Últtyq statistika burosy «stat.gov.kz» resmy saytynda «2021 jylghy halyq sanaghynyn» songhy qorytyndylaryn jariyalay bastady. Taqyryptyq jinaqtar taldaushylar ýshin qúndy derekkóz bolyp, barlyq qajetti derekterdi egjey-tegjeyli zertteuge mýmkindik beredi.

Saytta kelesi baghyttar boyynsha barlyghy 9 jinaq jariyalanady:

- «Qazaqstan Respublikasynyng halqy» (1-2 tom)

- «Qazaqstan Respublikasyndaghy Últtyq qúram, Diny nanym jәne tilderdi mengeru»

- «Qazaqstan Respublikasyndaghy bilim beru»

- «Qazaqstan Respublikasy halqynyng ómir sýru qúraldarynyng kiristeri men kózderi»

- «Halyqtyng kóshi-qony»

- «Qazaqstan Respublikasynda halyqtyng júmyspen qamtyluy» (1-2 tom)

- «Neke jәne otbasy»

- «Qazaqstan Respublikasynyng ýy sharuashylyqtary»

- «Qazaqstan Respublikasyndaghy halyqtyng túrghyn ýy sipattamalary»

Ayta keteyik, Almaty, Shyghys Qazaqstan, Qaraghandy oblystary boyynsha derekter sanaq ótken uaqytqa, yaghny olar bólingenge deyin berilgen. Búl rette janadan qúrylghan oblystardaghy halyq sany sanaq derekterin eskere otyryp qayta eseptelgen jәne «stat.gov.kz» saytynda jariyalanghan.

Esterinizge sala keteyik, 2021 jylghy jeltoqsanda Buro aldyn ala qorytyndylardy, 2022 jyldyng shildesinde qysqasha qorytyndylardy úsyndy. Jinaqtar týrindegi týpkilikti qorytyndylar Qazaqstan Respublikasy Ýkimetining qaulysymen bekitilgen Últtyq sanaq jýrgizu jónindegi is-sharalar josparyna sәikes jariyalanyp otyr, ondaghy jariyalau merzimi – 2023 jylghy IV toqsan. Ayta keteyik, sanaq derekterin óndeu saualnama derekterindegi keysterdi ashu, dubliderdi, qate derekterdi joy, onlayn sanaq pen planshet derekqorlaryn biriktiru, sonday-aq 2009 jylghy sanaq derekterimen, aghymdaghy statistikamen jәne memlekettik organdardyng әkimshilik derekterimen salystyru jәne taldau boyynsha júmystyng múqiyat atqaryluyn qajet etti.

Býgin Buro oqyrmandar ýshin «Qazaqstan halqy» jinaghynyng birinshi jәne ekinshi tomy boyynsha taldaushylar atap ótken negizgi qorytyndylardy úsynady.

2009 jyldan beri halyq sany 20% ósti

2009 jylghy sanaqtan beri Qazaqstan halqy 20% ósti. Tiyisinshe, 2021 jylghy 1 qyrkýiektegi sanaq qorytyndysy boyynsha halyq sany 19 186 015 adamdy qúrady.

Ýsh ónirde halyq sany 2 mln adamnan asty – Almaty (2 146 576) men Týrkistan oblystary (2 054 021) jәne Almaty qalasy (2 030 285).

Búl rette sanaq arasyndaghy kezende halyqtyng eng kóp ósui Astana qalasynda – 2 ese (613 mynnan 1 234 myng adamgha deyin), Shymkent qalasynda 1,5 ese (730 mynnan 1 112,4 myng adamgha deyin) jәne Manghystau oblysynda (485 mynnan 735 myng adamgha deyin) bayqaldy.

Urbanizasiyanyng әlemdik trendi Qazaqstanda da bayqalady

Sanaq qorytyndysy boyynsha qala túrghyndarynyng ýlesi 5 payyzdyq tarmaqqa ósti, 56,1%-dan 61,2% deyin. Tiyisinshe, auyl halqynyng ýlesi 43,9%-dan 38,8% deyin azaydy.

Qala halqynyng sany 2,7 mln-nan astam adamgha artty. Ótken 12 jyl ishinde qala halqynyng eng joghary ósimi elimizding 6 ónirinde – Aqtóbe, Atyrau, Batys Qazaqstan, Qyzylorda, Manghystau, Týrkistan oblystarynda bayqaldy.

Eng urbanizasiyalanghan aimaq – Qaraghandy oblysy, onda halyqtyng 80% qala túrghyndary (1 mln-nan astam adam).

