Bir qyzyghy, Mәjilisting keybir deputaty birneshe ret joqqa shygharylghan jalghan aqparatty aytudan jalyqpaydy. Qazaqstandaghy zang shygharushy organda nelikten jalghan aqparat qalypty qúbylysqa ainaldy?

«Respublika» kórgeninen jazbas

4-5 qantarda «Respublica» partiyasynan Mәjilis deputaty atanghan Ruslan Berdenov Semey qalasyndaghy Shakarim University-de Abay oblysynyng studentterimen kezdesti. Búl turaly Parlam.kz resmy sayty habarlady. Ol «partiyalastary» siyaqty júmyssyzdyq, shahtadaghy apattar, qazynagha qol súghu jәne taghy basqalardan әldeqayda manyzdy bolyp kórinetin mәselege toqtaldy. IYә, dәl solay, әngime Qazaqstandaghy qúmar oiyndargha tәueldilik (ludomaniya) jayly órbidi.

Berdenov myrza studentterge: «Byltyr elimizde 350 mynnan astam ludoman esepke alyndy», – dedi.

Kerekulik bir jurnalist әielding 2019 jylghy teleefirden aita salghan búl dýdәmal derek әldekimderge únaytyn sekildi! Esterinizge sala keteyik, әldebir sayasattanushy (resmy túlgha emes) tipti ludomaniya emes, basqa da qoghamdyq mәseleler turaly efirdegi әngimesin jurnalisting ózi tolyq týsinbey, ótkize salghan. Ári ony eshkim joqqa shygharmaghan. Ókinishke qaray, bizding mamandyqta múnday bolyp túrady.

Shakarim University studentteri de, jiyngha qatysqan basshylar da (rektor, qala әkimdigining ókilderi) Berdenov myrzagha qarapayym súraq qoymaghany ókinishti: Qazaqstanda qúmar oiyngha tәueldiligi bar 350 myng nauqasty kim esepke alghanyn naqtylap ketinizshi? Qay vedomstvo? Densaulyq saqtau ministrligi me? IIM me? Álde tiyisti uәkiletti organ – Turizm jәne sport ministrligi (TSM) me? Kim?

Taghy bir súraq: nelikten deputat uniyversiytet rektorynan da, әkimdik ókilderinen de qymsynbay, studentterge tekserilmegen mәlimetti aitudy jón sanaydy? Búl bizding qazirgi sayasatta qalypty jaghday ma? «Jana Qazaqstandaghy» Parlamentting júmys stiyli osynday ma?

Aytpaqshy, Ruslan Berdenov jalghyz emes. Birer kýn búryn QR-daghy 350 myng ludoman turaly eski feyk «IIM men ÚQK onlayn kazinolardyng iri jelisining jolyn kesti» degen taqyryppen beynesujet payda boldy. «Polisiyanyng aituynsha, Qazaqstanda resmy derek boyynsha 350 myng adam qúmar oiyngha salynghan. Árbiri orta eseppen 10 million tenge qaryz», - delingen. Taghy da saual: búl kimning resmy deregi? Ony kim jәne qayda, qay vedomstvo jariyalady?

Qos jalghan derek te búryn birneshe ret joqqa shygharylghan. Atap aitqanda, Birinshi kredittik buro (BKB) «Qúmar oiyngha tәueldi túlghalar orta eseppen 10 mln tenge qaryz» turaly súraugha jauap retinde onday derekting joq ekenin kórsetti. Internette faktcheking kórsetkendey, 350 myng ludoman turaly habarlama bastapqyda sheteldik BAQ-tan kelgen. Múnyng Qazaqstangha qatysy joq. 350 000 ludoman turaly derekter Úlybritaniyada ekeni turaly birneshe ret jariyalandy. Europanyng dәl osy elinde, birqatar Batys basylymnyng materialynda 350 myng adamnyng qúmar oiyngha tәueldi ekeni jazylghan.

Qazaqstanda shynymen qansha ludoman bar?

Nelikten ludomaniya turaly eski feykter bizding Parlamentte jәne basqa da resmy ortada keng taraldy, mәselening naqty auqymy qanday degen saualgha 12 qantarda QR Turizm jәne sport ministrligining viyse-ministri Miras Tólebaevtyng «Qazaqstan 24» telearnasyna bergen súhbatynda jauap izdepti. Belgili psiholog Aydos Ibragimov qatysqan efir qazaqstandyqtardyng qúmar oiyngha tәueldiligine arnaldy. Súhbattan TSM ókilining QR Densaulyq saqtau ministrligine silteme jasay otyryp, shyn mәninde resmy derekti biletindigi bayqalady. Aytpaqshy, Turizm jәne sport viyse-ministri osy әngime barysynda «350 myng ludoman qazaqstandyq» turaly qauesetti taghy da joqqa shygharudy úmytpady.

TSM ókili, atap aitqanda, 3 myng ózin-ózi shektegen qazaqstandyqtar turaly - olar óz erkimen qúmar oiyndargha qatysudan bas tartty. Spiyker týsindirgendey, búl jerde ludomandar emes, sanaly týrde oiynnan bas tartqandar turaly sóz qozghalghan.

