«Auyl» partiyasynyng fraksiya deputattary T. Serikov Premier-ministrding orynbasary T. Dýisenovagha deputattyq saual joldady.

 Býgingi deputattyq saualym mýgedektigi bar túlghalar jayynda. Býginde bir ónirde ghana emes , elimiz boyynsha kәsiby týrde protez jasaytyn protezist mamany joq. Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligining aqparatyna sәikes 2023 j nauryz aiy boyynsha elimizde 715 mynnan asa mýgedektigi bar túlghalar túrady. Ónirlerdi alsaq, 5 ónirde osy jandardyng teng jartysy túrady eken. Olar: Týrkistan oblysynda 97,1 myn, Qaraghandy oblysynda 66,3 myn, Almaty oblysynda 64,5 myn, Shyghys Qazaqstan obl 50,2 myng jәne Almaty qalasynda 57,1 myng adam túrady eken. Auyldyq jerlerde 305,5 myn, nemese 42, 7 payyzy.onyng ishinde Týrkistan obl 76,3 Almaty obl 73,6, Jambyl oblysynda 64,7 payyzy túrady. Sonymen qatar tirek-qimyl apparatynyng búzyluymen 200 mynnan asa adam bar. Memleket 1shi, 2shi, 3shi top mýgedekterine tegin protez jasaugha kepil bolghanymen ol is jýzinde óte bayau iske asuda. Búl normalar mýgedekterdi protezdi-ortopediyalyq kómek jәne tehnikalyq kómek qúraldarymen qamtamasyz etetin,  Premier Ministrding orynbasary, enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrining 2023 jyldyng 30 mausymdaghy №287 búiryghymen bekitilgen. Jәne de 3 jylda bir ret protezdi auystyryp, jylyna bir ret jóndeu jasalu kerek. Ortopediyalyq ayaq kiyim jylyna bir ret auystyryluy qajet.

Protezdik-ortopediyalyq búiymdarmen qamtamasyz etuding aghymdaghy jýiesi, eng aldymen budjettik baghdarlamalar shenberinde memlekettik tapsyrysty oryndau jýiesine jәne búiymdardyng tómen qúnyna baghyttalghan. Búl rette paydalanushylardyng jeke qajettilikterin jәne alushy túlghalardyng onaltu әleuetimen ómirlik qajettilikterine baghdarlanu mýmkindikteri eskerilmegen.

Elimizde protez jasaytyn bar joghy ýsh tórt aq adam ghana bar, olardyng ózi mýgedektigi bar, búlsalanyng mamandary emes, reseyge baryp ailyq kurs oqyp kelip protez jasap jýr. Amal joqtyqtan. Sebebi kolledjdermen joghary medisinalyq oqu oryndarynda búnday mamandyqqa oqytpaydy. Mýlde joq. Shet memleketterden protez alu, qaltasy qalyng adam ýshin de qiyndyq tughyzady, al qarapayym adam qalay alady? Protez ol adamnyng dene mýshesining jasandy týri, sondyqtan búl mәselege tianaqty týrde qarau kerek.

Protezdi jylyna keminde eki ret tekseruden ótizip otyru qajet. Al balalar protezin әr eki ay sayyn jóndeuden ótkizui kerek, sebebi balanyng sýiegi tez ózgeredi, denesi ósedi, ózgerister bolady. Osy orayda joghary kvalifikasiyaly protezist-ortoped maman boluy kerek.  Mysaly, Germaniya, AQSh elderinde, tipti kórshiles Reseydegi Sankt-Peterburg qalasynda, 2 oqu ornynda «protezdik-ortopediyalyq jәne onaltu tehnikasy» mamandyghy boyynsha oqytylady.

Olar oqudy tәmamdaghan son: nauqastardyng jaghdayyn taldaugha, ayaq, qol protezderining týrin, dizaynyn, ortoz týrin taghayyndaugha, ayaqqa ortopediyalyq ayaq kiyim men týzetu qúraldaryn taghayyndaugha, pasiyentting qozghalysyn jenildetetin kómekshi qúraldardy taghayyndaugha, tómengi ayaq protezderin jasaugha qatysa alady. Jәne shet elde hirurgtar operasiya jasar aldynda protezist mamanmen pasiyentke ota jasau kerek pe, nemese qalay jasau kerektigin aqyldasady. Sebebi dúrys jasalmaghan protez aurudy ushyqtyruyda mýmkin. Proteziyt-ortoped mamannyng tәjiriybesi amputattyng aldaghy sapaly ómir sýruine yqpaly zor.   Al bizder medisnalyq oqu oryndaryna osy mamandyqtardy kirgize almay jýrmiz. Tipti Belorussiyadaghy últtyq tehnologiyalyq uniyversiytetinde, Viytebsk tehnologiyalyq uniyversiytetinde «Biotehnikalyq jәne medisinalyq aparat jәne jýie»mamandyghy boyynsha oqytylady eken.

