Ábilpeyiz Iliyasov. Zarlatty zaman talaydy...
Tandayy jarylyp sheshen, mandayy jarylyp kósem bolyp tuu – ekining birine bitetin baq emes. Dese de, óz oiy men kónil kýiin ózgeshe jazyp, sóz kestesimen órnektey bilgen Ábilpeyiz Ámzeúly Iliyasovtyng (1922-194...) ólenderin oqyp tereng oigha berilesiz.
Jastayynan jetimdik pen joqshylyq kórip, býkil әuletinen ajyrap erte eseygen aqynnyng jyrlarynan 1932-1933 jyldardaghy alapat ashtyq pen 1937 jylghy zúlmat zardabynan taqsiret shekken elding múny men zapyran zaryn, әdiletsizdik pen qisapsyz qiyanattyng qasiretin kóresiz, júlyn-jýikenizben sezinip tarihy jadynyz janghyrady.
Ókinishke qaray, qysqa ghúmyr keship, 1941 jylghy qan maydannan oralmaghan qyrshyn jastyn kóp ólenderi saqtalmady. Óz atam Ámzeúly Ghany (1924-1996) aqsaqal aghasy Ábilpeyizding esinde qalghan birneshe jyr shumaqtaryn maqamdap otyryp egile aitatyn. Osydan jiyrma jyl búryn jazyp alghan múrany 31 mamyr «Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýnine» oray aza tútyp, marqúmdardyng ruhy shat bolsyn degen niyetpen kópshilik nazaryna úsynyp otyrmyn.
Tandayy jarylyp sheshen, mandayy jarylyp kósem bolyp tuu – ekining birine bitetin baq emes. Dese de, óz oiy men kónil kýiin ózgeshe jazyp, sóz kestesimen órnektey bilgen Ábilpeyiz Ámzeúly Iliyasovtyng (1922-194...) ólenderin oqyp tereng oigha berilesiz.
Jastayynan jetimdik pen joqshylyq kórip, býkil әuletinen ajyrap erte eseygen aqynnyng jyrlarynan 1932-1933 jyldardaghy alapat ashtyq pen 1937 jylghy zúlmat zardabynan taqsiret shekken elding múny men zapyran zaryn, әdiletsizdik pen qisapsyz qiyanattyng qasiretin kóresiz, júlyn-jýikenizben sezinip tarihy jadynyz janghyrady.
Ókinishke qaray, qysqa ghúmyr keship, 1941 jylghy qan maydannan oralmaghan qyrshyn jastyn kóp ólenderi saqtalmady. Óz atam Ámzeúly Ghany (1924-1996) aqsaqal aghasy Ábilpeyizding esinde qalghan birneshe jyr shumaqtaryn maqamdap otyryp egile aitatyn. Osydan jiyrma jyl búryn jazyp alghan múrany 31 mamyr «Sayasy qughyn-sýrgin qúrbandaryn eske alu kýnine» oray aza tútyp, marqúmdardyng ruhy shat bolsyn degen niyetpen kópshilik nazaryna úsynyp otyrmyn.
Mýsilim ÁMZE
* * *
Ua, bek jaqsylar aghayyn !
Qúlaghyng salyp tyndasan
Qalamdy qolgha alayyn.
Kókti sýzip jyljyghan
Júldyzdayyn aghayyn.
Jaqsy menen jamannyn
Nadan bir menen adamnyn,
Jasym kishi bolsa da
Kórdim mende talayyn.
Ýlken-kishi bәrine
Qatyn-qalash, qyz-qyrqyn
Enbektegen baladan
Saqaldy-múrtty kәrine
Sәlemhat arnap jazayyn.
Sondaghy aitar talayym:
Ýsh jasymda jetim qap
Kórdim men de qúdaydyn
Kenshilik qylghan sarayyn.
Anamnyng jatyp ishinde
Isteppin kýnә talayyn.
Jaralmay túryp jasymda
Tarttym halyq jazayyn.
Qúdaydyng qylghan әmiri
Dәuren sýrgen pir babam
Solardyng qylghan kýnәsin
Audarghan maghan qúdayym.
Endigi sózding qysqasy,
Ýsh jasta qalsam atadan
Jetimdikti bilmeppin
Asyq oinap saqadan.
Jetimdik taghy bilmeppin
Asyraushy bolyp anadan.
Jetimdik taghy bilmeppin
Ata da bolyp aghadan.
Kóp kórindi manlaygha
Toghyz jasqa kelgende
Ámze, Qamar, Sәipidin
Joghaldy búlar aradan.
Bәdiredin tiri dep
Jan-jaghyma qarasam,
Shulaghan jan orasan
Aughanstan, shetelge
Ótti dep shekaradan.
Tiri ghayyp, tusyz el
Tiri airylghan aghadan
Jyghylghanday jaradan,
Birden ketti-au ýsh arlan
Mende bir kóp qoy ish arman...
Aldady ómir, aldandyq,
Búlandatty-au súm jalghan.
Qútylyp qashan shyghamyz
Qúruly temir qúrsaudan?!
* * *
Zamana zary qalay-dy
Zarlatty zaman talaydy.
Baryn tonap dýniyenin
Qanyratyp qoydy saraydy.
Ayaghyng shalys basylsa -
Týrmesine qamaydy.
Kýlip-oynap shattansan
Túrmysy tezep sabaydy.
