Seysenbi, 29 Qazan 2024
Janalyqtar 2632 0 pikir 19 Qarasha, 2013 saghat 04:25

Eleujan Serimov. Halyqtyq baqylaumen jylap kórisetin boldyq

Elimizding qay salasy da bylyqtan kóz ashpay otyr. Ásirese halyqqa qyzmet kórsetu, tútynushylyq salasynda kelensizdikter jetip artylady. Ózine tiyisti qyzmetin nәshimen oryndamau, iske jauapsyzdyq, daraqylyq, halyqty aldau, arbau kýndilikti qatardaghy qúbylysqa ainalyp ketti. Búryn halyqtyq baqylau tekseriske shyqty degende, aza boyy qaza bop, as batpaghan talay basshylardy kórip edik. Ol kezde partiyalyq talap kýshti boldy. Jalghyz dara partiya halyqty ashsa alaqanynda, júmsa júdyryghynda ústady. Yqtyratyn da, búqtyratyn. Áytse de kәsipodaqpen kәdimgidey sanasatyn. Halyqtyq baqylau sodan tamyr tartyp jatty. Arty quys nebir dókeylering halyq baqylauynyng ókili kelgende, aqyly altygha, oiy ongha bólinip, saghymgha aldanghan shól duadaghynyng balapanynday abdyrap qalatyn. Tútynu salasyndaghy kemshilikter naghyz qylmys sanaldy. Qylmys degenimiz qoghamgha/adamgha keltirilgen ziyandylyq ne qauiptilik qoy. Ghylymy tezge salsaq, adamgha/qoghamgha qauiptilik — qylmystyq qudalaudy tudyratyn obektivti kategoriya, qylmystyng әleumettik tabighaty. Áytse de bizge anyqtama emes, manyzdysy – is-әreketting belgili bir týrining qylmysqa jatqyzylatyny aitpaghamyz. Dәliregi, tútynushylargha dúrys qyzmet kórsetpeu de baryp túrghan qylmys. Tútynushylardy aldau etek jayghan sipatqa ie bolsa da, is jýzinde ishki ister organdaryna birli-jarym ghana materialdar týsedi. Al halyqty aldau faktisi әdette tirkelgennen әldeqayda kóp.

