Zeynolla Sәnik 1935 jyly 15-sәuirde Shaghan­to­ghay audany­nyng Barlyq tauy baurayynda dýniyege kelgen. 1945-1953 jyl­dar aralyghynda bastauysh-ortalau mek­tepti bitirip, 1958 jylgha deyin Bey­jin­de Kommunistik jastar odaghy ortalyq komiytetining mektebinde oqy­ghan. 1953 jyldan bastap Shaghan­to­ghay au­danynda Jastar odaghy kadry, Shyn­jang jastar baspasy qazaq redaksiyasynda orynbasar, Shynjang jastar, órender baspasynda redaktor siyaqty qyzmetterdi abyroymen atqardy. Ári osy saladan qúrmetpen demalysqa shyqty. «Mәdeniyet zor tónkerisi» ala­pa­tynyng kesirinen 1970-1978 jyldar aralyghynda «halyq jauy» dep jala ja­bylyp, enbekpen týzeu júmystaryna ji­be­rilip, auyr kýnderdi bastan kesh­ti.

Zeynolla Sәnik 1935 jyly 15-sәuirde Shaghan­to­ghay audany­nyng Barlyq tauy baurayynda dýniyege kelgen. 1945-1953 jyl­dar aralyghynda bastauysh-ortalau mek­tepti bitirip, 1958 jylgha deyin Bey­jin­de Kommunistik jastar odaghy ortalyq komiytetining mektebinde oqy­ghan. 1953 jyldan bastap Shaghan­to­ghay au­danynda Jastar odaghy kadry, Shyn­jang jastar baspasy qazaq redaksiyasynda orynbasar, Shynjang jastar, órender baspasynda redaktor siyaqty qyzmetterdi abyroymen atqardy. Ári osy saladan qúrmetpen demalysqa shyqty. «Mәdeniyet zor tónkerisi» ala­pa­tynyng kesirinen 1970-1978 jyldar aralyghynda «halyq jauy» dep jala ja­bylyp, enbekpen týzeu júmystaryna ji­be­rilip, auyr kýnderdi bastan kesh­ti.

Qazaq baspasy isterining alghashqy ne­gizin qalaushylardyng biri. Ol úiym­das­tyrghan jәne redaksiyasyn qaraghan «Qyzyl jartas», «Qyzyl jas úlandar», «Qazaq ertegileri», «Úzynshaq Pinokio­nyng qyzyqtary», «Balapan әteshting bas­tan keshkenderi» siyaqty shygharma­lar balalar men jastar sýiip oqityn kitapqa ainalghan edi.
«Qabanbay batyr» atty kitaby eli­miz­de ýsh ret, shetelde tórt ret basyl­ghan. «Qarakerey Qabanbay», «Han batyr Qabanbay», «Demejan batyr», «Túghyryl han», «Qayraqbay», «Baspay», «Sergel­den» atty romandary men tarihy esse­le­ri Qazaqstanda arty-artynan jaryq kórip, oqyrmandar men ghalym­dardyng joghary baghasyn aldy. Ári ol elde búl kitaptar turaly kólemdi maqa­lalar, sholular jazyldy. Avtordyng «Qazaq balalar ertegileri», «Otan dep soq­qan jýrek», «Tughan jerge oralghanda» siyaqy kitaptary men әdeby enbekteri jәne «Biz baqytty balamyz» degen әn teksti memlekettik dәrejedegi syi­lyq­targha ie bol­ghan...

Qytay Jazushylar odaghynyn, Qytay fo­li­k­lorshylar qoghamynyn, Qytay «Hua chiau (Múha jyr)» әdebiyet kórkemó­ner­shiler qoghamynyn, qytay az últ jazu­shylary ghylymy qoghamynyn, Shyn­jang jazushylar qoghamynyn, Shyn­jang audarmashylar qoghamynyn, Qa­zaqstan Jazushylar odaghynyng mýshesi. Shygharmalary mektep oqu­lyq­taryna da engizilgen. QHR halyqaralyq әdebiyet syilyghy «Altyn ordeninin» iyegeri.

