Oqyrmandar tarapynan kelip týsken saualdargha jauap beruin jalghastyry kelip, Ermek Narymbaev Qazaqstan týrmelerinde oqytu, sauyqtyru sharalaryn qolgha alu kerektigin aitady.
«Men otyrghan lagerde 1200 adam boldy. Sonyng ishinde dinge qatysty otyrghandardyng sany – 5. Al, olardy tónirektegen, solargha jaqyn 150 adam bar. Sonda týrmedegilerding on payyzy diny sektada degen sóz. «Zekter» maghan «Qara prokuror» degen at qoydy. Óitken men týrmedegilerding isin qayta sotqa jiberu, zang túrghysynan kenes beru sekildi júmystar istedim. Maghan bәri eshkimning yqpalyna týspegen, tәuelsiz adam retinde qarady. Sondyqtan isterin qayta qarap berip, kenes alu ýshin kómektesuimdi súrap, týrmedegiler jii keletin. Olardyng ishinde vahabister de boldy. Jalpy jiyny týrmede otyrghan kezde 43 adamnyng isine qatysty sotqa aryz-shaghym jazyp berdim. Sonyng ýsheui bostandyqqa shyqty».

- Siz temir tordyng arghy jaghynda bolyp, ol jerdegi jaghdaydy óz kózinizben kórip qayttynyz. Qazaqstandaghy týrmelerdegi jalpy ahualdy qalay baghalaysyz?

Oqyrmandar tarapynan kelip týsken saualdargha jauap beruin jalghastyry kelip, Ermek Narymbaev Qazaqstan týrmelerinde oqytu, sauyqtyru sharalaryn qolgha alu kerektigin aitady.
«Men otyrghan lagerde 1200 adam boldy. Sonyng ishinde dinge qatysty otyrghandardyng sany – 5. Al, olardy tónirektegen, solargha jaqyn 150 adam bar. Sonda týrmedegilerding on payyzy diny sektada degen sóz. «Zekter» maghan «Qara prokuror» degen at qoydy. Óitken men týrmedegilerding isin qayta sotqa jiberu, zang túrghysynan kenes beru sekildi júmystar istedim. Maghan bәri eshkimning yqpalyna týspegen, tәuelsiz adam retinde qarady. Sondyqtan isterin qayta qarap berip, kenes alu ýshin kómektesuimdi súrap, týrmedegiler jii keletin. Olardyng ishinde vahabister de boldy. Jalpy jiyny týrmede otyrghan kezde 43 adamnyng isine qatysty sotqa aryz-shaghym jazyp berdim. Sonyng ýsheui bostandyqqa shyqty».

- Siz temir tordyng arghy jaghynda bolyp, ol jerdegi jaghdaydy óz kózinizben kórip qayttynyz. Qazaqstandaghy týrmelerdegi jalpy ahualdy qalay baghalaysyz?