Elimizding qay salasy da bylyqtan kóz ashpay otyr. Ásirese halyqqa qyzmet kórsetu, tútynushylyq salasynda kelensizdikter jetip artylady. Ózine tiyisti qyzmetin nәshimen oryndamau, iske jauapsyzdyq, daraqylyq, halyqty aldau, arbau kýndilikti qatardaghy qúbylysqa ainalyp ketti. Búryn halyqtyq baqylau tekseriske shyqty degende, aza boyy qaza bop, as batpaghan talay basshylardy kórip edik. Ol kezde partiyalyq talap kýshti boldy. Jalghyz dara partiya halyqty ashsa alaqanynda, júmsa júdyryghynda ústady. Yqtyratyn da, búqtyratyn. Áytse de kәsipodaqpen kәdimgidey sanasatyn. Halyqtyq baqylau sodan tamyr tartyp jatty. Arty quys nebir dókeylering halyq baqylauynyng ókili kelgende, aqyly altygha, oiy ongha bólinip, saghymgha aldanghan shól duadaghynyng balapanynday abdyrap qalatyn. Tútynu salasyndaghy kemshilikter naghyz qylmys sanaldy. Qylmys degenimiz qoghamgha/adamgha keltirilgen ziyandylyq ne qauiptilik qoy. Ghylymy tezge salsaq, adamgha/qoghamgha qauiptilik — qylmystyq qudalaudy tudyratyn obektivti kategoriya, qylmystyng әleumettik tabighaty. Áytse de bizge anyqtama emes, manyzdysy – is-әreketting belgili bir týrining qylmysqa jatqyzylatyny aitpaghamyz. Dәliregi, tútynushylargha dúrys qyzmet kórsetpeu de baryp túrghan qylmys. Tútynushylardy aldau etek jayghan sipatqa ie bolsa da, is jýzinde ishki ister organdaryna birli-jarym ghana materialdar týsedi. Al halyqty aldau faktisi әdette tirkelgennen әldeqayda kóp. Tútynu rynogynda jasalghan qylmys pen әkimshilik qúqyq búzushylyqtardyng arasynda ýlken aiyrma bar desek te, olar bәribir qylmys sanatyna kiredi. Alghashqysyn qylmystyq, songhysyn әkimshilik qúqyq búzushylyq kodeksimen jauapqa tartady. Basqasyn aitpaghannyng ózinde, keyingi jyldary liysenziyasy joq adamnyng jeke medisinalyq praktikamen, farmasevtikalyq qyzmetpen zansyz ainalysqan, taghamdyq qospalardy (piyshevye dobavki) kýiip túrghan baghagha satyp, sonysymen adamnyng densaulyghyna ziyan keltirgen tolyp jatqan «halyq emshilerin» jauaptylyqqa tartyp jatqan eshkim kórinbeydi. Elektr ne jylu energiyasyn, gaz ne su qúbyrlary jelilerinen gazdy ne sudy zansyz qosu, kәrizdik jelilerdi zansyz tartu, olardy paydakýnemdik maqsatta paydalanu, kommunaldyq tólemaqy tólemeu sekildi qoghamgha jat qúbylystardy qylmys emes deuge kimning dәti barady. Qylmyskerler tabylmady degendi jeleu etip, qylmystyq is qozghaudan bas tartu turaly qaulylardy qadaghalaushy prokurorlarymyz jii shygharatyn boldy. Áriyne jetiskennen emes. Osyndayda búrynghy halyqtyq baqylaudy jýzege asyratyn organdy jýdә saghynady ekensin...
Qazir onyng ornyn basqan tútynushylar qoghamy qalt-qúlt ólmesting kebin kiyip jýr, aqsaq it jatyp ýredining keri. Olardyng deni bazardan, supermarketterden merzimi ótken tamaq ónimderin anyqtap, halyqqa jariya etumen ghana shektelude. Biraq olardy pysqyryp jatqan eshkim kórinbeydi. Tolyqqandy qúzyret berilmegendikten, tap bir halyqty aldarqata túru ýshin jasalghan úiym dersin. Sottarda tútynushylyq salagha qatysty ister meylinshe az qaralady. Óitkeni zangha sәikes, tútynushylardyng qúqyghyn qorghau birlestikteri dýkenderge ne basqa qyzmetterge baryp óz betterinshe tekseris jýrgize almaydy. Tek tútynushylardan aryz týsken jaghdayda ghana aryzda kórsetilgen mәlimetterdi anyqtau ýshin sol oryngha baryp, saualnama jýrgizu arqyly anyqtaydy; tútynushylardyng qúqyqtaryn jәne zandy mýddelerin qorghau tek sot oryndary arqyly jýzege asyrylady.
«Óz qadirin bilmegen tirisinde azapqa týsedi» deydi qazaq. Azapqa týsip jýrgen tútynushy halyqtyng ózi. Qyzmet kórsetushilerding oiynshyghy bolyp kettik. Bizde bәri kerisinshe. Qyzmet kórsetu mәdeniyeti tapshy. Bir ghana qarapayym mysal, jol kólik avtobustarynda tútynushy retinde jol aqysyn tólegeninmen, ishi las salonda otyryp, jýrgizushi men konduktorlardan sóz estiysin. Olardy qyzmettik әdepke shaqyrsan, bәlege qaldym dey ber. «Qyrtty ezgen jenedi, ezgendi qúdaydan bezgen jenedi» deytindey, olargha qarsy túrar óner bәrining boyynda qaydan bolmaq, bylapyt sózder tóbennen «tas búlaqtyng suynday» qúiylady-ay kep... Tútynushylardyng qúqyghyn qorghaydy degen birlestikterimiz «baltalymen alyssang da, qaltalymen qaghyspa» degen qaghidatty berik ústanatynday. «It balalap sauyn bolmas» deytin sóz osyndayda aitylsa kerek, sirә. Kýndelikti kórip jýrgen kelensizdikterden kónil pәseyip-aq qalady. Juyrda (13-qarashada) Elbasynyng Tútynushylardyng qúqyqtaryn qorghau agenttigin qúru turaly jarlyghy shyqty. Onda 1) Bәsekelestikti qorghau agenttiginen (Monopoliyagha qarsy agenttik) – tútynushylar qúqyqtaryn qorghau; 2) Industriya jәne jana tehnologiyalar ministrliginen – tagham ónimderin ótkizu salasynda onyng qauipsizdigi salasyn baqylaudy jәne qadaghalaudy jýzege asyru salasyndaghy funksiyalar men ókilettikter; 3) Densaulyq saqtau ministrligining Memlekettik sanitarlyq-epiydemiologiyalyq komiyteti agentikke berilgen. Janadan qúrylghan búl agenttik osy saladaghy kelissizdiktermen kýresip, sol bayaghy halyqtyq baqylau organy dengeyine kóterile ala ma, joq pa, ony uaqyt kórseter.

Qaraghandy qalasy
Abai.kz

0 pikir