Zeynolla Mýbәrәkúly M.O.Áuezov atyndaghy Ádebiyet jәne óner institutynyng qyzmetkerlerimen tyghyz qarym-qatynasta bolghan.  Osy instituttyng Qytaydaghy qazaqtar arasynda jýrgizilgen foliklorlyq ekspedisiyasyna kómek qolyn sozyp, Qytaydaghy qazaqtardyng foliklorlyq múrasyn jinauyna aqyl-kenesin aityp, ózi jinaghan foliklorlyq ýlgilerdi berip, osy instituttyng qoljazba qoryna tapsyrugha at salysqan. 

Tómende biz Zaynolla Sәnik men Janat Zeynolla qyzynyng «Qazaq etnografiyasy» atty kitabyn oqyrman qauymgha tanystyrudy jón dep sanadyq.

QHR memlekettik foliklorshylar qoghamynyng ýzdik zertteushisi Zeynolla Sәnik pen Janat Zeynollaqyzynyng avtorlyghymen shyqqan «Qazaq etnografiyasy» atty búl enbek Shynjang qazaqtary arasynda túnghysh ret jaryq kórip otyr. Kitap ýsh ýlken bólimnen (I bólim. Etnografiya degenimiz ne?, II bólim. Zattyq etnografiya turaly týsinik, III bólim. Ruhany etnografiya), 17 taraudan, 75 taraushadan túrady. Avtorlar etnografiya úghymyn keng kólemde alyp, oghan etnostyng shyghu tegi, ústanatyn dәstýri men dini, tili, pedagogikasy jóninde toqtalady. Etnografiya úghymy turaly jalpy sholu jasaydy. Ár bólimning ishinen jeke-jeke taraulardy jýielep, taraushalar men tolyqtyrady. Mәselen «Zattyq etnografiya» degen bólimdi óz ishinen birneshe taraulargha jikteyidi («Qazaqtar», «Qazaqtyng túrghyn ýileri», «Auyl sharuashylyghy», «Basqa kәsipter»,  «Qazaqtyng últtyq kiyimderi», «Qazaqtyng últtyq qolóneri» «Qazaqtyng últtyq taghamdary», «Qazaqtyng últtyq oiyndary»), ruhany etnografiyany da jeke-jeke taraulargha bólip qarastyrady («Qazaq qoghamynyng qúrylymy», «ejelgi nanym-senimder»,  «Qazaqtyng halyqtyq ghylymdarynan», «Qazaq zandary», «Qazaqtyng bala tәrbiyeleu dәstýri», «Túrmys-salt tәrbiyesining naqtyly erejeleri», «Qazaqtyng ólim úzatu dәstýri», «Qazaqtyng etnopedagogikasy»).

I bólimning birinshi tarauy 1-5-taraushalarynda etnografiya turaly anyqtama, etnografiyanyng sipaty men mindeti, etnografiyanyng mazmúny, etnografiyanyng basty erekshelikteri, etnografiyany ýirenu jәne zertteu taqyryptaryna jeke-jeke toqtalghan. Osy taraudyng altynshy taraushasynda Qytay derekterindegi qazaqqa qatysty bayandalghan «Hannamanyn» taraularyna silteme jasap, ýisin, ghún, qanly taypalarynan jalghasyp kele jatqan etnostyq qúndylyqtargha jol ashady. Sonymen birge osy taraushada etnografiyanyng tól tarihymyzdan,  týrik taypalaryna ortaq qúndylyqtan da bastau alatynyn basa aitady. Kitaptyn  ekinshi bólimining 1-tarauynda «Qazaq»  sózining shyghu tegi, qazaqtyng ata-shejiresi, qazaq halqyn qúraytyn ru-taypalar men taypalyq odaqtar, qazaq tanbalary, qazaqtyng sany men ornalasuy jóninde otandyq jәne sheteldik ghalymdardyng ghylymy tújyrymdaryna sýienip, janasha payymdaular jasaghan.