Aqyryn bayqap tynlasan
Naq ózinning jan dosyn
Basqan izdi sanaydy.
Ata-babang bay bolsa
Jabylghan júrtyn, aghayyn
Ala kózben qaraydy.
Ýzdik shyqsa dabysyn
Týspeydi jerge namysyn.
Dau-jala jerdi jarmasa
Shoqpardan basyng qanaydy.
Baghyng taysa basynnan
Tuysqan deme aghaydy.
Dәulet qús qonsa basyna,
Júrt jiylsa qasyna
Sonda ghana aghayyn
Birte-birte janaydy.
Janyn berer dossynyp
Auzyndy kelip jalaydy.
Osydan ne sóz shyghad dep,
Kózin almay qaraydy.
Toltyrady tuysqanmen
Qazaq bir qalmaq jinalyp
Bauyrlas bolyp manaydy.
Zamana zaryn tyndasan
Zarlaghan zarly ýn shyghad
Shyrqaghan әndi tyndasan
Dymyghyp adam túnshyghad.
Jalyqpay kýtseng jalghandy
Tang atpay jaryq kýn shyghad
Allagha ising jaqpasa
Sapary bolmay qyrsyghad.
Momyndy týrtip qorlasan
Sheber-sheshen til shyghad.
Jamanmenen syrlassan
Tóbeles syndy ýn shyghad
Jaqsymenen syrlassan
Qúny joq qiyal, syn shyghad.
Jaqsyny tansang ósekke
Aytyp bolmas min shyghad...
* * *
Qúdayym bastan jarattyn
On segiz myng ghalamdy
Qolynnan sanap tarattyn.
Aqyrynda adam ghyp
Atymyzdy sanattyn.
Bireudi bay, kedey ghyp,
Birine-birin qarattyn.
Alshaqtatyp bireudi
Telegey malyn sanattyn.
Qúpiya jalghan dýniye
Pendelerding ýstinen
Tynshy qoyyp talattyn.
Bireudi jastan jetim ghyp
Kisi auzyna qarattyn.
Jetimge jaryq tabylmay
Baqtyrdyng qoyyn manaptyn.
Sótke men kýndi úmytyp
Jolyna týsting saghattyn,
Atasy jaqsy ne sabaz
Dәmin tattyng araqtyn...
Dombyramdy tartayyn
Tiyegin ústa ondasa,
Sheshennen sóz tabylar
Janly tonday torlasa.
Qisyq aghash týzeler
Ústagha salyp morlasa,
Áshekey symbat kóriner
Boyama týspen onlasa.
Bendening baqyty ashylmas -
Mandayy qalyng sorlasa.
Barynsha sózdi tógeyin
Pirlerim kelip qoldasa !
* * *
Aughangha ketken agham Bәdiredinge
Oygha shomdym qalamymdy qolgha alyp
Saghynghanda agha sizdi oigha alyp.
Ystyq jýrek mahabbattan shyqqan oi,
Qústay úshty-au óz-ózinen joldanyp.
Qaydan tabam agha, sening ózindi
Agha desem estimeysing sózimdi.
Qarataudan qarly boran soqqanda
Izdeymising yqtap ketken qozyndy?!
Syr jazugha qalamym túr qolymda
Siz de barsyz jýregimde, oiymda.
Kóp kýttirdin, agha sizdi saghyndym,
Qaraumenen eki kózim jolynda.
Agha desem, auyzymnan shyqqan ot
Júmarlanyp kónilime boldy top.
On jyl kórmey, agha sizdi saghyndym
Yntyq jalyn, jýregimde jaynap shoq!
Tauda – arqar, atsam kózim qimaydy
Qayghy-qasiret jýregime simaydy.
Osyndayda syryn syrtqa shygharmay,
Bәrin qalay ining ishke jinaydy.
Mening atam – qút, baqytty jan edi
Ádildikte búl dýniyening hany edi.
Auyspaly kezek kýtken jalghannyn
Sol sebepti mende kegi bar edi.
Amalym ne, aitqanmenen bola ma
Jylay bersem qu kónilim tola ma?
Iliyastan Ghany menen men qaldym,
Eki jetim qozyng manyrap qorada.
Ining Sәipin, qaryndasyng Ámiynә,
Qamar qyzy Mәliykә men Ádiysә.
Bizdi tastap súm ómirmen qoshtasty...
Alghan jary Biybigýli taghy da.
Aldymyzda esen qoysa anany
Qoydan qalghan qozylargha panany.
Shýkir etip siynamyn Allagha
Bilmegendey jýrektegi jarany.
Sonyma ergen sýienish qyp Ghanidy
Ishten jekip súm-dýnie pәniydi.
Aldymda – anam, sonymda – inim túrghanda
Quanyshym tisin kókke janidy.
Bauyrlasym, jasyng ýlken aghasyn
Jaghalapsyng Ámudariya jaghasyn.
Qasqyr shauyp bytyrap ketken qozyndy
Qorasyna qashan kelip jinaysyn?
Alys joldan aighaylasam barmaydy
Búl súm ómir múnsha meni aldaydy!
...........................................................
Qoy jýregim!
Ezile bermey toqtashy,
Alyp qashyp әrnemege soqpashy.
Qysqart sózdi, toba qyl...
Bolsang daghy óz qúlyna baqtashy!
Abai.kz