«اۋىل» پارتياسىنىڭ فراكتسيا دەپۋتاتتارى ت. سەرىكوۆ پرەمەر-ءمينيستردىڭ ورىنباسارى ت. دۇيسەنوۆاعا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى.

 بۇگىنگى دەپۋتاتتىق ساۋالىم مۇگەدەكتىگى بار تۇلعالار جايىندا. بۇگىندە ءبىر وڭىردە عانا ەمەس ، ەلىمىز بويىنشا كاسىبي تۇردە پروتەز جاسايتىن پروتەزيست مامانى جوق. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ اقپاراتىنا سايكەس 2023 ج ناۋرىز ايى بويىنشا ەلىمىزدە 715 مىڭنان اسا مۇگەدەكتىگى بار تۇلعالار تۇرادى. وڭىرلەردى الساق، 5 وڭىردە وسى جانداردىڭ تەڭ جارتىسى تۇرادى ەكەن. ولار: تۇركىستان وبلىسىندا 97,1 مىڭ، قاراعاندى وبلىسىندا 66,3 مىڭ، الماتى وبلىسىندا 64,5 مىڭ، شىعىس قازاقستان وبل 50,2 مىڭ جانە الماتى قالاسىندا 57,1 مىڭ ادام تۇرادى ەكەن. اۋىلدىق جەرلەردە 305,5 مىڭ، نەمەسە 42, 7 پايىزى.ونىڭ ىشىندە تۇركىستان وبل 76,3 الماتى وبل 73,6, جامبىل وبلىسىندا 64,7 پايىزى تۇرادى. سونىمەن قاتار تىرەك-قيمىل اپپاراتىنىڭ بۇزىلۋىمەن 200 مىڭنان اسا ادام بار. مەملەكەت ء1شى، ء2شى، ء3شى توپ مۇگەدەكتەرىنە تەگىن پروتەز جاساۋعا كەپىل بولعانىمەن ول ءىس جۇزىندە وتە باياۋ ىسكە اسۋدا. بۇل نورمالار مۇگەدەكتەردى پروتەزدى-ورتوپەديالىق كومەك جانە تەحنيكالىق كومەك قۇرالدارىمەن قامتاماسىز ەتەتىن،  پرەمەر ءمينيستردىڭ ورىنباسارى، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترىنىڭ 2023 جىلدىڭ 30 ماۋسىمداعى №287 بۇيرىعىمەن بەكىتىلگەن. جانە دە 3 جىلدا ءبىر رەت پروتەزدى اۋىستىرىپ، جىلىنا ءبىر رەت جوندەۋ جاسالۋ كەرەك. ورتوپەديالىق اياق كيىم جىلىنا ءبىر رەت اۋىستىرىلۋى قاجەت.

پروتەزدىك-ورتوپەديالىق بۇيىمدارمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ اعىمداعى جۇيەسى، ەڭ الدىمەن بيۋدجەتتىك باعدارلامالار شەڭبەرىندە مەملەكەتتىك تاپسىرىستى ورىنداۋ جۇيەسىنە جانە بۇيىمداردىڭ تومەن قۇنىنا باعىتتالعان. بۇل رەتتە پايدالانۋشىلاردىڭ جەكە قاجەتتىلىكتەرىن جانە الۋشى تۇلعالاردىڭ وڭالتۋ الەۋەتىمەن ومىرلىك قاجەتتىلىكتەرىنە باعدارلانۋ مۇمكىندىكتەرى ەسكەرىلمەگەن.

ەلىمىزدە پروتەز جاسايتىن بار جوعى ءۇش ءتورت اق ادام عانا بار، ولاردىڭ ءوزى مۇگەدەكتىگى بار، بۇلسالانىڭ ماماندارى ەمەس، رەسەيگە بارىپ ايلىق كۋرس وقىپ كەلىپ پروتەز جاساپ ءجۇر. امال جوقتىقتان. سەبەبى كوللەدجدەرمەن جوعارى مەديتسينالىق وقۋ ورىندارىندا بۇنداي ماماندىققا وقىتپايدى. مۇلدە جوق. شەت مەملەكەتتەردەن پروتەز الۋ، قالتاسى قالىڭ ادام ءۇشىن دە قيىندىق تۋعىزادى، ال قاراپايىم ادام قالاي الادى؟ پروتەز ول ادامنىڭ دەنە مۇشەسىنىڭ جاساندى ءتۇرى، سوندىقتان بۇل ماسەلەگە تياناقتى تۇردە قاراۋ كەرەك.