Al, osy bólimning 2-tarauynda qazaq túrghyn ýilerining payda boluy men damuynyng tarihy terende ekenin tilge tiyek etip, saq, ghún, ýisin dәuirinen beri damyp, týrlishe ózgeshelikterge úshyrap, býgingi kýnge jetken qazaq ýii turaly sóz qozghaydy. «Qazaqtyng kiyiz ýy mәdeniyeti» taraushasynda kiyiz ýiding payda boluy, kiyiz ýiding qúrylymy, kiyiz ýiding sýiegi men jabdyqtary turaly toqtalyp, olardyng jasaluy men bezendirilui turaly payymdaular jasaydy. Sonymen birge mal sharuashylyghy men egin sharuashylyghy jóninde oy qozghap, egin sharuashylyghynyng payda bolu tarihynyng terende ekendigin, QHR Ile qazaq avtonomiyaly oblysy aumaghyndaghy ýisin qabyrlarynan tabylghan temir soqanyng basy men basqada eginshilik saymandary turaly mәlimetter keltirip, ony qazaqstandyq ghalymdardyng eginshilikting payda boluy «qola» dәuirinen bastau alady degen ghylymy tújyrymdarymen úshtastyrady. Osy taraudyng «mal sharuashylyghy» degen taraushasynda qazaq tórt týlik malynyng (týie, jylqy, siyr, qoy jәne eshki) qolgha ýiretilui jayynda sóz bolady. Tórt týlikting payda boluy turaly qazaqtyng tanym-týsinigi, filosofiyalyq kózqarasy men miftik týsinigi, anyzdyq, ertegilik sipattaryna da toqtalady jәne sol tórt týlik mal turaly halyq danalyghyn, maqal-mәtelderdi de dәiekti týrde úsynyp otyrghan. Sonymen birge tórt týlik mal turaly qoldanylatyn keybir ataular turaly da (jasyna, týrine, erkek-úrghashysyna, budandastyryluyna, belgili bir túlghalardyng atyna tiyeseli týrine, t.b. erekshelikterine qaray ) toqtalyp ótken. At synshysy, at syny, bәige alatyn attyng belgilerin de keng kólemde qozghaghan. Qazaqtyng tórt týlik malgha salatyn en-tanbasyna, rulyq belgilerine jeke-jeke týsindiruler jasaydy.

Auyl etnoniymi turaly oy aitqan avtorlar qazaq úghymyndaghy auyldyng damyp býgingi kýnge jetkeni turaly da sóz etedi. Mәselen, qazaq arasyndaghy rulyq, taypalyq, atalastyq, tuystyq jaghynan toptasqan kóshpeli ómirdegi auyl úghymyn, ondaghy tirilikter bayandalady. Jaylau, qystau men kókteulik, kýzeulikting belgili bir ru atymen, bolmasa sol rudyng bedeldi adamdarynyng atymen atalyp ketkeni de aitylady. Búl tarauda dala jayylymy turaly da sóz bolyp, topyraqtyng qúramy, shópting topyraqqa baylanysty azyqtyq quatynyng ózgerui jayly ghylymy tújyrymdar úsynady.

Qúsbegilikke qatysty taraushada býrkitti baptau, ústau, baghu jәne ony alyp jýruge, qondyrugha baylanysty dýniyelerding (túghyr, tomagha, balaq bau, biyalay, qúndaq, baldaq, t.b.) erekshelikterin jeke-jeke taratyp týsindiredi. Al balyqshylyqqa qatysty taraushada qazaq qara óleninde kezdesetin balyq ólendi mysal retinde keltirip, balyq óleng ishindegi on toghyz týrli balyqtyng týrin keltiredi. búl qazaq ómirining bir kórinisi yaghny qazaq dalasynda bar balyq týrleri dep qabyldaghan jón sekildi.

