Qazir Batys pen Orystyng BAQ-tary «Qazaqstan nelikten tәliptermen әriptestik jasaydy, onyng ayaghy nege әkelip soghady?»  degen taqyrypty tauyp alyp, ózderining tanym-týsinigi men dýniyetanymy ayasynda ózderinshe jauyryngha qarap bal ashyp, jahangha jar sala bastady.

Osy taqyrypty elimizde shyghatyn әri Ukraina osy tilge qyryn qaray bastaghannan keyin, әri Resey men Belarusta búl basylymnyng basynan baghy tayghan son, bizdegi «Forbes Kazahstannyn» júldyzy janyp, qazaq tildi әri músylman dildi orta auyzgha almaytyn talay dýniyelerdi qúlaghynan sýirep, shyghys slavyan ruhty ortagha tarata bastady. Bizding eldegi orys basylymyn qúr jibermeytinder keyde «әu, dýnie ne bolyp barady?» degen oigha qala bastady.

Osy joly «Forbes Kazahstan» taghy da sol bir jýrisinen janylmay, OA elderining jandy jeri islam dinine bir soqtyghyp ótti. Búl jolghy soqtyghys «Qazaqstan nelikten tәliptermen әriptestik jasaydy, onyng ayaghy nege әkelip soghady?»  degen taqyrypty qamtydy. Degenmen 2005 jyly Qazaq Jogharghy Soty «Taliban» qozghalysyn el aumaghynda tyiym salynghan lankes toptardyng tizimine engizgen bolatyn. Odan keyin 2021 jyly Batystyng qyspaghymen qazaqtar «Taliban» qozghalysyna tyiym salghan edi. Biraq, dýnie bir orynda túrmaydy. Tәlipter biylikke qayta kelgen son, OA elderi shekarasynyng alys-jaqyndyghyna oray olarmen kórshilik, dostyq tyghyz qarym-qatynas jasay bastady. Áriyne kim biylikte bolsa, qarym-qatynas sonymen jasalady. Qazaq biyligi de osy qadamgha bardy. Sebebi qazaq bidayy naryqqa shyghu kerek. Ol naryq tәlipter biylegen aughan jerimen ótedi. Sol sebepti 3 tamyzda eldordamyz Astanada birinshi qazaq-aughan biznes-forumy ótkeni de zandy nәrse. Odan oibaylap, problema tudyryp keregi joq. Ári osy biznes-forumgha qolyna avtomat ústaghan tәlipter emes, 40 jyldyq soghystyng nebir qúqayyn kórgen aughan qaltalylary kelip qatysyp otyr.

Biraq búl qadam Batystyng qúptauymen jýzege asty degendi «Kazahstan poluchil ekonomicheskui y politicheskui podderjku ot krupnyh geopoliticheskih igrokov kasatelino svoih otnosheniy s Afganistan…» dep búldyratyp berip otyrghan osy basylymnyng kózdegeni ne?

Birinshiden, aughan astyq naryghyna Resey kóz alarta bastady. Qazaqtar eshkimning týrtpeginsiz onyng aldyn alu ýshin osy qadamgha bardy.

Ekinshiden Batys Ukrainany Afrikadaghy azyq-týlik naryghynan Reseyding yghystyryp shygharuyna jol berip qoyghan qatesin, OA shektes elderde de oryn aluyn qalamaydy. Qazaqtardy orystar búl naryqtan yghystyrsa, Putindik rejim bel alyp ketedi. Ári Ukraina jerindegi soghys osy saudadan týsken qarjy arqyly qarjylandyrylyp, onyng arty tym úzaqqa sozylu qaupi bar. Resey sanksiyanyng qylbúrauynan qútylu ýshin búrynghy KSRO bodany bolghan, ekonomikalary syrtqy saudadaghy shiykizatqa baylanghan OA elderining әzirshe ózderi iyelenip otyrghan naryghyn jaulap alugha kóshti. Osy qaterli qúbylysy «Taliban» qozghalysymen yntymastyq ornatudyng basty orynda túrghanyn kórsetedi.

Resey osy qozghalysty qúshaq jaya qoldaghanyna Batys kezinde kýlgen de bolatyn. Endi Afrikany azyq-týlikpen Resey óz bauryna basuyna olardy oilanta bastady. IYә, әlemde 203 memleket bar. Tek olardyng 50-den astamynda ghana shynayy demokratiya bar. Búl Batys ýshin «Kóp qorqytady, tereng batyradynyn» keri.

Al, DAIYSh-pen kýreske paydalanu, apiyn tasymalyna tosqauyl qoi ekinshi kezektegi mәsele. Óitkeni, tap osy DAISh býkil әlemge qater tóndirip otyrghan joq. Al, qaru, adam jәne esirtki saudasy «Talibannyn» emes, qylmys әlemining qolyndaghy qarular. Osy qarudy әli olardan eshkim tartyp ala alghan joq. Aughandaghy apiyn serkeleri kerek deseniz tәlipterdi bir kýnde taqtan taydyra salady.

Eng bastysy osy top biylikke kelgennen beri eki el arsyndaghy tauar ainalymy eki esege ósip, $987,9 mln. jetti. Sonymen Aughanstan – dәl qazir kim biylese de, qazaq ýshin «kýlsheli bala», sondyqtan, óz últtyq mýddesin ne orystyn, ne batystyng óz kәdesine jaratyp ketuin esh qalamaydy.

Osy bir biznes-forum qazaqtyng eshkimning aitaghymen jýrmeytinin úqtyrdy.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz