Tamyz aiynyng songhy týni Almatydaghy «Praym-plaza» sauda ýiining ýiining úiymdastyruymen ótken karaoke sayysy sony jappay tәrtipsizdikke úlasqany mәlim. Búl oqigha әleumettik jelilerde qyzu talqygha týsip, qoghamdy qaq jarghanday boldy. Ángimeni basbúzarlyqqa tiregimiz kelip otyrghan joq, onyng aq-qarasyn tiyisti organdar qarastyrar. Sol sharagha jinalghan ýsh myng adamnyng 300-i qatysty ma, әlde әldebir úiymdasqan toptyng qylyghy ma – ol jaghy biz ýshin qyzyq emes. Biz ýshin qyzyghy – búryn әleumettik-sayasy jaghdayda ghana bas kóterip jýrgen auyldyqtardyn, yaghny qazaqtildi qauymnyng osy joly óner jolynda bas kóterui, kótermese, soghan sep boluy. Búl jayt – búghan deyin ózderin mәdeny qaymaq sanaytyn «qalalyqtardy» (qalalyq júrttyng bәrin búghan sanau – әdiletti bolmas) – auyldyq jastardy «mәmbet» sózimen qalagha túrugha ruhany qaqysy joq әleumettik top retinde shettetuge tyrysyp, ózderining «aqsýiektik» bolmysyn barynsha biyiktetuge talpynatyn  ortany, auyldyq «qarasiraqtar»  basynghanday boldy.

Tamyz aiynyng songhy týni Almatydaghy «Praym-plaza» sauda ýiining ýiining úiymdastyruymen ótken karaoke sayysy sony jappay tәrtipsizdikke úlasqany mәlim. Búl oqigha әleumettik jelilerde qyzu talqygha týsip, qoghamdy qaq jarghanday boldy. Ángimeni basbúzarlyqqa tiregimiz kelip otyrghan joq, onyng aq-qarasyn tiyisti organdar qarastyrar. Sol sharagha jinalghan ýsh myng adamnyng 300-i qatysty ma, әlde әldebir úiymdasqan toptyng qylyghy ma – ol jaghy biz ýshin qyzyq emes. Biz ýshin qyzyghy – búryn әleumettik-sayasy jaghdayda ghana bas kóterip jýrgen auyldyqtardyn, yaghny qazaqtildi qauymnyng osy joly óner jolynda bas kóterui, kótermese, soghan sep boluy. Búl jayt – búghan deyin ózderin mәdeny qaymaq sanaytyn «qalalyqtardy» (qalalyq júrttyng bәrin búghan sanau – әdiletti bolmas) – auyldyq jastardy «mәmbet» sózimen qalagha túrugha ruhany qaqysy joq әleumettik top retinde shettetuge tyrysyp, ózderining «aqsýiektik» bolmysyn barynsha biyiktetuge talpynatyn  ortany, auyldyq «qarasiraqtar»  basynghanday boldy.

Búrynnan da «tegi basqalardy»  mensinbeuge tyrysatyn qalalyq «tektiler» Qayrat sekildi auyldyq әnshini bayqamaugha, әnin tyndamaugha, tanysa da bilmeuge tyrysatyn. Endi sol «qarajayaular» búl «tóre» topty әbden basyndy! Áueli Túrsynbekshe aitqanda – bútyna triko, ayaghyna galosh kiygender daladan qalagha kelip, 5-6 jyldyng ishinde toybiznesting aqshasyn bylay qoyghanda, shoubiznesting qarjysyn kýreytin bolyp aldy. Tipti, «Ókinish» degen filimi shyghyndy bylay qoyyp, eselep payda tapty. Búl qalay sonda?! «Tórelerdin» aumaghyn «qarajayaular» basyp alghany ma?

IYә, búlardyng bәri – tәjikelesken keshegi qazaq halqynyng kenestik ómirinen qalghan «sosialistik» saldar bolatyn. Auyldyq rezervasiyadaghy qazaqtardyng biren-sarany qalagha túraqtap, әlgi «aqsýiekterdin» qataryna kiretin de, qaladaghy jalghyz qazaq mektebine balasyn oqyta almay, amalsyz «mәngýrtter» tobyna tirkeletin... Aqyry solardyng 2-3-shi jana úrpaghy ózining ata-anasy shyqqan auyldy mensinbey, odan órgen qazaq jastaryn «mәmbet» deytin boldy. Óitkeni, últtyq sanany parshalaghan kenestik iydeologiya әrbir jas qazaqtyng basyna últtyng beysharalyghyn, mәdeniyetsizdigin, teksizdigin, jabayylyghyn, sharasyzdyghyn tyqpalay otyryp, «adam» qylghan últtyng kim ekenin, taghysyn taghylardy óte nәzik týrde sinirgen edi.

