Biyl bilim salasyn bas­qarugha kýtpegen jerden jana ministr taghayyndalghanda, tandanushylar kóp boldy. Jana oqu jylynyng ekinshi kýninde basshysy auysqan búl salany basqaru 40 jasqa tolmaghan Aslan Sarinjipovke jýkteldi. Ghalamtordy qansha aqtar­ghanymyzben, jana miy­nistr­ge qatysty ilip alarlyq dýnie tappadyq. Ol búghan deyin elshilikte jú­mys istegen, shetelde tә­ji­riybe jinaqtaghan jәne N.Nazarbaev ortalyghynda basshylyq qyzmet atqarghan eken. Basqa mardymdy derek joq. “Ýmitsiz – shaytan” deytin halyqpyz ghoy, A.Sa­rinjipov­ting jastyghyn jaqsylyqqa joryp, bilim salasyn janalyqqa toltyrar dep ýmittengender az emes edi. Alayda jana miy­nistrding aqparat qúraldaryna oryssha bergen jauaptarynan keyin “bayaghy jartas – sol jartas” dep qol silte­gen­der kóbeydi. Orystildi ministr memle­kettik tildi men­sine qoyar ma eken? Ne­gizgi mәsele de osynda. Oiyn oryssha jet­kizgen Aslan qazaq tili pәnderine qa­tysty qyruar júmys atqarady degenge sengimiz-aq keledi.

2020 jylgha qaray qazaq tilinde qaqalmay sóiley­tin­derding kórsetkishi 95 payyz bolady. Búl boljamyna N.Nazarbaev ózin gha­na emes, ózgelerdi de sen­dir­geni sonday, memle­ket­tik tilimiz 5-6 jylda biyik mәrtebesine shygharday dәmelendik. Biraq jyl sanap qazaq tiline tóngen qauip úlghayyp, bosaghada qalghan tilimiz esikten syr­ghyp shyghatyn kýn tayaghanday. Búghan mektep baghdarlamasyndaghy qazaq tili pәnining saghattaryn qysqartudy dәlel etsek jetedi.

Memlekettik tildi mengeru – otbasy, balabaqsha, mektepte qalyptasady. Ókinishke qaray, qazaqsha bilim beretin mekemeler sanynyng kemigeni azday, endi pәn saghattaryn qys­qartugha kóshti. 2011-12 oqu jylynda úighyr, tәjik, ózbek tilinde­gi mektepter­ding joghary synyptary aptasyna 4 saghat qazaq tilin oqyghan. Al 2012-13 jylghy oqu jylynda ózge últ ókilderine qazaq tilin nebәri ýsh saghat oqu jýk­teldi. Múnday soraqylyq qazaq mektep­terin de ainalyp ótpedi. Jyl sayyn kemigen qazaq tilining jýkteme saghattary 2013-14 oqu jylynda ózge pәnderge jútyla týsti. Jútylmaghanda she, kerek­ti-kereksiz pәn­der saghattan bólek qosymsha oqytylyp jatyr. Al memlekettik tildi oqy­tugha kelgende Bilim miy­nistrligi enjarlyq tanytyp, tarylyp qaldy. 2012 jylghy eks-ministr B.Jú­maghúlovtyng №500 búiryghyn A.Sarinjipov bir býktep qoqysqa tastar degenimiz beker eken. Orys synyptaryndaghy qazaq tilining jýktemesi 2 saghatqa kemip, onyng ornyna shet tilining saghattary kóbeytildi. Endi 5-9-synyp oqushylary aptasyna 5 saghattyng ornyna ýsh saghat qazaqsha, 4 saghat aghylshyn tilinde bilim alady. Aghylshyn tilin oqushylarymyz topqa bólinip, typ-tynysh bólmede talapqa say oqiy­dy. Al qazaq tili sabaghyna bir synyptyng 30-40 oqushysy týgel qa­tyspaq. Jalghyz múghalimning osynsha balagha qanday bilim bere­rin baghamdap kóriniz. Orys synyptarynda qazaq әde­biyetining saghatyn ne se­bepti ekeuge kó­beygenin jana ministr A.Sarinjipov ta týsindirip bere almas.