Qazaqtyng jol-qatynas qúraly turaly taraushasynda ejelgi jibek jolynyng basyp ótken izderi turaly sóz bolady. Jibek joly mәdeniyeti turaly da tilge tiyek etedi. Shyghys, batys mәdeniyetining almasulary turaly sóz qozghaydy.

Kitapta qazaqtyng últtyq ólshemderi turaly da toqtalady. Úzyndyq ólshem (bir eli, bir sýiem, bir qúlash, әudem jer, kóz kórim jer, at shaptyrym jer, qozy kósh jer, t.b.), shamalyq ólshem (bir shymshym, bir atym, bir shókim, bir qasyq, bir shómish, bir tabaq, bir úrttam, bir tistem, bir ýiir, bir qora, bir ýzim, bir jayym, bir shaylyq, t.b.), auyrlyq ólshem (batpan, zil batpan, bir ten, t.b.), kólemdik ólshem (ot ornynday, ýy ornynday, shynynyng auzynday, jer oshaqtay, oimaqtay, iynening jasuynday, týimedey, tabanday, t.b.), uaqyt ólshemi (kózdi ashyp júmghansha, bie sauym, et pisirim, tal týs, júldyz shygha, ýrker jambasqa týse, t.b.), terendik, biyiktik ólshemderine (beluardan, tobyq boyyn, tize boyy, at qúlaghynan, shashadan, qúryq boyy, arqan boyy, nayza boyy, t.b.) degen týrlerge bóledi.

Altynshy tarauda qazaqtyng últtyq kiyimderi turaly toqtalady. onda erler men әielder kiyimi turaly bayandap, әr rudyng ózining ereksheligin kóresetin kiyim týrlerin de aitady. Sonymen birge búl tarauda batyrlardyng kiyetin sauyttary men qaru-jaraqtarynyng týrlerin bayandaydy

Birinshi bólimning basqa taraularynda qazaqtyng últtyq qolóneri, zergerlik, aghashshylyq óneri jәne qolóner jabdyqtary, qazaqtyng er-túrman әbzelderi, ong-órnekterding maghynasy, qazaqtyng últtyq taghamdary, tabaq taru jәne onyng josyny (bas tabaq, qos tabaq, syy tabaq, kýieu tabaq, kelin tabaq, jastar tabaghy, jay tabaq, t.b.) turaly sóz qozghaydy. Sonymen birge, sýt taghamdary, qazaqtyng últtyq oiyndary  at sporty turaly oiyndar, t.b. týrlerin zattyq etnografiya bóliminde bayandaydy

«Ruhany etnografiya» dep atalatyn ýshinshi bóliminde qazaqtyng rulyq jýiesi, tuystyq qatynasy turaly sóz bolady. tuystyq jýiege ýsh júrtty (óz júrty, naghashy júrty, qayyn júrty) jatqyzsa, rulyq jýiege ýsh jýzdi negiz etip bayandaydy. Qazaqtyng otbasylyq jýiesi turaly da toqtalady. Esim qoi dәstýri turaly da sóz etedi. Adam esimin qoidy jeti týrli erekshelik negizinde jiktep bergen.  aitalyq adamdardyng arman-tilegi negizinde tughan esimder: Dәuletbay, Maldybay t.b. esimder, jaqsy kórgen an-qústar men ósimdikterding negizinde tughan, olardyng ózindik iyesi men kiyesi bar degen týsinikten tughan adam esimderi: Jylqybay, Qoylybay, Qasqyrbay, Shynar, Qúndyz, Búlbúl, t.b., esimder. Belgili bir rularday ósip-ónse eken degen úghymnan tughan: Arghynbay, Naymanbay, Qytaybay, Uaqbay, t.b., batyrlardyng qaru jaraghynyng esimderine baylanysty qoyylatyn esimder, qazaq taghamdary men er-túrman әbzelderine baylanysty qoyylatyn attar: Qylyshbay, Nayzabek, Sadaqbay, Shómishbay, Talqanbay, t.b. esimder. Ay-kýn jyl qayyru esebi men kýn attaryna baylanysty qoyylghan esimder: Qantarbay, Mamyrbek, Shildebay, Qoyanbay, Jetibay, Segizbay Ramazan, Aytbay t.b., Islam dinining qazaqqa kiruine baylanysty qoyylghan esimder: Madina, Rahymeddolla, Shapiyh, Fatima, Múhammed, Baytolla t.b., esimder. halyq arasynda bala toqtamaghanda qoyylatyn esimder: Kәdirsiz, Shylghaubay, Eleusiz, Túrdyqan, túrsyn, Toqtasyn, t.b. esimder.