پروتەزدى جىلىنا كەمىندە ەكى رەت تەكسەرۋدەن ءوتىزىپ وتىرۋ قاجەت. ال بالالار پروتەزىن ءار ەكى اي سايىن جوندەۋدەن وتكىزۋى كەرەك، سەبەبى بالانىڭ سۇيەگى تەز وزگەرەدى، دەنەسى وسەدى، وزگەرىستەر بولادى. وسى ورايدا جوعارى كۆاليفيكاتسيالى پروتەزيست-ورتوپەد مامان بولۋى كەرەك.  مىسالى، گەرمانيا، اقش ەلدەرىندە، ءتىپتى كورشىلەس رەسەيدەگى سانكت-پەتەربۋرگ قالاسىندا، 2 وقۋ ورنىندا «پروتەزدىك-ورتوپەديالىق جانە وڭالتۋ تەحنيكاسى» ماماندىعى بويىنشا وقىتىلادى.

ولار وقۋدى تامامداعان سوڭ: ناۋقاستاردىڭ جاعدايىن تالداۋعا، اياق، قول پروتەزدەرىنىڭ ءتۇرىن، ديزاينىن، ورتوز ءتۇرىن تاعايىنداۋعا، اياققا ورتوپەديالىق اياق كيىم مەن تۇزەتۋ قۇرالدارىن تاعايىنداۋعا، پاتسيەنتتىڭ قوزعالىسىن جەڭىلدەتەتىن كومەكشى قۇرالداردى تاعايىنداۋعا، تومەنگى اياق پروتەزدەرىن جاساۋعا قاتىسا الادى. جانە شەت ەلدە حيرۋرگتار وپەراتسيا جاسار الدىندا پروتەزيست مامانمەن پاتسيەنتكە وتا جاساۋ كەرەك پە، نەمەسە قالاي جاساۋ كەرەكتىگىن اقىلداسادى. سەبەبى دۇرىس جاسالماعان پروتەز اۋرۋدى ۋشىقتىرۋىدا مۇمكىن. پروتەزيت-ورتوپەد ماماننىڭ تاجىريبەسى امپۋتاتتىڭ الداعى ساپالى ءومىر سۇرۋىنە ىقپالى زور.   ال بىزدەر مەديتسنالىق وقۋ ورىندارىنا وسى ماماندىقتاردى كىرگىزە الماي ءجۇرمىز. ءتىپتى بەلورۋسسياداعى ۇلتتىق تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە، ۆيتەبسك تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە «بيوتەحنيكالىق جانە مەديتسينالىق اپارات جانە جۇيە»ماماندىعى بويىنشا وقىتىلادى ەكەن.

تەحنولوگيا ءبىر ورنىندا تۇرمايدى. الەمدە جىل سايىن جاڭارتىلعان يننوۆاتسيامەن ءتۇرلى پروتەزدەر وندىرىسكە ەنۋدە. وسى ورايدا ايتارىم، «مەديكەر ينتەرنەشل» كومپانياسىمەن بىرلەسە تۇرىك اعايىندار ەلىمىزدە پروتەزيست ماماندارىن دايىنداۋعا دايىن ەكەندىكتەرىن بىلدىرگەن بولاتىن، تەك ولارعا مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك. ەڭ بولماعاندا ەلىمىزدەگى كوللەدجدەردە «پروتەزدى-ورتوپەديالىق جانە وڭالتۋ تەحنيكاسى» بولىمدەرىن استانا، الماتى، قاراعاندى قالالارىندا نەمەسە تاعى وزگە وڭىرلەردەگى مەديتسينالىق وقۋ ورىندارىندا وقىتۋعا مۇمكىندىكتەر بەرىلسە.

 ەكىنشىدەن مۇگەدەكتىكتى راستاۋ بويىنشا كوپتەگەن ماسەلەلەر تۋىنداۋدا. مىسالى ءبىر قولى، ءبىر كوزى، ءبىر اياعى جوق جاندارعا ء3شى توپ بەرىلگەن، اياق پروتەزى ءجۇرۋ قوزعالىسى ءۇشىن بولسا، قولدىڭ، كوزدىڭ فۋنكتسياسى مۇلدە بولەك. الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەردىڭ كوبىسى 1 جانە 2 توپقا بەرىلگەندىكتەن كوپتەگەن مۇگەدەك جاندار وسى توپقا تىركەسە دەيدى. 3 توپتا بۇنداي جەڭىلدىكتەر جوق دەسە بولادى.

وعان دالەل رەتىندە مىسال ايتار بولسام، ماعان تۇسكەن  كوپ ءوتىنىشتىڭ ءبىرى «قىز بالا ءبىر قولى كەمتار تۋىلعان، وسپەي قالعان، اتقارۋ فۋنكتسياسى جويىلعان. بىراق وعان 3 ءشى توپ قانا بەرىلگەن. سول سەبەپتى ول ادام 50 جىل بويى 3 ءشى توپتى قايتا-قايتا راستاپ ءجۇر. وسىدان اق الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جوقتىعىن كورىپ وتىرمىز. ءبىز بۇدان 1,2 ءشى توپتىڭ اقشاسىن قاراپ جۇرگەن جوقپىز، ءبىز بۇدان الەۋمەتتىك ادىلدىكتى ىزدەيمىز. وسىعان وراي پارلامەنت قابىرعاسىندا ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىمەن ينكليۋزيۆتى پارلامەنتپەن بىرگە №260 بۇيرىقتى اقىلداسا وتىرا تالداۋ كەرەك.