Tilding zandylyqtaryn oqytatyn negizgi pәndi shúntityp qysqart­qan miy­nistrlik ózge últ ókilderi әdebiyetti jarytady dep oilasa kerek. Múnyng barlyghy “metodikasy myqty múghalim aptasyna bir saghat ýiretse de, qazaqsha sayratyp shyghara alady” degen bilgishterding payymyna negizdelgeni anyq. Qazaq tilin mengeru ýshin aptasyna bir ghana saghat jetkilikti bolsa, aghylshyn tiline 4 saghat nening qúrmetine be­rilgen? Álde aghylshynsha aptasyna 45 minut qana oqytyp, “oqushysyn sayratatyn, metodikasy myqty múghalim” joq pa? Shet tilin tereng mengertudi maqsat etse, ministrlik nege “dýniyetanu”, “ózin-ózi tanu” siyaqty tanytqysh pәn­derding saghatyn qysqartpaydy?

Jyl sayyn osylay 1-2 saghatqa kemy berse, keleshekte qa­zaq tili men әdebiyeti pәnderi mektep baghdarlamasynan týbe­geyli alynyp tastalmasyna kepildik joq. Búlay kýmәndanuymyzgha sebepter jetki­likti. Ózge pәndermen salystyrghanda, osy qazaq tili men әdebiyeti pәnining materialdyq bazasynan bas­tap, oqytu әdis-qúraldary jútan. Bir ghana “Atamúradan” shyghatyn qazaq tili men әdebiyeti oqu­lyqtaryn ashyp qarasanyz, qate men týsiniksiz jattyghudy kórip, aqyldan adasasyz. Oqulyqtaghy sóz saptau, sóilem qúrylysy, tapsyrma degendi oqushy túrmaq ústazdyng ózi әreng týsinedi. Osydan keyin oqytudyng búlaysha qoldan kýrde­len­dirilui memle­kettik tildi joygha baghyttalmaghan dey alasyz ba?

Pәn saghattaryn qysqartudyng kelesi problemasy – múghalim­der­men baylanysty. Saghattan qaghyl­ghan múghalimning qaltasy da júqarady. Qaltanyng júqarghany týk emes, qysqartugha týsu degen ýlken problema bar. Onyng aqyry júmyssyzdardyng qataryn molaytyp, kóshe jaghalap, enbegin satqan qa­zaqty kóbeytedi. Astarynan saya­sat izde­giniz kelmese de, osynyng bә­rinde qúlaghy qyltiyatyn qiytúrqy әreket­ting jatqanyn bәribir bay­qaysyz.

Týiin: “Biz – qazaqpyz. Qazaqstan degen memleketimiz bar. Sol memleketting әsem qalasy Almatyda túramyz. Anau aghash ta, móldirey aqqan su da, kók aspan da, Alatau da bәri-bәri bizdiki, qazaqtiki. Ana tilimiz de, memlekettik tilimiz de– qazaq tili. Sondyqtan óz tilimizde sóileuge tiyispiz. Sen orys, aghylshyn tilin bilmegenine namystanba, kerisinshe, óz tilinde sóiley almaudan saqtan” dep balamnyng qúlaghyna qúngdan jalyqqan emespin. Áytse de, biyl mektepke barghan ol: “Biz óskende qazaq tilinde emes, aghylshyn, orys tilinde sóileydi ekenbiz, sol ras pa?”,–dep súrady. Ne aitarymdy bilmey otyrghanymda onyn: “Qazaqtiki degen su, tau, qalanyng bәri aghylshyn, orystiki bola ma sonda?” degeni tipti sastyrdy...

 Osydan keyin qazaq tili saghattarynyng azayyp jatqanyn týsinip, biletin jastaghy balagha “bolashaq – qazaq tilinde” dep sendire alasyz ba? Jartykesh oqytylatyn pәnning ertenine senbegen oqushy memlekettik tildi qaydan qúrmettesin?!