Búlar tekke ketken joq: auyldaghy qazaqtyng da, qaladaghy qazaqtyng da sanasy qazaq bolugha iymenip, úyalatyn, reti kelse, sol «tobyrlyq rezervasiyadan» ajyraugha, irgesin aulaq salugha úmtylatyn ishtey refleks qalyptasty. Mine, osy refleks qalagha kele almay, auylda qalghan qazaqtildiler tarapynan «mәmbet», al rezervasiyadan qútylyp, «aqsýiekter» qataryna kirgen qalalyqtar tarapynan «mәngýrt» degen polusti qalyptastyrdy. Búlardyng bireui qalanyng ynghayly da jayly ómirin ekinshisinen qyzghanyp әri sol iygilikti ózining iygere almauynan kektense, birinshisi ózining etnostyq ortadan alshaq ketkenin býrkeu ýshin әri sony aqtap, janyn jegidey jegen satqyndyq sezimnen qútylu ýshin ekinshi tarapty jabayy kórip, at-tonyn ala qashudy qorghanysh sanady, ózin últtyq  til men bolmystan aulaq ústady. Osylaysha bir últtyng ekijýzdi sipaty payda boldy...

Aqyry qyzyl imperiyanyng kesir iydeologiyasy men sayasatynan qútyludyng ornyna  songhy 20 egemendik jyldy birshama tekke ótkizdik. Biraq qalalyq qazaqtyng ornyn qalagha aghylghan dalalyq qazaqtyng jana úrpaghy basty. Býginde jabylugha tayaghan talay orystildi mektepter men JOO-nyng orystildi bólimderi әlgi songhy «aqsýiektengen» úrpaqpen aman qalyp, ómirden óz ornyn oiyp aldy. Sóitip, eki jarylghan sana odan әri eki jaghagha yghysa týsti. Keshegi óz óneri men bauyryna jiyrene qaraghan toptyng qarasy azayghan joq, jana әleuetke ainaldy.

Bir oqighagha bola bir últtyng taghdyryn sonshalyqty taldau dúrys bolmas, degenmen, keshening býginde birshama izi men yzghary bar ekenin joqqa shygharu qiyn. Sóitip, kenestik kezde orystanghan top óz qandasynan jiyrense, endi ol kategoriya birshama kýrdelendi. Tipti, auyldan keshe shyqqandar da «óz jatyryna shaba bastady». Tanymal, TMD elderin birshama sharlaghan jas әnshi Maqpal Isabekova «Men qazaq әnshilerin tyndamaymyn!» deu arqyly jana tolqynnyng boyyndaghy keshegi antiyrezervasiyalyq refleksti taghy bir bayqatty. Búl arqyly ol superstar bolyp ketken joq, bar bolghany – «mәmbettik dengeyden» boyyn ala qashqan syiqy.Ol – Maqpaldyng jeke kembaghaldyghy ghana emes, jas úrpaqtyng últyna qatysty kompleksi.

Múnday kembaghaldyq barlyq júrtta bolghan, bola beredi. Biraq bәri ótkinshi. Álemdi jaylaghan aghylshyntildi júrt ta bú dýniyeden bolmaghanday kóshe shyghady. Bәlkim bir kezde týrkitektiler, sonyng ishinde qazaqtildiler әlemning ruhyn ústaytyn kýn tuary sózsiz. Sol kezde kerisinshe, aghylshyntekti ne orystildiler arasynda ózderin óz júrtynan ala qashatynday kýn tuuy әbden mýmkin.

Myna ýrdisti andaytyn uaqyt boldy: qansha degenmen, qazaq halqy qalany jaulaudy ayaqtap keledi, endi ony iygerip, mengere bastady. Qayrattar sonyng әlsiz bolsa, da alghashqy jarqyn kórinisi. It ýrgenmen - keruen kóshedi. Endi Qayrattardyng kóbeyetini sonday, olardy jazghyru men mensinbeu bylay túrsyn, jappay qazaqtildi әnshi bolugha úmtylys molayady. Sebebi, qazaq tili men onyng әni, kinosy aqsha taba bastady! Endi qaytesin? Bayan Esentaevanyng sózimen aitsaq – Túz jala bolmasa Óle qal!

«Qayrat NÚRTAS әnshi emes eken» - Ottaghan әngime! Áriyne, Qayrat qazaq estradasyna janalyq әkelmes, dauysy  zor bolmas, auyldan keshe shyqqan bolar... Biraq shoubizneste bir ghana kórsetkish bar – ónering aqsha tabugha jaray ma, túraqty tútynushyng bar ma – boldy! Qalghany - bos bylshyl! Jәne Qayrattyng tyndarmany qylmysqa barugha әzir eken! Demek, búl qazaq ruhaniyatyndaghy fenomen! Qazaq әnining pirtútary bar! Búl – әnshi ónerindegi eng baqytty shaq! Endeshe, «mәngýrt» te, «mәmbet» te tarihtaghy bizding ruhany tyrtyghymyz bolmas, eleusiz ghana jaranyng orny bolyp, bitip ketedi.

Al Qayrat NÚRTAS eldi bólgen joq, qauymdy qaq jarghan joq, bar bolghany әzirge dýbәrә toptar ózara aitysqa týsti. Yaghni, it ýrdi...al keruen kóshe beredi!

Abai.kz