«Qazaq etnografiyasy» dep atalatyn búl kitapta ejelgi nanym-senimderge baylanysty dýniyederde qamtylghan (kýnge, aigha, júldyzgha tabynu, hayuanattargha tabynu, tabighat qúbylystaryna tabynu, aruaqqa tabynu, t.b.). Kitaptyng «Qazaq baqsylary jәne baqsylyq әdebiyet» degen taraushada baqsylardyng qoghamdyq róli jóninde toqtalady. Tarihta ótken әigili baqsylar turaly, olardyng jyn shaqyru jyrlary, búlt pen jauyn shaqyru jyrlary, arbau jyrlary, dert kóshiru ólenderi men bәdik ólender turaly aityp, naqtyly mysaldar keltirgen. «Ruhany etnografiya» dep atalatyn búl bólimde qazaq halqynyng tarihtan beri ústanghan dinderine sholu jasap, islam dini jәne hadister, islam ghúlamalary turaly toqtalady. oghan dәlel «Islamdyq nanym jәne islam mәdeniyeti» degen taraushada islamnyng taraluy, qajygha barghan qazaqtar jayyn jәne hadisterden ýzindi bergen. Kitapta kiyeli sandar men týs turaly týsinik. Tarihta shyndyqqa ainalghan týster, filosofiyalyq úghymdar, halyq astronomiyasy (júldyzshylar, aua rayyn  boljau amaldary, kýn sanau, ay sanau, jyl sanau jәne jyl qayyru) keng kólemdi qamtylghan. Qazaqtyng etnomedisinasy, qazaq zandary (ýisin dәuirining zandary, Shynghys han zamanynyng zang josyndary, qazaq handyghy dәuirining zandary, biyler erejesi, sharighat zandary) etnopedagogika (qazaqtyng bala tәrbiyeleu dәstýri, jýkti әielge qamqorlyq jәne bala tughan kezdegi josyndar, bala tәrbiyesine qatysty salt-dәstýr, yrym-tiymdar, balanyng dene bitimine baylanysty syndar men yrymdar, tiym sózder) tilge tiyek etiledi.

Kitap kólemdi (900 bet), keng auqymda, әr taqyrypty qamtyp jazylghandyqtan kótergen jýgining auyr ekendigi oqyrman qauymgha týsinikti. Salalyq baghytta, әr taqyryp ayasynda avtorlardyng kóp izdenis jasaghandyghy angharylady. Qytaydyng handyq dәuirindegi, tarihy jylnamalaryndaghy derekteri molynan keltirilgen. Sondyqtan búl enbekti qazaq etnografiyasy turaly mol maghylúlmat, jan-jaqtyly bilim beretin, oqyrmanyn qanaghattandyratynday, studentter men magistranttargha, doktoranttargha, qazaq etnografiyasy turaly bilgisi keletin jalpy oqyrman qauymgha taptyrmaytyn baghaly enbek dep aitugha әbden bolady. 

Aqedil Toyshanúy,

M.O.Áuezov atyndaghy Ádebiyet jәne

óner institutynyng jetekshi ghylymy qyzmetkeri,

Filologiya ghylymdarynyng kandidaty;

Nabiolla Nasihat,

M.O.Áuezov atyndaghy Ádebiyet jәne

óner institutynyng ghylymy qyzmetkeri

 Abai.kz