ەندى مۇگەدەك جاندار ءۇشىن جاسالاتىن ارنايى كولياسكا جايلى ايتار بولسام، بىزدە كولياسكا شىعارىلمايدى ەكەن. رەسپۋبليكا بويىنشا 720 مىڭنان اسا مۇگەدەكتىگى بار تۇلعالار بار، ونىڭ 203 مىڭى قوزعالىس اپپاراتى جۇيەلەرىمەن تىركەۋدە تۇرسا، 25 345 ادام اربامەن جۇرەدى ەكەن. بىزدەگى كولياسكالاردا تەك فيرما اتى جازىعان جازۋدى تاعىپ بەرەدى دە، ول بىزدىكى سياقتى بولىپ شىعا كەلەدى.  ەندى وسى اربالاردىڭ باعاسىن ايتسام، اۆتوكولىك باعاسىمەن تەڭ بوپ قالدى. الەۋمەتتىك پارتال ارقىلى الىناتىن سىرتتا جۇرۋگە ارنالعان كولياسكالاردىڭ قولدانۋ مەرزىمى  5 جىل، ۇيدە جۇرۋگە 7 جىل، ءموبيلدى  اكتيۆتى تۇردەگى كولياسكاعا 5 جىلعا بەرىلگەن. بىراق ولار كوپ بولسا ءبىر ەكى جىلعا عانا شىدايدى، ياعني ساپاسى جوق.  ال ساپالى 10 جىل ءجۇرىپ بەرەتىن «وتتوبوك» كومپانياسىنىڭ اربالارى 1,5-2 ملن تەڭگە شاماسىندا.  مۇگەدەك ارباسى ول جۇك تاسيتىن قول اربا ەمەس. ونىڭ دا ەرەكشەلىكتەرى بار. ول اربامەن تاستى جولمەن دە، قيسىق جولمەن دە، سىرتتا دا عيماراتتا دا جۇرەدى. تابالدىرىقتان ءبىر سەكىرسەڭ دوڭعالاعى قيسايىپ قالاتىن ساپاسىزدارى قانشاما. ونى جوندەتۋ تىپتەن قىمبات. وتىراتىن قالىڭ ورتوپەديالىق كورپەشەسىنىڭ ءوزى كەم دەگەندە 250 مىڭ تەڭگە. كولياسكا ىستەن شىققان جاعدايدا، ونى جوندەيتىن ورتالىقتار جوق. تەك استانامەن الماتىدا عانا بار. ونىڭ ءوزى تاعدىرلاس باۋىرلاردىڭ قاراجاتىمەن اشىلعان ورتالىقتار.

نەگە بىزدە وسى اربالاردىڭ قۇرىلعى بولشەكتەرىن شەت ەلدەن العىزىپ، بىزدە قۇراستىرماسقا؟ وسىعان نە كەدەرگى؟ سوندا ساپالى اربا باعاسى دا ءبىرشاما ارزانداپ، مۇگەدەك جاندار ءۇشىن قولجەتىمدى بولار ەدى. ءبىز وسى ماسەلەلەر جايلى ايتىپ تا ەسكەرتىپ تە ءجۇرمىز. «باياعى جارتاس، سول جارتاس»، ەسكەرتۋلەرىمىز ەسكەرۋسىز قالۋدا.

كەزىندە جىراۋلارىمىز، «قۇيرىعى جوق جالى جوق قۇلان قايتىپ كۇن كورەر» دەسە، قازىر «كولياسكىسىز، پروتەزسىز مۇگەدەك قايتىپ كۇن كورەر» دەيمىز بە؟

وسىعان وراي جوعارىدا ايتىلعان ماسەلەلەرگە بايلانىستى ۇسىنامىن:

1. قازاقستاندا پروتەز جاسايتىن پروتەزيست ماماندارىن دايىنداۋدى ەنگىزسىن.
2. ەلىمىزدە مۇگەدەك جاندار ءۇشىن كولياسكا جاساۋ قولعا الىنسىن.
3. كولياسكالاردى جوندەيتىن قالا ورتالىقتارىندا ينۆو جوندەۋ ورتالىقتارى اشىلسىن.
4. ينكليۋزيۆتى پارلامەنت دەپۋتاتتار توبىنىڭ جانە ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ، دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ قاتىسۋىمەن مۇگەدەكتىكتى راستاۋ جونىندەگى № 260-شى بۇيرىق قايتا قارالسىن.

Abai.kz