Tehnologiya bir ornynda túrmaydy. Álemde jyl sayyn janartylghan innovasiyamen týrli protezder óndiriske enude. Osy orayda aitarym, «Mediyker Interneshl» kompaniyasymen birlese Týrik aghayyndar elimizde protezist mamandaryn dayyndaugha dayyn ekendikterin bildirgen bolatyn, tek olargha mýmkindik beru kerek. Eng bolmaghanda elimizdegi kolledjderde «Protezdi-ortopediyalyq jәne onaltu tehnikasy» bólimderin Astana, Almaty, Qaraghandy qalalarynda nemese taghy ózge ónirlerdegi medisinalyq oqu oryndarynda oqytugha mýmkindikter berilse.

 Ekinshiden mýgedektikti rastau boyynsha kóptegen mәseleler tuyndauda. Mysaly bir qoly, bir kózi, bir ayaghy joq jandargha 3shi top berilgen, ayaq protezi jýru qozghalysy ýshin bolsa, qoldyn, kózding funksiyasy mýlde bólek. Áleumettik jenildikterding kóbisi 1 jәne 2 topqa berilgendikten kóptegen mýgedek jandar osy topqa tirkese deydi. 3 topta búnday jenildikter joq dese bolady.

Oghan dәlel retinde mysal aitar bolsam, maghan týsken  kóp ótinishting biri «qyz bala bir qoly kemtar tuylghan, óspey qalghan, atqaru funksiyasy joyylghan. Biraq oghan 3 shi top qana berilgen. Sol sebepti ol adam 50 jyl boyy 3 shi topty qayta-qayta rastap jýr. Osydan aq әleumettik jauapkershilikting joqtyghyn kórip otyrmyz. Biz búdan 1,2 shi toptyng aqshasyn qarap jýrgen joqpyz, biz búdan әleumettik әdildikti izdeymiz. Osyghan oray Parlament qabyrghasynda enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrligimen inkluzivti Parlamentpen birge №260 búiryqty aqyldasa otyra taldau kerek.

Endi mýgedek jandar ýshin jasalatyn arnayy kolyaska jayly aitar bolsam, bizde kolyaska shygharylmaydy eken. Respublika boyynsha 720 mynnan asa mýgedektigi bar túlghalar bar, onyng 203 myny qozghalys apparaty jýielerimen tirkeude túrsa, 25 345 adam arbamen jýredi eken. Bizdegi kolyaskalarda tek firma aty jazyghan jazudy taghyp beredi de, ol bizdiki siyaqty bolyp shygha keledi.  Endi osy arbalardyng baghasyn aitsam, avtokolik baghasymen teng bop qaldy. Áleumettik partal arqyly alynatyn syrtta jýruge arnalghan kolyaskalardyng qoldanu merzimi  5 jyl, ýide jýruge 7 jyl, mobilidi  aktivti týrdegi kolyaskagha 5 jylgha berilgen. Biraq olar kóp bolsa bir eki jylgha ghana shydaydy, yaghny sapasy joq.  Al sapaly 10 jyl jýrip beretin «Ottobok» kompaniyasynyng arbalary 1,5-2 mln tenge shamasynda.  Mýgedek arbasy ol jýk tasityn qol arba emes. Onyng da erekshelikteri bar. Ol arbamen tasty jolmen de, qisyq jolmen de, syrtta da ghimaratta da jýredi. Tabaldyryqtan bir sekirseng donghalaghy qisayyp qalatyn sapasyzdary qanshama. Ony jóndetu tipten qymbat. Otyratyn qalyng ortopediyalyq kórpeshesining ózi kem degende 250 myng tenge. Kolyaska isten shyqqan jaghdayda, ony jóndeytin ortalyqtar joq. Tek Astanamen Almatyda ghana bar. Onyng ózi taghdyrlas bauyrlardyng qarajatymen ashylghan ortalyqtar.

Nege bizde osy arbalardyng qúrylghy bólshekterin shet elden alghyzyp, bizde qúrastyrmasqa? Osyghan ne kedergi? Sonda sapaly arba baghasy da birshama arzandap, mýgedek jandar ýshin qoljetimdi bolar edi. Biz osy mәseleler jayly aityp ta eskertip te jýrmiz. «Bayaghy jartas, sol jartas», eskertulerimiz eskerusiz qaluda.

Kezinde jyraularymyz, «Qúiryghy joq jaly joq qúlan qaytyp kýn kórer» dese, qazir «kolyaskisiz, protezsiz mýgedek qaytyp kýn kórer» deymiz be?

Osyghan oray jogharyda aitylghan mәselelerge baylanysty úsynamyn:

1. Qazaqstanda protez jasaytyn protezist mamandaryn dayyndaudy engizsin.
2. Elimizde mýgedek jandar ýshin kolyaska jasau qolgha alynsyn.
3. Kolyaskalardy jóndeytin qala ortalyqtarynda invo jóndeu ortalyqtary ashylsyn.
4. Inkluzivti parlament deputattar tobynyng jәne Enbek jәne halyqty әleumettik qorghau ministrliginin, Densaulyq saqtau ministrligining qatysuymen mýgedektikti rastau jónindegi № 260-shy búiryq qayta qaralsyn.

Abai.kz