- Týrmedegilerding sózimen aitsaq, qara jәne qyzyl lagerler bar. Qyzyl lager, shynyn aitqanda konslagerge úqsaydy. Men qara lagerde otyrdym. Onda sәl-pәl jýiesizdik, kishkene erkindik bar. Bizding ne isteytinimiz - Týrme әkimshiligine bәribir. Týrme әkimshiligining ne isteytini - bizge bәribir. Ol jaqta ne jaman, ne jaqsy degenge kelsek, bir jaqsysy - týrmede tórt-bes myng kitap saqtalghan ýlken kitaphana boldy. Men sonyng ishinen 234 kitap tandap alyp, týgel oqyp shyqtym. Syrtqy әlemmen baylanys mýldem joq. Mysalmen aitsaq, Shaolin monastrine kirip ketkendey kýy keshesin. Býkil ómirindi oy eleginen ótkizesin: Nege múnda týstim, neden qatelestim, ne ýshin ómirge keldim, ne istedim, ne isteuim kerek edi, qanday missiyam bar degendey ýlken súraqtargha jauap izdeysin. Úsaq-týiek saualdar basyna kirip te shyqpaydy. Týrmedegilerding kóbi - qarapayym qazaqtar. Qylmystary - úsaq-týiek úrlyq, búzaqylyq.
Jamandyghy - týrme qylmystyq toptardyng uysynda. Ár baraktyn, "ShIZO"-nyn, medpunkting ýstinen baqylaytyn "serkeler" bar. Jalpy týrmening "baqylaushy" "serkeleri" óz aldyna. Men týrmege týskende jasym qyryqtan asyp ketken edi. Kózqarasym túraqtanghan, kózim ashyq. Onay arbaugha týspeytin, jaydan jay berile salmaytyn jasta edim. Al, jiyrmadan jana asqan balalar týrmeden shyqqanda mýldem basqa adam bolyp shyghady. Óitkeni, janaghy týrme ishindegi "serkeler" olardy "tәrbiyelep" jiberedi.
Týrmege týskende men týrmeden shyqqan adamdardyng keyin taghy da qylmys jasap, týrmege týspeui ýshin ne isteuge bolady dep oiladym. Týrmelerden mektep ashyp, adamdardyng oqugha degen yntasyn oyatu kerek. Týrmedegiler bosap shyqqan son, qayta qylmys jasamas ýshin sauyqtyru sharalary jýrgizilui shart. Qazirgi kezde shamamen 60-100 myng adam týrmede otyr. Al, sovet uaqytynda týrmedegilerding sany 4 myng boldy. Ayyrmashylyq 15 ese! Nege? Sebebi, júmys joq, bilim beru tegin emes. Sondyqtan jýieni búrynghy qalypqa qayta ózgertse, birte-birte qylmys azayyp, jastar enbekke, oqugha boy úrady.

- Týrmedegiler әrtýrli diny toptardyng yqpalynda degen sóz bar. Búl qanshalyqty shyndyq?

- Men otyrghan lagerde 1200 adam boldy. Sonyng ishinde dinge qatysty otyrghandardyng sany – 5. Al, olardy tónirektegen, solargha jaqyn 150 adam bar. Sonda týrmedegilerding on payyzy diny sektada degen sóz. «Zekter» maghan «Qara prokuror» degen at qoydy. Óitken men týrmedegilerding isin qayta sotqa jiberu, zang túrghysynan kenes beru sekildi júmystar istedim. Maghan bәri eshkimning yqpalyna týspegen, tәuelsiz adam retinde qarady. Sondyqtan isterin qayta qarap berip, kenes alu ýshin kómektesuimdi súrap, týrmedegiler jii keletin. Olardyng ishinde vahabister de boldy. Jalpy jiyny týrmede otyrghan kezde 43 adamnyng isine qatysty sotqa aryz-shaghym jazyp berdim. Sonyng ýsheui bostandyqqa shyqty.
Týrmedegilermen әngimede qalay týskenderin súradym. Olar bәrin jayyp salady. Nege tútqyndalghanyn, polisiya men ÚQK tarapynan qanday arandatular bolghanyna deyin aitady.
Bir týsingenim, adamdardyng diny sektagha ótip ketuining bir sebebi, aimaqtarda, alys audandarda Astana men Almatydaghy sekildi ziyaly, el sózin aitatyn aqsaqaldar joq. Eger sonday aqsaqaldar ýnemi elmen aralasyp, el ishindegi keybir mәselelerding sheshiluine, jastardyng jat dinge ketpeuine yqpal jasasa, sektalargha ketip jatqan jastardyng sany azayar edi.
Tipti bolmasa eldegi ziyalylardan arnayy top jasaqtap, olar týrmelerdi aralap, aghartushylyq sipatta leksiyalar oqyp, týrmedegi әrbir adamdy mazalaghan saualdargha jauap berse, dúrys bolar edi. Áytpese, 5 adam diny sekta boyynsha sottalghan bolsa, olar keyin 200 bolyp adam shyghady. Al, sodan keyin qogham ne bolady?