Respublikalyq manyzy bar qalalar boyynsha, sanaq kezinde Astanada 1,23 mln adam túrdy, elorda halqy 12 jylda 2 ese ósti. Almatyda halyq sany 2,03 mln adamdy qúrady, megapolis túrghyndarynyng sany 580,6 myng adamgha artty. Shymkent qalasynyng halqy 1,1 mln túrghyndy qúrap, 381,6 myng adamgha ósti.

Ayta keteyik, eki sanaq aralyghyndaghy kezende atalghan qalalardyng әrqaysysynda qosymsha bir-bir audannan qúryldy.

Halqy 50 mynnan 99,9 myng adamgha deyingi qalalar sany 8-den 14 birlikke deyin ósti.

Genderlik qúrylym ózgerissiz qaldy

Qazaqstandaghy әielder sany erler sanynan búrynghyday basym. 2021 jylghy sanaq qorytyndysy boyynsha olardyng sany jarty milliongha (536,3 myng adamgha) artyq boldy. Payyzben aitsaq, erler ýlesi – 48,6% (9 324 840 adam), әielderdiki – 51,4% (9 861 175 adam). Aldynghy sanaqpen salystyrghanda erler sany 1,6 mln, әielder sany 1,5 mln artty, Qazaqstanda 1000 әielge 946 erden keledi.

Demografiya erekshelikterine baylanysty 36 jasqa deyingi er adamdar sany әielderge qaraghanda kóp, sodan keyin ghana olardyng sany araqatynasqa salghanda azaya bastaydy (36 jastan asqan әielder sany 736 myng adamgha kóp). Búl rette erler men әielderding araqatynasy tek eki ónirde – Qyzylorda jәne Týrkistan oblystarynda kóp, onda 1000 әielge sәikesinshe 1006 jәne 1027 er adamnan keledi.

Aldynghy sanaqqa qaraghanda 15-19 jas jәne 20-24 jas aralyghyndaghy әielder men erlerding sany azayghanyna nazar audarugha bolady. Búl 2009 jylghy halyq sanaghy kezinde 20-24 jas aralyghyndaghy topta tuudyng eng joghary kezeninde – 1980 jyldardyng ekinshi jartysynda tuylghan úrpaqtyng boluymen baylanysty.

Al 2021 jyly búl jas tobyn 1990-shy jyldardyng ayaghy men 2000-shy jyldardyng basynda dýniyege kelgen tuu kórsetkishi tómen bolghan úrpaq almastyrdy. Sol siyaqty 15-19 jas sanaty boyynsha 2002-2006 jyly tuylghan úrpaq 1990-shy jyldardyng birinshi jartysyndaghy úrpaqqa qaraghanda az.

2009 jylghy sanaqpen salystyrghanda 55-59, 60-64 jәne 65-69 jastaghy er adamdar sany sәikesinshe 50,2%, 117% jәne 69,5% aitarlyqtay ósti. Osy jastaghy әielder sany da 2009-gha qaraghanda sәikesinshe 38%, 105,9% jәne 58,3% ósken. Atalghan jas tobyndaghy halyqtyng ósui ortasha ómir sýru úzaqtyghynyng artuymen, ómir sýru jaghdaylarynyng jaqsaruymen baylanysty.

Qazaqstandyqtar – jas últ

Qazaqstandyqtardyng ortasha jasy salystyrmaly týrde jas bolyp keledi. 2009 jylghy sanaqpen salystyrghanda ortasha jas 31-den 32 jasqa deyin ósti.

Sanaq aralyghyndaghy kezende 0-den 15 jasqa deyingi balalar sany aitarlyqtay ósti. Eger olardyng ýlesi 2009 jyly sol kezdegi halyqtyng jalpy sanynyng 24,1% (3,9 mln adam) qúrasa, songhy sanaq qorytyndysy boyynsha olardyng ýlesi 29,4% (5,6 mln adam) boldy.

65 jastan asqan egde jastaghy halyqtyng ýlesi de ósti. 2009-ben salystyrghanda 2021 jyly olardyng ýlesi 7,1%-dan 8,2% deyin ósti (1,6 mln adam).

Sonymen qatar, sanaq qorytyndysy boyynsha Qazaqstanda 101 jastan asqan 200-den astam qart adam túrghan.

Ayta keteyik, ónirler arasynda balalar sany boyynsha Týrkistan oblysy, 90 jastan asqan qariyalar sany boyynsha ShQO kósh bastap túr.

Abai.kz