Aqparattyq kenistik sifrlanu ýstinde, dәliregi ol Elektrondyq kenistikke ainaluda. Janalyqqa jany qúmar qazaqtar jappay jahandyq ýrdiske bet qoydy – jasy da, jasamysy da jahandyq jelidegi aqparattyng alym-berimine sýngude. Egemen alghan jyldary nasihat jurnalistikadan naghyz jurnalistikagha endi kóshuge kirisken qazaq jariyashylary endi aqparattyng múhity sanalatyn internetten oqyrmanyn izdeuge mәjbýr. Jas úrpaq izdegenin internetten tabatyn boldy. Qaghaz basylymmen oqyrmannyng jas tolqynyn tәrbiyelep ýlgermey qaghaju ettik... Endi jahandanudyng jana ýrdisine amalsyz bas qoyugha mәjbýrmiz. Búghan juyrda jastardyng astanalyq  «Núrastana» gazetining jabyluy kuә. Gazet elektrondalghan kýii aynaline.kz domenine tolyq kóshipti. Atalmysh janalyqty Tilkomiyteti 16.10.2013 kýni úiymdastyrghan «Aqparattyq kenistikte qazaqtildi tútynushylardyng belsendiligin arttyru joldary» atty seminargha qatysqan sarapshylar qúlaghdar etti.

Aqparattyq kenistik sifrlanu ýstinde, dәliregi ol Elektrondyq kenistikke ainaluda. Janalyqqa jany qúmar qazaqtar jappay jahandyq ýrdiske bet qoydy – jasy da, jasamysy da jahandyq jelidegi aqparattyng alym-berimine sýngude. Egemen alghan jyldary nasihat jurnalistikadan naghyz jurnalistikagha endi kóshuge kirisken qazaq jariyashylary endi aqparattyng múhity sanalatyn internetten oqyrmanyn izdeuge mәjbýr. Jas úrpaq izdegenin internetten tabatyn boldy. Qaghaz basylymmen oqyrmannyng jas tolqynyn tәrbiyelep ýlgermey qaghaju ettik... Endi jahandanudyng jana ýrdisine amalsyz bas qoyugha mәjbýrmiz. Búghan juyrda jastardyng astanalyq  «Núrastana» gazetining jabyluy kuә. Gazet elektrondalghan kýii aynaline.kz domenine tolyq kóshipti. Atalmysh janalyqty Tilkomiyteti 16.10.2013 kýni úiymdastyrghan «Aqparattyq kenistikte qazaqtildi tútynushylardyng belsendiligin arttyru joldary» atty seminargha qatysqan sarapshylar qúlaghdar etti.

 Seminar demekshi, otyrysqa internettegi qazaqtildi birshama mamandar men sarapshylar jinaldy. Moderator bolyp mәslihatty jurnalist salasyndaghy qazaqtyng az top-menedjerlerining biri  Dәuren Quat jýrgizdi. Kirispe sóz aitqan Til komiyteti tóraghasynyng orynbasary Sherubay Qúrmanbayúly internettenu ýderisi memlekettik tildi damytu salasynda jana baghyttar men mәseleler tughyzyp otyrghanyn, sol sebepti osy sala boyynsha mamandar men sarapshylardyng biligin ortagha salu manyzdy ekenin bildirdirip ótti. Bastau sózinde moderator qazaq jurnalistikasynyng tarihyna qysqasha shola otyryp, ótken ghasyrdyng 90-jyldaryndaghy «jankeshti jurnalistika» kezenine toqtaldy.

