Ótken ghasyrdyng basynda últ ýshin ólsheusiz qyzmet jasaghan alash qayratkerlerining ishinde Nәzir Tóreqúlovtyng esimi erekshe qúrmetpen atalady.

Nәzir 1892 jyly qazan aiynda Ózbekstannyng Qoqan qalasynda tuylghan. Ákesi Tóreqúl zang qyzmetkeri, әri kәsiby maqta saudageri bolghan. Ol qyzmet babymen Ózbekstannyng Qoqan qalasyna kóship kelgen. Nәzirding jastyq shaghy ózbek jerinde ótken. Nәzir bastapqyda auyl moldasynan jәne jergilikti medresede bilim alghan. Ol  Mәskeude bilim alyp, eline oralghan song kóptegen joghary lauazymdy qyzmetterdi atqarady.

Nәzir Mәskeuge shaqyrylyp, 1922-1928 jyldary Ortalyq baspa basqarmasynyng tóraghasy qyzmetin atqardy. 1928-1936 jyldary KSRO-nyng Saud Arabiyasyndaghy ókiletti elshisi qyzmetin atqarady.

1937 jyly shilde aiynda tútqyndalyp, 3-qarasha kýni «halyq jauy» degen aiyppen atu jazasyna kesildi. Denesi Mәskeu týbindegi Kommunarka qorymyna jerlenedi.

Nәzir Tóreqúlov sheber diplomat retinde óz memleketining bedelin layyqty dәrejede ústap túru, onyng sayasi, sauda-ekonomikalyq, basqa da maqsattaryn tabandy týrde qorghau jәne asa qajetti aqparattardy der kezinde oy eleginen ótkize bilu siyaqty salalardy tereng mengerip, osylardy óz qyzmetinde búljytpay oryndap otyrdy. Ol sol kezende ózi tótenshe jәne ókiletti elshisi bolyp otyrghan Kenes Odaghynyng bedelin kóteruge kýsh saldy,  әr týrli dәrejedegi kelissózderdi  biliktilikpen jýzege asyryp otyrdy.

Nәzir Tóreqúlov 1958 jyly aqtalghanymen, kenes zamanynda ol turaly zertteuler men izdenister joqtyng qasy bolatyn. Elimiz tәuelsizdik alghannan keyin qazaq ghalymdary Nәzir Tóreqúlov turaly jan-jaqty zerttey bastady. Týrkistanda  alghash ret 1996 jyly Nәzir Tóreqúlovtyng 105 jyldyghy keng kólemde atalyp ótti.

Qogham qayratkeri Ybyray Ysmayylov – Nәzir Tóreqúlov turaly izdenip, Ózbekstan, Resey tipti sonau Saud Arabiyasyna deyin izdep barghan azamat. Osy izdenisting nәtiyjesinde Týrkistanda Nәzir Tóreqúlovtyng atyna mektep, meshit-medrese, kitap ýii ashylyp, qalanyng ortasynan Nәzir Tóreqúlov atyna kóshe berildi jәne muzeyi ashyldy.

Nәzir Tóreqúlov – tarihy túlgha. Onyng asyl beynesin, el aldyndaghy eren enbegin әrdayym este saqtaghan jón. Muzey qyzmetkerlerining mindeti – Nәzir Tóreqúlovtyng esimin óshirmey, óskeleng úrpaqqa jetkizu.

Baghlan Tashimov

Abai.kz