Myna túrghan kórshimiz - Reseyding 19 jylgha sottalghan asa tanymal oppozisioneri, Putin men onyng jekebas biyligining eng tegeurindi synshysy Aleksey Navalinyy týrmede otyryp, ómirden ótti.

Sóz joq, Reseyding janasha tarihynda Navalinyidyng alar orny bir tóbe. Avtoritarlyq jýiege atoylap qarsy shyqqan onyng jýrek jútqan batyldyghy men erligin eshkim de, tipti onyng dúshpandary da, joqqa shyghara almaydy. Reseyde ornyqqan sayasy jýie men jemqorlyqty әshkereleudegi nou-haulary men kreativti iydeyalary da janashyldyghy men tiyimdiligimen erekshelendi.

Ulanghannan keyin shetelde qalu mýmkindigi bolsa da, elge qaytyp kelui de – kózsiz batyrlyqqa tatidy.

Biraq bәri tәuekelge bel bughan onyng kýtkenindey bolmady. Ony týrmege toghytty. Arty ólimge әkep soqty.

Meninshe, dәl osylay bolatynyn ol ishtey sezdi.

Bәlkim, «irip-shirigen putindik rejim kóp úzamay qúlaydy da, men Nelison Mandela sekildi týrmeden bosap, biylikke kelemin» degen oiy da bolghan shyghar.

Navalinyidyng oiynda ne bolghanyn bir Qúdaydyng ózi biledi.

Kezinde onyng Ortalyq Aziya elderi, sonyng ishinde qazaqtar men ózbekterge qatysty ksenofobiyalyq astary bar әjua-mysqyldary, gruzinderdi orynsyz keketui, sózsiz, oghan abyroy bere qoyghan joq. Bas biylikke úmtylghan kez kelgen sayasatker basqa últtardyng namysyna tiyetin onday jónsizdikterge jol bermeui kerek edi. Jә, Qúday keshirsin endi ony.

Navalinyidyng týbine jetken Putin men onyng ainalasy tarih aldynda jauap bereri sózsiz.

Men bolsam, Navalinyy fenomenining biz ýshin qanday sabaqtary bar ekeni turaly aitqym keledi.

Meninshe, onyng tórt taghlymy bar.

Birinshiden, bizde de jýieli jemqorlyq bar ekenin әmbege ayan. Sol jýieli jemqorlyqpen biz jýieli týrde kýresip jýrmiz be? Jýieli qúbylysty biz sonyng ishinde, biylik synshylary, jýieli týrde әshkerelep jýrmiz be?

Joq!

Navalinyy degen jeke túlgha ghana emes, ol tútas bir komanda. Onyng júmysyn qamtamasyz etu ýshin tiyisti qarjy kerek boldy. Reseyding barlyq derlik aimaghynda onyng «Jemqorlyqqa qarsy qorynyn» bólimsheleri boldy. Qanshama zertteuler jasaldy, filimder týsirildi, qansha jemqordyng arty ashyldy?!

Alghashynda qorgha aqshany kompaniyalar men jeke túlghalar berdi (shynymdy aitsam, qordyng qazirgi qarjylyq jaghdayyn bilmeymin). Sodan qor ayaqqa túryp ketti.

Eng bastysy – eshkimning (preziydent, premier demedi) bet-jýzine qaramay, jemqorlyqtyng shynayy bolmysyn ashyp berdi.

Bizde nege sonday jobalar men tiyisti demeushiler joq?

Ekinshi taghlymnyng ózin oppozisiya sanaytyn kýshter men túlghalardyng syn sәtterde birigip, bir-birine qol úshyn beru mәselesine qatysy bar. Reseyde Navalinyidan da basqa oppozisionerler bar. Ony ulap, sottap, týrmege jauyp jatqanda olardyng deni ýnsiz qaldy.

Bizde de solay. Jәne búl teris dәstýri sonau 90-jyldardyng ortasynan bastau alady. Yaghni, oppozisiyada jýrgen әr partiya jetekshisi ne jeke sayasatker tek ózin ghana myqty sanaydy da, basqa әriptesterin mise tútpaydy. Darvinge salsaq, olar týraralyq emes, týrishilik talas-tartyspen ainalysyp ketti. Qudalanyp ne sottalyp jatsa, tek óz partiyalastaryn qorghady da, basqa әriptesterine qaraspady. Onday bólinushilik ózara arazdyq tughyzdy, әri biylikke de tiyimdi boldy.

Ýshinshi taghlym mynada: Jana Qazaqstannyng bir kemshiligi sol – bizde de sayasy tútqyndar bar. Ártýrli sebeptermen, sonyng ishinde biylikke qarsy shyghyp, syn aitqany ýshin sottalghan azamattar bar.

Eger de solardyng biri qapasta otyryp, (beti aulaq!) aiyqpas dertke dushar bolsa, nemese Navalinyy sekildi qaytys bop jatsa, ol ýshin kim jauap bermek?! Úzaq jyl týrmede otyryp, bostandyqqa shyqqan boyy ómirden ozghan Aron Atabekting tragediyasynyng ózi ne túrady?! Onyng da týbine jetken sonyng saldary emes pe?! Qazir týrmede otyrghan Marat Jylanbaev, Áygerim Tileujan jәne basqalardyng hali nasharlasa, ne bolmaq? Jaman aitpay, jaqsy joq, alda-jalda bir nәrse bop qalsa, kim jauap bermek?

Tórtinshi taghlymnyng halyqaralyq sipaty bar.

Navalinyidyng óliminen keyin Batystyng damyghan elderining basshylary, Euroodaq sekildi halyqaralyq úiym jetekshileri ulap-shulap jatyr. Ol tiri kezde olar qayda boldy?! Nege ony bosatudy tabandy týrde talap etpedi? Sol ýshin barlyq jaghday jasamady?

Songhy kezding bir belgisi sol; býginde halyqaralyq baylanystarda búrynghyday «demokratiya», «adam qúqy», «sóz bostandyghy», «sayasy qudalaugha jol bermeu» sekildi degen talaptar aitylmaytyn boldy, bәrin geosayasat, ekonomikalyq mýdde men payda sheship ketken syqyldy.

Olay bolsa, naqty elde demokratiya ornatuda ózin demokratiya jarshysy dep jariyalaytyn halyqaralyq úiymdar men derjavalargha asa senim joq.

Óz elinde әdidetti qogham ornatu isi – әr halyqtyn, әr azamattyng óz isi.

Sony týsineyik.

Sony týsinuge sebep bolghan Navalinyigha bir rahmet!

Ámirjan Qosan

Abai.kz