Búdan әri viyse-ministr QR Densaulyq saqtau ministrligine silteme jasap, ludomaniyadan aiyghu rәsiminde túrghan 11 myng adam turaly aitady. Mine, búl (Berdenov myrzanyng «esepke alynghandar» turaly sózine oralsaq) shyndyqqa janasady: búl qúmar oiyngha tәueldi dep tanylghandardyng naqty esebi.

Kәsibiylik kerek búl jerge

Bir qyzyghy, tiyisti vedomstvonyng viyse-ministri ghana emes, sonymen qatar Ruslan Berdenovtyng Mәjilistegi әriptesi – deputat Magerram Magerramov «Respublica partiyasynyng ókilderi» jýzdegen myng qúmar oiyngha tәueldi qazaqstandyqqa qatysty aitqan sózderin joqqa shygharady. Jaqynda Magerramov ludomaniyamen kýres mәselesinde shalaghay kózqarasty syngha aldy. Mәjilismenning pikirinshe, halyqty ótirik sanmen qorqytqansha, osy saladaghy damyghan elderding tәjiriybesine mәn beru qajet. Ásirese, bettingti (sporttyq bәs tiguler) jәne dәstýrli qúmar oiyndardy zandy týrde bólu kerek. Magerramov: «Nege Parlamentte ludomaniya mәselesi zandy týrde júmys isteytin oiyn biznesine qatysty kóteriledi de, zansyz, astyrtyn biznes jayly ýnsiz qalady, qansha degenmen, Qazaqstanda oiynshylardyng basym kópshiligi astyrtyn oiynda ghoy?» - dep súraq qoyady.

«Nelikten býginde tek bettingke basa nazar audarylady, nege eshkim zansyz onlayn kazinolardaghy bәs tigu turaly zanmen tyiym salynghan mәseleni qarastyrmaydy?», - dep Magerramov ózining Instagram paraqshasynda jazdy. Onyng aituynsha, «Qazaqstan kólenkeli, zansyz oiyn biznesining Mekkesine ainaldy». Jyl sayyn QR-nan 4 trln tengeden astam qarjy zansyz oiyn naryghynyng myndaghan sayty arqyly shetelge shygharylatynyn da atap ótti mәjilismen. Elden offshorgha orasan zor qarajat ketip jatyr, búl zansyz qúmar oiyn qúrylymdary. «Psihologtardyng pikirinshe, ludomandardyng 95%-y onlayn kazino men oiyn avtomattarynyng oiynshylary, múnda nәtiyjeni kazino iyeleri basqarady, al oiynshylar tez jeniske jetu ýshin qúrban bolady»,-deydi deputat.

Onyng pikirinshe, Qazaqstangha velosiyped oilap tabu kerek emes, osy saladaghy sәtti sheteldik tәjiriybeni múqiyat zerdelep jәne paydalanyp, ludomaniyamen kýreste órkeniyetti, qatang retteletin naryqty qalyptastyrugha jýieli týrde jaqyndau qajet. Atap aitqanda, bәs tigu (betting, bukmekerler) jәne dәstýrli qúmar oiyndar (kazino, kartalar, ruletkalar, oiyn avtomattary zaldary) úghymdaryn bólip qarastyru kerek.

Magerramov bukmekerlik qyzmet pen totalizatordy retteu kóptegen damyghan elde soqyr qúmar oiyn salasy (kazino, oiyn avtomattary, lotereyalar jәne t.b.) sporttyq útys tiguler salasymen bólek retteletinin atap, «Bәs tigu turaly» derbes zangha teludi úsynady. Ýkimet ondaghy matchtyng nәtiyjesin kezdeysoq boljau mýmkin emestigin aitady, ol ýshin sportty jaqsy bilip, ony taldau kerek, yaghny «soqyr sәttilik» emes, búl sporttyq boljam. Sonymen qatar, betting salasy (bukmekerlik industriya) ýlken sportqa da, búqaralyq jәne balalargha da milliardtaghan demeushilik kómek kórsetedi. Magerramovtyng pikirinshe, Qazaqstangha damyghan elderding ýlgisi boyynsha zandy bukmekerler sportqa kóbirek demeushilik jasay alatynday jәne olardy kazinolarmen, kartalarmen jәne ludomaniyany damytatyn «qúmar oiynmen» aralastyrmaytynday etip retteu qajet.

Bir quanarlyghy, bizding mәjilismenderding barlyghy da Berdenov pen onyng әriptesteri siyaqty naqtylanbaghan aqparatty manipulyasiyalau arqyly atyshuly «qúmar oiyn» taqyrybyna atýsti jәne populistik kózqaraspen qaramaydy. Búl zang shygharushy organ memleket ýshin manyzdy mәselege bey-jay qaramaydy degen ýmit otyn tudyrady. Magerramov siyaqty deputattar mәselening týp-tamyryna ýnilip, ony sheshu jolyn jan-jaqty qarastyrady. Mәjilisting qazirgi qúramyndaghy kәsiby mamandar әli de kóp ekenine sengim keledi.

Abai.kz