2013 jylghy 15-16 tamyzda Týrki Kenesine mýshe elder basshylarynyng ýshinshi sammiyti  Ázerbayjan Respublikasynyng Gabala qalasynda ótti.

Sammitte әdettegidey týrkitildi memleket basshylary bas qosty. Ýshinshi búl sammitting basty ereksheligi sol, Týrki Kenesine mýshe bolmasa da, besinshi týrkilik memleketting resmy ókili – Týrikmenstan Ministrler Kabiyneti tóraghasynyng orynbasary Sapardurdy Toylyev myrza sammit júmysyna bastan ayaq qatysty.

Gabbala sammiytining júmysynda bauyrlas elderding ózara ekonomikalyq jәne kólik yntymaqtastyghyn nyghaytu mәselesi qaraldy. QR Preziydenti N.Nazarbaevtyng aituy boyynsha,  týrki tildes 6 memleketting óndiretin jalpy ishki jiyntyq ónimi - 1 trillion 150 milliard dollargha jetip otyr eken. Eger búl qyruar ónim ózara ekonomikalyq naryq ainalymyna týsse, týrki elderining әleuetteri de eselep artatyny sózsiz.

Týrki elderining ózara tasymal qatynasy jyldan jylgha damyp keledi. Biylghy mamyr aiynda Qazaqstan–Týrkimenstan–Iran temirjolynyng qazaq-týrkimen bóligi resmy týrde týiistirildi. Endi Baku–Tbilisiy–Kars temirjolynyng tezirek iske qosyluy kýtilude. Birtútas yntymaq kýrejolynyng Qazaqstandaghy Jezqazghan-Beyneu salasyn salu qarqynmen jýrgizilude. Osy sammit otyrysynda Baku, Aqtau jәne Samsun kemejaylary arasynda bauyrlas qatynastar men yntymaq ornatu jóninde de kelisim jasaldy.

2013 jylghy 15-16 tamyzda Týrki Kenesine mýshe elder basshylarynyng ýshinshi sammiyti  Ázerbayjan Respublikasynyng Gabala qalasynda ótti.

Sammitte әdettegidey týrkitildi memleket basshylary bas qosty. Ýshinshi búl sammitting basty ereksheligi sol, Týrki Kenesine mýshe bolmasa da, besinshi týrkilik memleketting resmy ókili – Týrikmenstan Ministrler Kabiyneti tóraghasynyng orynbasary Sapardurdy Toylyev myrza sammit júmysyna bastan ayaq qatysty.

Gabbala sammiytining júmysynda bauyrlas elderding ózara ekonomikalyq jәne kólik yntymaqtastyghyn nyghaytu mәselesi qaraldy. QR Preziydenti N.Nazarbaevtyng aituy boyynsha,  týrki tildes 6 memleketting óndiretin jalpy ishki jiyntyq ónimi - 1 trillion 150 milliard dollargha jetip otyr eken. Eger búl qyruar ónim ózara ekonomikalyq naryq ainalymyna týsse, týrki elderining әleuetteri de eselep artatyny sózsiz.

Týrki elderining ózara tasymal qatynasy jyldan jylgha damyp keledi. Biylghy mamyr aiynda Qazaqstan–Týrkimenstan–Iran temirjolynyng qazaq-týrkimen bóligi resmy týrde týiistirildi. Endi Baku–Tbilisiy–Kars temirjolynyng tezirek iske qosyluy kýtilude. Birtútas yntymaq kýrejolynyng Qazaqstandaghy Jezqazghan-Beyneu salasyn salu qarqynmen jýrgizilude. Osy sammit otyrysynda Baku, Aqtau jәne Samsun kemejaylary arasynda bauyrlas qatynastar men yntymaq ornatu jóninde de kelisim jasaldy.

Sammit birqatar gumanitarlyq sala boyynsha sheshimder qabyldady:

• Týrki akademiyasyn qúru turaly kelisimdi ratifikasiyalau ýderisin tezdetu mәselesi atap ótildi;
• ortaq terminologiya qúru men ortaq terminder sózdikterin dayyndau jәne ghylymy maqsattar ýshin qoldanylatyn әlipby jónindegi otyrys sheshimderi qúptaldy;
• Týrki tarihy men әdebiyeti boyynsha ortaq oqulyqtar shygharu jәne tandamaly sabaqtar retinde bilim beru mekemelerinde Keneske mýshe memleketterding tilderin oqytu maqúldandy;
• ·        tiyisti ministrlikter men memlekettik mekemelerge Týrki uniyversiytetaralyq Odaq maqsattaryn iske asyru tapsyryldy t.t.

Sammit júmysynyng ayasynda, Týrki akademiyasy óz júmystary jóninde aqparat berdi. Akademiyasy ózining «Týrki tәrbiyesi» antologiyasy men «Týrki dýniyesi» alimanahynyng biylghy sanyn tanystyryp, sammit nazaryna halyqaralyq «Altaistika jәne týrkologiya» jurnalynyng kezekti sanyn úsyndy.  Atalmysh ghylymy basylymdargha sammitke qatysqan el basshylary ong baghasyn berdi.

Týrkitildes halyqtardyng úly jazushysy, qyrghyz halqynyng perzenti Shynghys Aytmatovtyng tuylghanynyng 85 jyldyghy mereytoyy qúrmetine oray 2013 jyly «Shynghys Aytmatov jәne onyng Ystyq-kól forumy» atty halyqaralyq kongresin ótkizu maqúldandy.

Tayau uaqytta birinshi Týrki uniyversiadasy ótuine baylanysty, sammit ayasynda atalmysh aituly sport sharasyna qarqyndy әzirlikti bastaugha qatysty tapsyrmalar jýkteldi. 

Atalmysh sammitte Týrki kenesining tóraghalyghy Qyrghyz elinen Ázirbayjangha tapsyryldy.

Týrki sammiytining barysynda Týrki әlemining YuNESKO-sy sanalatyn TÝRKSOY halyqaralyq úiymynyng qúrylghanyna 20 jyl toluyna oray Týrki kenesining III Sammiytinde memleket basshylary TÝRKSOY-dyng qyzmetine joghary bagha berip, erekshe manyzyn atap ótti.  Jiyn sonynda TÝRKSOY basshysy D.Qaseyinov týrki elderi basshylary men Týrki kenesining Bas hatshysy H.Akynjygha birlikti beyneleytin arnayy syilyqtar tartu etti.

Kezekti týrki sammiytining qorytyndysy boyynsha Týrkitildes memleketterding yntymaqtastyq kenesining ýshinshi sammiytining deklarasiyasy qabyldandy.

Sonday-aq Týrki Kenesining qúrylghannan bergi qyzmetine sammit qatysushylary tarapynan rizashylyq bildirilip, Kenesting kәzirgi  bas hatshysy Halel Aqynjy myrzanyng qúzyreti kelesi merzimge úzartyldy.

Abai.kz