Qazaqstan auqymdy demokratiyalyq reformalar jýrgizip, ózining halyqaralyq mindettemelerine sәikes adam qúqyqtaryn qorghaydy.

Demokratiyany damytu, adam qúqyqtaryn qorghau jәne zang ýstemdigin nyghaytu maqsatynda qajetti zannamalyq jaghday jasaldy.

Atap aitqanda:

-  «Halyq ýnine qúlaq asatyn memleket» tújyrymdamasynyng qaghidattaryn engizu shenberinde Qazaqstan azamattary sayasy sheshimder qabyldau prosesine keninen qatysatyn boldy;

- Sayasy basqarudyng tengerimdi jýiesi qúrylyp, esep beretin Ýkimet jәne ashyqtyq qaghidattary engizildi. Maqsat – elimizdi sayasy túrghyda transformasiyalau jәne «Ádiletti Qazaqstandy» qúru ýshin bastalghan prosesterdi sonyna deyin jetkizu.

Negizgi reformalar

1. Demokratiyagha atsalysu:

• Memleket basshysynyng reformasyna sәikes zannamagha QR Preziydenti bir ret jetijyldyq merzimge saylanu erejesi bekitildi. Yaghni, Preziydentting eki ret saylanu qúqy joq. Búl Qazaqstandaghy demokratiya qaghidattaryn nyghaytugha mýmkindik berdi.
• Superpreziydenttik ókilettikti joiygha baghyttalghan konstitusiyalyq reformalar iske asyryldy. Preziydentting jergilikti atqarushy organdargha qatysty ókilettigi shektelip, onyng Senattaghy kvotasy qysqartyldy.
• Resmy sayasy partiyalardy tirkeu shegi tórt ese, yaghny 20 mynnan 5 myng adamgha deyin tómendetildi. Tirkeu erejeleri jenildetildi.
• Últtyq zannamany liyberalizasiyalau nәtiyjesinde «Respublika» jәne «Baytaq» siyaqty jana sayasy partiyalar tirkeldi. «Respublika» partiyasy 2023 jylghy nauryzda ótken Parlament saylauynda «Amanat», «Aq jol», «Auyl», «Jalpyúlttyq sosial-demokratiyalyq partiya» jәne  «Qazaqstannyng Halyq partiyasy»  sekildi tanymal partiyalarmen qatar jeniske jetti.
• Mәjilisting ókilettigi edәuir keneytildi. Jana modelige sәikes saylau partiyalyq tizimder men birmandatty okrugter boyynsha ótti. 2023 jylghy nauryzdaghy saylau qorytyndysy boyynsha Parlamentten oryn alghan alty partiyanyng ýsheui deputattyq mandattargha alghash ret ie boldy, al onyng bireui – oppozisiyalyq partiya.
• 2022-2023 jyldardaghy saylaularda elimiz Europadaghy qauipsizdik jәne yntymaqtastyq úiymynyng talaptaryna say keletin saylaudy retteuding jana jýiesin jýzege asyru arqyly Qazaqstandaghy sayasy bәsekelestikti qamtamasyz etuge mýmkindik berdi.
• Saylau kezindegi partiyalyq tizimderdi jasaqtau jәne parlamenttik mandattardy bólu kezinde әielderge, jastargha jәne erekshe qajettilikteri bar adamdargha arnayy kvota engizildi.
• Qazaqstan tarihynda alghash ret audandyq jәne qalalyq dengeydegi әkimder saylauy ótkizildi. Búl auyldyq okrugter әkimderining shamamen 60 payyzyn janartugha mýmkindik berdi.
• Ónirlik qarjylandyru isin transformasiyalau jәne janadan Abay, Úlytau, Jetisu oblystaryn qúru esebinen jergilikti biylik organdarynyng ókilettikteri keneytildi. Jergilikti ózin-ózi basqaru qúqyghy jergilikti biylik organdaryna berildi.
• Preziydenttik jastar kadr rezervi qúryldy. Irikteuding birneshe satysynan ótken jas mamandar memlekettik qyzmette basshylyq lauazymdargha taghayyndalugha mýmkindik aldy.
• Halyqtyng eldi basqaru isine jәne Qazaqstannyng bolashaq damuyna qatysty iydeologiyalyq, mәdeny parametrlerdi aiqyndaytyn sheshimder qabyldau prosesterine qatysuyn yntalandyru maqsatynda Últtyq qoghamdyq senim kenesi Últtyq qúryltay bolyp qayta qúryldy.

