Preziydent tarapyna bizden de bir saual bolsyn...

Ótken jyldyng songhy kýni boluy kerek, kóbine resmy aqparat jariyalaytyn sayttan Qazaqstan Respublikasy Preziydentining 2024 jylgha stiypendiyasy belgilengeni turaly shaghyn habardy kózimiz shalghan. Biybigýl Tólegenova, Oljas Sýleymenov jәne bir qadirmendi adamnyng atyn kórdik te, «jón eken» dedik. Al Jana jyldan keyin basqa bir sayt Preziydent stiypendiyasyn alghandardyng tolyq tizimin berdi. Osy jerde oy týsti.

Preziydentten ay sayyn ba, әlde jylyna bir ret pe (anyghyn bilmedik, әri ony biludi ózimizge qajetsiz sanadyq) stiypendiya alatyndardy eki top etip bólipti. «Óner» men «әdebiyet» ókilderi. Negizi uniyversiytette әdebiyet te ónerding bir salasy dep oqytqan. Filologiya men jurnalistikada eng basty oqulyqty akademik Zeynolla Qabdolov «Sóz óneri» degen atpen jazghan.

Jaraydy, әdebiyetti derbes ýkilep, ónerden daralap kórsetu – kenestik sayasattan qalghan nәrse, jýre bersin. Biraq biz jurnalistikany, publisistikany nege údayy úmyt qaldyramyz?

Jurnalist әiteuir bir aqparat qúralynda júmys istedi nemese isteydi degen eski ólshemdi qoyatyn kez kelgen siyaqty. Áytpese myna tizimdegining bәri belgili bir mekemede qyzmet istegeni anyq qoy. Biybigýl apamyzdyng opera teatrynda, Asanәli aghamyzdyng drama teatrynda enbek etkeni ótirik pe.

Ádebiyetshiler tizimindegi Uaqap, Qoyshyghara aghalarymyz bizben qatar «Sosialistik Qazaqstan» - «Egemen Qazaqstan» gazetinde qyzmet etti. Búl kisilerge stiypendiya taghayyndalghanyna quanyshtymyz, biraq solarmen birdey «SQ-da» kóz mayyn tauysqan Mamadiyar Jaqyp aghamyz nege osynday stiypendiya almaydy?! Roman jazyp, kórkem әdebiyetti audarghandary Mәkenning aldyndaghy artyqshylyqtary dep oilamaymyz. Onday artyq tirlik qylsa, kezinde qalamaqy tólendi. Al týptep kelgende búlardyng memleket pen qogham aldyndaghy enbegi bir redaksiyada, birdey uaqyt pen jaghdayda ótti emes pe!

Qazaq әdebiyetining qazirgi aqsaqaly Ákim Tarazy aghany jaqsy kóremiz. Qúrmetteymiz. Kezinde qayta basylatyn bir romanyna ózi qolqalap alghysóz de jazghyzghan. Jazushylar arasynda Preziydentten qarjylay qoldau alatyndardyng kósh basynda túrghany layyq. Al endi qazaq jurnalistikasynyng aqsaqaly Sarbas Aqtaev agha nege onday qoldaugha layyq emes?

Jýrsin Erman aghamyzgha spiypendiya berilgeni jón. Qaybir jyldary ýkimet Memlekettik syilyqtan qaghyp tastap, janayqay jazghyzghany este. Aghamyzgha stiypendiya aqyn retinde taghayyndalsa da, ómirining eng mazmúndy, halyqqa paydaly kezeni Qazaq televiyasy men radiosynda ótkeni talassyz. Endeshe múnday stiypendiyany nege Jýrsinmen birge otandyq elektrondy aqparat qúralynyng ystyq-suyghyn bastan keshken Gýlmariya Barmanbekova, Fatima Begembaevalargha taghayyndamaghan? Óleng jazbaghan ózderinen kórsin deymiz be?

Ári qaray Didar Amantaygha berilipti. Romandar jazghan, oghan talas joq. Al sol Didardyng qyzmet etkeni – «Habar» men «Qazaqstan» televiziyalyq mekemeleri ghoy. Endeshe sol «Habarda» odan kóp uaqyt manday terin tókken Tileuqabyl Mynjasarúly nege úmyt qalady?

Núrghaly Oraz bauyrymyzdyng atyn da tizimnen kórdik. Jaqsy jazushy. Onyng da halyqqa qyzmeti kóz aldymyzda boldy.  Biz jastar, ol balalar basylymynda qyzmet etti. Beride bizding mektep – «Egemen Qazaqstannan» da ótti. Ol Preziydent stiypendiaty bolghanda tura solay qyzmet etip, endi Núrghaliymen qatarlas zeynetker bolghan Shәmsheddin Pәttev pen Qaly Sәrsenbay nege ala almaydy búl aqshany?

«Ólshem bireu – olar kórkem tuyndy jazbaghan» degen jauap aitylary anyq. Onday jauappen kelispeymiz! Jurnalistikanyng tuyndylary da – sonday kóz mayy men oy enbegining jemisi. Jurnalist Jarylqap Beysenbay, Janbolat Álihanúly, Saparbay Parmanqúl jazushy atanbasa da, kórkemdigi men kestesi esh jazushydan kem týspeytin enbekter jazdy. Ayyrmashylyghy – jazushylar oidan shygharghan keyipkerdi keskindese, búlar ómirde bolghan adamdardyng naqty oqighalarynan oy órbitti. Týptep kelgende halyq aldynda, keyipker aldynda jurnalisting jauapkershiligi jazushydan әldeqayda joghary jәne kýrdeli edi.

Hosh, nesin tizbekteyik. Jetkilikti dәlel keltirsek kerek. Endeshe «Preziydent stiypendiattary» degen tizimde әlde «publisistika», әlde «jurnalistika» atalatyn bólek top boluy kerek. 2024 jyl ýshin de kesh emes. Sarbas Aqtaev, Mamadiyar Jaqyp, Sәlim Mendibay, Jarylqap Beysenbay, Gýlmariya Barmanbekova, Janbolat Álihanúly, Seyitqazy Mataev syndy túlghalardyng taqiyasyna Toqaevtyng stiypendiyasy tar kelmes edi. Ári «Jana Qazaqstanda» sonau 1990 jyldardan beri jegeni jantaq bolyp kele jatqan (búl – jazushylyghy men tilshiligi teng Sherhan Múrtaza marqúmnyng tendessiz teneui) jurnalister qauymy ýshin shyn janalyq shyghar edi.

Onda býgin parlamentte otyrghanymen týbinde Mamadiyar Jaqyp aghasy siyaqty ýiinde otyratyn Núrtóre Jýsip bolashaqta Preziydent stiypendiaty atana alady. Osy býgin Preziydentten eniretip túryp etektey súqbat jazyp, jariyalaghan Dihan Qamzabekúly keyin sonday stiypendiyadan ýmit ete alady ghoy.

Qaynar Oljay

Abai.kz