary az emes. Sóz ústaghan aqyn-jazushylardyng da qatary kóbeydi. Qay tilde jazsada, bir quantarlyghy - olardyng jalghyz taqyryby bar. Ol – atameken, otan, Qazaqstan.

Safie Sýrer (Berliyn):

– Qazaq eli ózi múryndyq bolyp Europadaghy qazaq qoghamdaryna tiyisti orynjay alyp berse, jyl sayyn qazaq tili múghalimderi kelip osyndaghy qazaq balalaryna sabaq berse búl ýlken jetistik bolar edi.

Ábdirahman (Munhen):

– Qazaqstandaghy telearnalardyng til shúbarlyghy shetelde qarap otyrghan bizder ýshin eng qiyn jaghday. Al mening úsynysym – Qazaqstandaghy «Balapan» arnasyn shetel qazaqtarynyng kóruine mýmkindik jasauy kerek. Mening eki balam ósip kele jatyr. Solar «Balapan» arnasyn kórse tilin de, dәstýrin de úmytpaydy dep oilaymyn.

– Qazaqstan jas memleket. Endeshe, әlemning qay týkpirinde jýrsede 18 jasqa tolghan әrbir qazaq azamaty óz Otanynyng gýldenip-kórkengi ýshin qyzmet etuge mindetti, qaryzdar. Sizder osy pikirmen kelisesizder me?

Ábdirahman (Munhen):

– Aytqanynyz dúrys. Biraq Qazaqstangha baryp, kәsiporyn ashamyz dep barghandar neshe týrli kedergilerge tap bolyp, kóp qiynshylyq kórip, eng sonynda qaytyp kelgenderi de bar. Onda korrupsiya mәselesi mýldem sheshilmegen. Búl mәsele sheshilmey Qazaqstan Qazaqstan bola almaydy.

Qyzyrqan Sholpan (Vena):

– Europadaghy 10 myng qazaq Qazaqstangha baryp, jan sanyn arttyrmasada óz әlderinshe ýles qosyp keledi. Bir ghana mysal, Europada Qazaqstan turaly qanday da bir jaghymsyz aqparat tarasa, biz qazaq qoghamdary atynan óz pikirimizdi bildirip, atajúrtymyzdyng abyroyy ýshin shyr-pyr bolamyz. Yaghny biz Qazaq elining Europadaghy qalqanymyz, oqqagharymyz.

Mening oiymsha, Europada jýrgen әr qazaq ózine jauap berip, Qazaqstannyng atyna kir keltirmey jýrse onyng ózi ýlken mәretebe. Al, az-kem jasalynghan júmystardy biz ýlken ýles dep aitpaymyz. Mysaly, ótken jyly biz Avstriyadaghy týrik federasiyasymen qosylyp, Qazaqstanda qúrban aksiyasyn jasadyq. 15 siyr, 50 qoy qúrban shalyp, әrtýrli toptaghy azamattargha taratyp berdik. Búl endi bizding azamattyq boryshymyz.

ngnusbek Toraman (Berliyn):

– Týrkiyadan baryp, Qazaqstangha enbek etemiz degen qazaqtyng biri biz edik. Alghash baryp jer satyp alyp, kirpish zavotyn saldyq. Qalay júmys bastaldy, solay jemenqorlyq bastaldy. Árbir kamaz kirpish sanauda túrdy. Júmysshylardy ústap әketip, aqsha talap etti. Aynalyp kelgende júmys isteuimizge mýldem mýmkindik bermedi. At basyn artqa búrdyq.

Ismayyl Kesijy (Úly britaniya):

–  Europadaghy qazaqtyng basty missiyasy osy jaqta ósip-ónu, bolashaqta qazaqtyng bir otauy bolyp otyru. Ol ýshin Qazaqstan diaspora sayasatyn damytu kerek.

Ábdulhaim Kesiji:

–  Ózge halyqtar siyaqty Qazaqstannyng da Europada lobbisteri bolu kerek. Onyng negizi bizder. Jalpy, Qazaqstan tarapy qazir Europada әrtýrli salada qyzmet jasap jýrgen qazaq jastarynyng mýmkindigin paydalanugha kýsh salghany jón.

Dóngelek ýsteldi jýrgizgen - Bilәl Quanysh

Abai.kz