  

   

  2. Qúqyq qorghau tetikteri:

•  Reformalar adam qúqyqtaryn qorghau jýiesin nyghaytty. Sottardyng tәuelsizdigin kýsheytuge baghyttalghan zannamalyq týzetuler qabyldandy. Alqabiyler soty qaraytyn isterding sanattary keneytildi.
• Qazaqstan adam qúqyqtaryn qorghau jónindegi últtyq tetikterding rólin kýsheytti. Elimizde Adam qúqyqtary jónindegi ombudsmen instituty tolyqqandy júmys isteydi. Atalghan institut konstitusiyalyq mәrtebege ie boldy. Sonday-aq Qazaqstanda Adam qúqyqtary jónindegi, Bala qúqyqtary jónindegi, Erekshe qajettilikteri bar adamdardyng qúqyqtary jónindegi ombudsmender taghayyndaldy.
• Konstitusiyalyq Sot azamattardyng qúqyqtary men bostandyqtaryn qorghaudyng manyzdy tetigi retinde qayta qúryldy. Qazaqstan azamattary oghan tikeley jýgine alady.
• Konstitusiyalyq Sot – Ata zannyng ýstemdigin qamtamasyz etetin konstitusiyalyq baqylaudyng joghary organy. Konstitusiyalyq Sot týpkilikti sheshim shygharady jәne onyng sheshimderin, sonyng ishinde azamattardyng konstitusiyalyq qúqyqtaryna qatysty sheshimderdi Preziydent te qayta qaray almaydy.
• Konstitusiyagha engiziletin kez kelgen ózgerister men tolyqtyrular Konstitusiyalyq Sottyng tiyisti qorytyndysy bolghan jaghdayda ghana respublikalyq referendumgha nemese Parlamentting qarauyna shygharyluy mýmkin.
• Konstitusiyalyq Sottyng on bir sudiyasynyng altauyn, yaghny kópshiligin Parlament palatalary taghayyndaydy. Al tóraghany Preziydent taghayyndaghanymen, oghan Senattyng kelisimi qajet.
• Petisiyalardy jariyalau jәne qarau tәrtibin retteytin zang qabyldandy. Búl azamattargha onlayn-ótinish beru arqyly óz pikirlerin bildiruge jol ashady. Múnday tәjiriybe Ýkimet qyzmetine ashyq monitoring jasaudy qamtamasyz etedi.

  3. Adam qúqyqtary jәne zang ýstemdigi:

• Áleumettik kodeks qabyldandy. Qújat halyqtyng әleumettik túrghydan osal sanatyna jatatyn azamattardy jan-jaqty qoldaugha baghyttalghan. Qauipti enbek jaghdaylarynda júmys isteytin adamdar ýshin arnayy tólem bekitildi.
• Preziydent Qazaqstannyng halyqaralyq mindettemelerine tolyq say keletin «Adam qúqyqtary men zang ýstemdigi salasyndaghy is-qimyl jospary turaly» Jarlyqqa qol qoydy.
• Qazaqstan ólim jazasyn joydy jәne sottalghandardyng densaulyghyn saqtau qúqyqtaryn qamtamasyz etu jónindegi azamattyq funksiyalardy Ishki ister ministrliginen alyp, Densaulyq saqtau ministrligine berdi. Qazaqstan balalar men mýgedekterding qúqyqtary turaly BÚÚ-nyng fakulitativtik hattamalaryn ratifikasiyalady.
• Azaptaghany ýshin qylmystyq jauapkershilik qatandatyldy, Azaptaulargha qarsy kýresting últtyq preventivti mehanizmi kýsheytildi, azaptaulargha jәne qatygez is-әreketterge qatysty zannamalyq anyqtama engizildi.
• Túrmystyq zorlyq-zombylyq ýshin әkimshilik jәne qylmystyq jauapkershilik edәuir kýsheytildi. Múnday jaghdaylarda taraptardyng qayta tatulasu mýmkindigi zang jýzinde alynyp tastaldy.
• Últtyq qordan balalargha arnalghan audarymdardy retteytin zang qabyldandy.
• Mitingiler turaly jana zang qabyldandy. Onda rúqsat aludyng ornyna, aldyn ala eskertu tәrtibi engizildi. Nәtiyjesinde Qazaqstanda beybit mitingiler sany birneshe ese ósti.
• BAQ turaly zang qauipsiz sifrlyq kenistik qúru maqsatynda reformalandy.

Abai.kz