AQShta  Amerikanyng («Bolashaqqa» jalynbay-aq) óz grantyn útyp alyp, óz betimen magistratura bitirip kelgen  belgili jeli-jurnalist Ashat Erkimbay  internettegi qazaqtildi qoldanushylardyng mýddesi men erekshelikterin zerdelep berdi. Ashattyng keltiruinshe, internettegi belsendi qazaqtildi oqyrman negizinen 35 jasqa deyingi jastar. Búl bir jaghynan quantady, ekinshi jaghynan úrpaq sabaqtastyghynyng ýzilu qaupin tughyzady. Sebebi, agha úrpaq oqyrman aldynda ózining bar-joghyn tanyta almasa, erkinsigen jas buyn últtyq tinnen ajyrap qaluy kәdik. «Kontent – internetting patshasy» - búl da Ashattyng auyzynan shyqqan tәmsil. Aqparat mazmúny kimdiki bolsa, elektrondyq kenistik sonyng paydasynda degeni. Mamannyng aituynsha, qazaq gazetteri, ózderining elektrondyq núsqalaryn internetke beyimdemegen kýii, qaghazdaghy qúlashtaghan mәtindi qoya salatynyn, onyng jeli oqyrmany ýshin oqugha auyr ekendigin tәptishtedi. Demek, qazaq jurnalistikasy búl jaghynan әli óz biligin arttyryp ýlgergen joq. Búghan Jogharghy oqu oryndary men Jurnalister odaghy ne Aqparat komiyteti tarapynan nazar auatyn uaqyt boldy.

 «Qazkontent» AQ basshysynyng orynbasary Nartay Áshim  Qazkontenttegi memlekettik tildi damytu júmystaryna toqtala otyryp, ózderining әli de talay syngha úshyrap otyrghanyn jasyrmady. «Qazaqstan» últtyq telearnasynyng Internet jobalaryn ýilestirushi bólim jetekshisi Meyramhan Jәpek hanym júrtty memlekettik sayasatty nasihattaudyng kózi – internet ekenine jetkizdi. Búghan biylikting de kózi jetkeni qashan – memhatshy búl turasynda birshama bastama kóterip, bloggerler men jelishil jurnalisterdi ruhany jaghynan qolday bastady. Tipti, keybir qaueset boyynsha, «Ayqyn», «Alash ainasy» sekildi iri gazetter de «jahandanudy» bastan keshpek...

aynaline.kz saytynyng bas redaktory Jarqyn Týsipbek elektron gazetterge qazaq tilindegi sauatty aqparat úsynu mәselesin sóz etti. Búl mәsele boyynsha óz pikirin úsynghan programmist Erlan Ospan akademiyalyq әdeby tilding internettegi oqyrman ýshin auyr tiyetini, oghan barynsha jenil de tez úghylatyn tilding qajettigi birshama pikirtalas tughyzdy. Jeme-jemge kelgende әdebiyet pen jurnalistika tilin shatastyratyn jazarmannyng internette aqparat taratugha shorqaq ekendigi aityldy. Alayda, búl kózqaras әdeby tilden bas tartyp, qazaq tilin qarabayyr jargongha ainaldyrmauy qajettigin Sherubay Qúrmanbayúly taban tirep aitty. «Kenes ókimeti túsyndaghy monopolist aqparat kózi bolghan QazTAG-ke qatysty taraghan «Qazaqtyng tili me, QazTAGtyng tili me?» degen tәmsil de kezinde biraz jayttyng betin ashqany bar» – dedi Dәuren Quat.

Elektrondyq kenistiktegi basty ýsh sektordy ýsh jýzge balap sóilegen Týrki akademiyasynyng Elektrondyq kitaphana sektorynyng ýilestirushisi Serik Erghaliy elektrondyq qúral-jabdyqtardyng memlekettik tilge qatysty «qariptik opasyzdyq» jasap otyrghandyghyn, bank bankomattaryn bylay qoyghanda, olardyng kompiuterleri әli kýnge qazaq qaripterin teruge jaramsyz, al kommersiyalyq ónimder memlekettik tildi tipti ainalyp ótetindigin, habarlama men jarnama memtildi mensinbeytinin, búlargha qazaqtildi qauym tarapynan yqpal bolmaghandyqtan juyq arada sheshilui qiyn ekendigin keltirdi. Ásirese, betimen ketip otyrghan memorgandardyng sayttarynyng qazaqsha betterin qoghamdyq baqylaugha alyp, olardyng túraqty janartyluyn qadaghalau qajettigi tuyndaghanyn da eskertti.  Búl saladaghy qaptaghan mәseleni sheshu ýshin memlekettik, kommersiyalyq jәne qoghamdyq úiymdar birikken korporativtik qúrylym qajettigin algha tartty. Al, 2000 jyldardaghy «jankeshti internetpen» ainalysqan әleueti zor qazaqtildi mamandargha әli kýnge memleket tarapynan tapsyrystyng joqtyghy da sóz boldy.

