Býgin Qytaydyng memleket basshysy Shy jin ping Qazaq eline keledi. Orta Aziyanyng tórt memleketin aralaugha shyqqan Preziydentteri jayynda Qytay aqparattary «Orta Aziya bizge tәueldi» degen synayda jarysa jazuda. Beyresmy derekterge qaraghanda Qazaqstannyng songhy jyldary hanzu júrtynan alghan qaryzy 40 milliard dollardan asatyn kórinedi. Yaghny ekonomikamyz jaghynan alyp kórshimizge әbden tәueldimiz degen sóz. Ony Almatynyng ýlken bazarlary men iyrek jazuly ashanalary bar kóshelerinen de anyq bayqaugha bolady. Tipti qazaq múnayynyng 40 payyz Qytaydiki ekendigi jayynda da  az әngime aitylghan joq.

IYә, bizding Elbasymyz Qytaydyng búdan búrynghy Preziydentteri Jang zy min men de, Hu jin tau men da ara qatynasyn jaman ústamady. Alys-beristi, barys-kelisiti jiyiletti. Tәuelsizdikting 22 jylynda ekige jarylghan  qazaqtyng kósh mәselesi rettelmegeni bolmasa, ekonomikalyq salada tiyisti jetistikterge jetti deugede bolady.

Al Qytay biyligining endigi kósemi Shy jin ping kim? Ol qanday adam?

Býgin Qytaydyng memleket basshysy Shy jin ping Qazaq eline keledi. Orta Aziyanyng tórt memleketin aralaugha shyqqan Preziydentteri jayynda Qytay aqparattary «Orta Aziya bizge tәueldi» degen synayda jarysa jazuda. Beyresmy derekterge qaraghanda Qazaqstannyng songhy jyldary hanzu júrtynan alghan qaryzy 40 milliard dollardan asatyn kórinedi. Yaghny ekonomikamyz jaghynan alyp kórshimizge әbden tәueldimiz degen sóz. Ony Almatynyng ýlken bazarlary men iyrek jazuly ashanalary bar kóshelerinen de anyq bayqaugha bolady. Tipti qazaq múnayynyng 40 payyz Qytaydiki ekendigi jayynda da  az әngime aitylghan joq.

IYә, bizding Elbasymyz Qytaydyng búdan búrynghy Preziydentteri Jang zy min men de, Hu jin tau men da ara qatynasyn jaman ústamady. Alys-beristi, barys-kelisiti jiyiletti. Tәuelsizdikting 22 jylynda ekige jarylghan  qazaqtyng kósh mәselesi rettelmegeni bolmasa, ekonomikalyq salada tiyisti jetistikterge jetti deugede bolady.

Al Qytay biyligining endigi kósemi Shy jin ping kim? Ol qanday adam?

Bizdegi bar mәlimetterge sýiensek, ol bir jarym milliard elding tiziginin ústay sala, eng aldymen «jemqorlyq jaylaghan» biylik dәlizin bir kisidey titiretti. Ministr dәrejeli 10-gha tarta sheneunikting bireuin atqyzdy, bireuin japqyzdy... Áyteuir iship-jep qoyghandardy ondyryp jatqan joq. Yaghny aram aqashgha qúmarlardy ayamaytyn basshy retinde kózge kórindi. Soghan qaraghanda «jemqorlyq» deytin úghymdy qatty jek kóretin bolsa kerek.

Shyndyghyn aitu kerek Shy (óz elderinde «Shy tóragha» dep ataydy) biylikke kelgeli Qazaqstanmen qatynasty ondyrmady.

1)      Qazaqstan azamattaryna Qytaygha viza beru tәrtibin qiyndatty. Sonyng saldarynan Almatydaghy Qytay konsulynyng aldy jyl boyy úzyn-sonar kezekten arylghan joq.  

2)      Búrynnan berilip kelgen 1 jyldyq vizany toqtatty. Yaghny 3 aida bir ret qana Qytay asugha mýmkindiginiz bar. Onyng ózin tiyisti shaqyrular aldyryp jýrip әreng alasyz.

3)      Negizinen «toptyq viza» tәrtibin ornatyp, birneshe adamdy bir-birine tәueldi, bir-birine baghynyshty, bir-birin baqylap jýruge mәjbýr qyldy.

Búl kedergiler eng aldymen Qytaymen sauda baylanysyn ornatyp, nәpaqasyn tauyp jýrgen Qazaqstandyq kәsipkerlerge qiyndyq әkeldi. Esesine qazaq jerinde jýzdep, myndap Qytay kәsipkerleri qaptap jýr...

Mine, býgin sol Shy jin ping ózi ataghanday «strategiyalyq senimdi әriptesi» Qazaq memleketine at basyn tireydi. Qaryzyn súrap keldi me, joq, basqa «ótinishtermen» keldi me? Ony bir Alla, sosyn bizding Elbasy biledi. Mәsele Shy jin piynnen bizding el ne qalaydy? «Qonaq kәdege» ne súraymyz? Álde, bayaghy qaryzgha qaryz jamaymyz ba? Sony anyqtap alayyq.

Bizdinshe, Qazaq eli ýshin Qytaymen aradaghy eng manyzdy mәsele «Qazaq kóshinin» jayy bolu kerek.  Kýlkili bolsada osylay aitugha tura kelip túr. Kýlkili deytinimiz shyndap kelgende ol jaqtaghy qandastarymyzdy Qytay ayaqtan alyp otyrghan joq. Bar bәleni bizding el ózi jasap otyr... Tirkeudi qiyndatty, yqtiyar hatty bermeytin boldy, qazaqqa Qazaqstan azamattyghyn berudi alynbas qamalgha ainaldyrdy. Osynyng bәrine «Qytay azamattyghynan shyghyp kelu», «sottalmaghany turaly anyqtama» degen siyaqty qiytúrqy talaptar kinәli. Esi dúrys memleket qylmyskerge pasport berip, shekarasynan shyghara ma? Esi dúrys memleket óz azamaty basqa elding azamattyghyn qabyldamay túryp onyng tólqújatyn tartyp ala ma? Osynday qarapayym saualdargha jauap taba almaghan bizding zang jasap otyrghan, sony atqaryp otyrghan qúzyrly oryn qyzmetkerleri qaydan kelgen? Qaydan oqyghan? Búghan Shy jin ping kinәli emes shyghar... Ras, ol jaqtaghy qandastarymyzdyng tilinen, dininen aiyrylyp bara jatqanyn aitugha bolar. Biraq ol Qytay memleketining óz isi. Qytaysha oqyta ma? Qytaysha sóilete me? Ózederining erki. Qazaqastannyng qolynan keler qayran – Atajúrtyna oralam degen qazaqqa barlyq jaghdaydy jasau, Qytay tarapynan kedergiler bolyp jatsa diplomatiyalyq túrghyda ong nәtiyjege qol jetkizu.

Al, Qytaymen ekonomikalyq baylanysty damytu, birlesken jobalardy jýzege asyru, aimaqtyq yntymaqtastyq... Onyng bәri óz sýrleuimen kele jatyr. Anyghy, olar ýshin milliardtaghan qyzyl yuanmen qazaq jerine jasyl shyraq jagha alsa  bolghany...

Biz ýshin she? Biz ýshin alyp múhiytqa sinip bara jatqan bir tamshy qazaghymyzdy aman-esen atajúrtqa kóshirip aludan artyq eshtene joq. Aqshasyn qolyna ústaghan qytay tabylady. Qazaqtan kóz jazyp qalmasaq bolghany... Alash memleketi Shy jin piynnen osyny súrasyn.

Abai.kz