- Qazaq qoghamyn damytugha din kerek pe?

- Men ózim ateistpin. Kommunistpin. Mening oiymsha, qazaqqa din kerek. Óitkeni, din – ol mәdeniyet. Biraq, bolashaq - ateizmde, yaghni, adamgha onyng bilimine, adamdyghynda, adam jasaytyn bilim men ghylymgha, óner men mәdeniyetke degen senimde. Mine, mening senimim – osy. Dәl býgingidey týrli sektagha bólinip, qogham men memleketting tútastyghyna qauip tóndiretin bolsa, onda onday dinning qazaq qoghamy damuyna týkke de qajeti joq.

- Sen myna qayta-qayta qaulap jatqan órtke ne der edin?

- «Baraholkadaghy» eki birdey órtting shyghuyna bazarlardyng ornyna ýlken sauda oryndaryn salghysy keletin keybir sheneunikterding tarapynan jasalyp jatqan reyderlik әreket boluy mýmkin dep oilaymyn.

«Baraholka» - qanshama otbasyn asyrap, myndaghan adamdardy júmyspen qamtyp otyr. Sol bazarlardan elding týkpir-týkpirine әrtýrli tauarlar tasymdalanatynyn jәne sony satu arqyly ghana otbasyn asyrap otyrghan adamdardy eseptpesek, «Baraholka» arqyly kýn kórip otyrghan adamdardyng sany milliondap ketedi. Ýkimet múnday toptardy «ózin-ózi júmyspen qamtushy» dep júmyssyzdar sanyna da qospady. Endi sol bazarlar jabylyp qalsa, el qalay kýn kóredi? Júmys bolsa, joq.

- Ermek bauyrym, men jәbirlenushi retinde qúqymdy qorghatu ýshin kimge shaghymdana alamyn?

- Qúqynyzdy qorghau ýshin advokattyng qyzmetine jýginuinizge tura keledi. Jalpy, advokattardyng jaqsy-jamanyn súrastyryp bilip alghanynyz artyq bolmaydy. Eger is kýrdeli bolmasa, onda jas advokat jaldaghan dúrys.
Advokattardyng eng jaqsy qasiyetteri: tabandylyq, isti birden óz qolyna aluy jәne birbetkeylik. Advokatta eng әueli ruh boluy kerek. Ruhy bar advokat qanday isten de sheshim tabady әri talmay izdenedi, isti sonyna deyin aparady. Bir sózben aitqanda, advokatty jaldamaly jauynger, samuray deuge bolady.

- Ermek myrza, qazaq ýshin ne istedinder?

- Kóp nәrse istedim dep oilaymyn. Qytay men Qazaq, Ózbek pen Qazaq shekara daularynda qazaq jerin qorghaugha júmys jasadym. Jer mәselesi boyynsha Preziydentke hat jazyp, qazaq jerining tútastyghy men mýddesi turaly ashyq aittym. Qazaq jerining mәselesimen kýres jolynda týrmege otyrdym. Qazirde bankterding jasyryn nesiyesin әshkerelep, halyqtyng aqshasyn qaytarugha júmys istep jatyrmyn.

- Qazaq tilinde qashan sóileysinder?

- Qazaqsha sóileymin. Biraq, oiymdy tolyq әri sauatty týrde jetkize almaytynyma qatty úyalamyn. Soltýstikten 1995 jyly Almatygha keldim. Kelerde, ontýstik jaq týgel qazaq qoy, bәri qazaqsha sóileytin shyghar, tez ýirenip ketermin degen oida boldym. Kelsem, múnda da bәri oryssha sóileydi eken. Qúddy, orys qalasy siyaqty.
Mening әke-sheshem Reseyding Qorghan oblysynan kóship kelgen. Kóp jyldar boyy Qostanay oblysynda túrdyq. Bilimdi oryssha aldym. Sonyng kesirinen bolar, qazaqshagha tilim әli kýnge shorqaq.

(Jalghasy bar)

Abai.kz