Otyrystyng kelesi bóligi birynghay internettik bilikterge qatysty taqyryptargha arnaldy. Munara.kz aqparattyq saytynyng bas redaktory Arshat Orazov jeli-jurnalistika salasyndaghy jana «kolumnistika» baghyty turaly ashyp kórsetti. Búl kәduilgi gazettegi bas redaktor baghany syqyldy bolghanymen, búghan internettegi jeli liyderlerin tartu jolymen úiymdastyrylatyn әreket eken. Nәtiyjesinde sayt ta, «baghanshyl avtor» da abyroy men enbekaqy jaghynan útady.

Bar әngimening manyzy men mәiegi әleumettik jelige kóshkeli biylikting de úiqysy búzylghany belgili. Sondyqtan búrynghy bólinetin qarjy kózin endi qaghaz aqparatqa emes, sifrlanghan aqparat qaynaryna baghyttau ýrdisi bastalatyn synayly. Búghan әleujeli mamandary da óz bilikterin kórsete bastady. Kәzir sonyna myndaghan oqyrman men tanys ertken Feysbuktyng óz qaharmandary bar. Áygili osy jelini paydalanudyng joldaryn bayandaghan Núrlan Janaydyn dәrisi de óz tyndarmanyn riza etti. Al Massaget.kz saytynyng redaktory Meyramgýl Ongharova qazaq sayttarynyng qoldanushylary negizinen jastar ekenine taghy bir mәrte kóz jetkizdi. Redaktor internette qarapayym qazaq-orys sózdiginin, týsindirme sózdikting joqtyghyn, barynyng sapasynyng tómendigi men qazaqtyng bar sózin qamtymaytyndyghyn, eskiligin atap, 20 jyl ishindegi sheshilmegen mәselening qordalanyp otyrghanyna ashynys bildirdi.

L.Gumiylev atyndaghy EÚU jurfagynyng agha oqytushysy B.Orynbetova «Qazaqtildi internet kenistigindegi til problemalary: Til tazalyghy,tildik normalardyng saqtaluy» turasynda naqty mysal keltire otyryp, jahandyq jelidegi sauatsyzdyqqa júrttyng nazaryn naqtylap audardy.  Alayda, qatysushylardyng aituynsha, múnday jobalardy arnayy әri túraqty týrde monitoring jasau arqyly ghana qolgha alghan tiyimdi ekeni aityldy. Ásirese, dәrisker aitqanday, jii qate bolyp sanalatyn qarapayym jalghau-júrnaqtardyng jalghanuy Dúrys jazu teksermesi arqyly joyylatyndyghy taghy bir sóz boldy. Árbir kompiuterde túrugha tiyis múnday sauatty programmalardyng әli kýnge qazaqtildi auditoriya ýshin joqtyghy birshama júrtty ashyndyrdy. Búl mәselelermen ainalysu ýshin salynatyn tenderler kóbinese solaqay mamandargha tap bolyp, olardyng nәtiyjesizdikke úrynyp otyrghandyghy da sózge tiyek boldy. Qatysushylar tarapynan jalpy til mәselesin elektrondaudy tender arqyly úiymdastyru eshbir algha bastyrmaytyny atap ótildi. Búghan arnayy baghdarlama jasalyp, subsidiya men ghana qarjylandyru kerek delindi.

Otyrys biraz mәseleni qamtydy, birshama bilikti ortagha saldy. Qazaqtildi sayt redaktorlary jyl basynda bastaghan «internet jәne qazaq tili» taqyrybyn sóz etu taghy da jalghasty. Sayyp kelgende, memlekettik mekemelerding birqatary ózderining jobalary turaly esep berumen shektelse, birqatary otyrys ótkizumen ghana tynady. Al últtyq dengeydegi mәseleni sheshetin memleketshil sayasat qayda?  Últtyq mamandar men sarapshylar bar, dayyn, al atqarylatyn jobalar qayda?

Abai.kz

.