Abai.kz portaly – azat oidyng minberi. Biz eshkimdi bóle jarghan emespiz. Qanday mәsele bolmasyn әrtýrli taraptardyng pikirlerin, materialdaryn oqyrmangha jetkizip kelemiz. Ári osy joldan taymaymyz. O bastaghy ústanym – ústanym, maqsat – maqsat (http://old.abai.kz/category/zh-rdemshi/doktrina ).

Abai.kz portaly – azat oidyng minberi. Biz eshkimdi bóle jarghan emespiz. Qanday mәsele bolmasyn әrtýrli taraptardyng pikirlerin, materialdaryn oqyrmangha jetkizip kelemiz. Ári osy joldan taymaymyz. O bastaghy ústanym – ústanym, maqsat – maqsat (http://old.abai.kz/category/zh-rdemshi/doktrina ).

30-nshy jeltoqsan kýni Altay Búqarbaev deytin azamattyng «Múrtynan aiyrylyp, saqaly ghana qalghan aitystan nege mәn ketti?» (http://old.abai.kz/content/myrtynan-aiyrylyp-sakaly-gana-kalgan-aitystan-nege-men-ketti) maqalasyn jariyalaghanbyz. Tehnikalyq sebepterge baylanysty maqala sonyndaghy avtordyng aty-jóni týsip qalypty. Alayda, «Qazaytys» sayty eshqanday dәlel-dәiekteri bolmasa da, maqalany Abai.kz portalynyng bas redaktory Dәuren Quat jazdy dep topshylap, «Dedin-ay-au, Dәuren Quat! (Aytyspen aitysqangha)» (http://www.kazaitys.kz/kz/article/view?id=844 ) degen taqyryppen maqala jariyalapty. Ol maqalany da jariyaladyq. Dәuren Quat qanday taqyrypta maqala jazsa da óz atynan jazatynyn barsha oqyrman jaqsy biledi. "Qazaytys" saytynyng tehnikalyq qatelikterge baylanysty avtordyng aty-jóni týsip qalghan maqalany Dәuren Quat jazdy dep bal ashyp, ol ótirikterine ózderi senip qana qoymay, Altay Búqarbaevtyng maqalasynda aitylghan aitys turaly oilaryn óreskel búrmalap, sayasilandyryp, arandatyp, ol az bolghanday Búqarbaevtyng maqalasyna mýldem qatysy joq Dәuren Quattyng jeke basyna tiyisip, kelemejdegenin týsine almadyq.

Mine, tómende Altay Búqarbaevtyng maqalasymen birge redaksiya poshtasyna jibergen saualnamasy men «Qazaytys» saytynda jaryq kórgen maqalagha qatysty oiyn qosa berip otyrmyz.

Abai.kz

«Qazaytys» kimnen qorqyp otyr?

Abai.kz portalynda jariyalanghan  «Múrtynan aiyrylyp, saqaly ghana qalghan aitystan nege mәn ketti?» (http://old.abai.kz/content/myrtynan-aiyrylyp-sakaly-gana-kalgan-aitystan-nege-men-ketti ) maqalada qazirgi aitystaghy kónil tolmaytyn mәseleler turasynda óz oiymyzben bólisken bolatynbyz. Oghan «Azattyq» radiosynda shyqqan «2013: Aytystaghy atauly ýsh oqigha» (http://www.azattyq.org/content/kazakhstan_aytis/25216789.html  ) atty maqalanyng jariyalanuy da otqa may qúya týskendey boldy. Onyng ýstine Abai.kz oqyrmandary qazirgi aitysqa qarata aitqan pikirleri «Qazaytysqa» qatty tiyse kerek.  Jogharydaghy atap ótken maqalagha qarsy «Dedin-ay-au, Dәuren Quat! (Aytyspen aitysqangha)» (http://www.kazaitys.kz/kz/article/view?id=844 )degen taqyryppen material jaryq kórdi. Bizde  qatardaghy oqyrman retinde maqalagha pikir jazyp edik, 2-3 minuttan song bizding pikirlerimiz «tazalanyp» óshirildi (Jogharydaghy suretterdi salystyra qaranyz qaranyz). Synap kóru ýshin qatar otyrghan 3-4 adam qaytalay pikir jazyp edik, taghy solay boldy. (Redaksiyadan: bizding sayttyng qyzmetkerleri de pikir qaldyryp edi, biraz uaqyttan keyin ol pikirler joyyldy. Surettegi joyylghan pikirlerge qarasanyz, eshkimning ar-namysyna tiymegen, tek maqala jayly óz oiyn jetkizgen oqyrmandar pikiri ghana)Qysqasy, ózderine jaqpaytyn pikirlerdi qiyp tastaydy da, ózderine únaytyn pikirlerdi ghana qaldyrady. Mine, búl atyshuly «Qazaytys»  sayytynyng «әdildigi».  Hakim Abay aitpaqshy, «qoldarynda baylyq ta, biylik te bar»,  ózderine únamsyz pikirlerdi qiyp tastay salatyn mýmkindikteri bar «Qazaytysqa» qarsy dau aitudyng endigi jerde qajeti shamaly ekeni bәrimizge mәlim boldy.

Jalghan anys jasap, ózderining әlsizdigin jasyru arqyly halyqtyng ózderine kózqarasyn jaqsartu dәmesi bolsa kerek. Áytpese, «Qazaytysta» nemiz bar. Mýmkin qaptap kelgen komentterden qoryqqan bolsa kerek. Osydan-aq, olardyn  «kimning prinspin» ústanya otyrghanyn týsinuge bolady.

 «Múrtynan aiyrylyp, saqaly ghana qalghan aitystan nege mәn ketti?» atty maqalamen qosa, qazirgi aitys jayynda oiyn  biluge birqatar azamattargha súrau salyp, pikirin jinastyrghan edik. Sayt redaksiyasy maqala men pikirlerdi bólek-bólek bereyik dep ótinish aitqan son, keliskenbiz. Arada «Qazaytystyn» shuly maqalasy jaryq kórip ýlgerdi. Sol sebepti maqala avtory әri pikirlerdi jinastyryp  Abai.kz-ke úsynushy retinde osy joldardy jazyp otyrmyn.

Qúrmetpen, Altay Búqarbaev

Qazaq  aitysynyng qaly qalay?

Kópten kónilde jýrgen búl saualdyng bәrimizdi oilandyrary haq.  Osy oimen aitys turaly, aitystyng qazirgi dengeyi,  artyqshylyghy men kemshiligi jóninde birqatar azamattardan pikir súraghan edik.

Saghat Jýsip,Tәuelsiz  jurnalist, qalamger:

- Mening she, mәsele aqynnyng sayasatkerliginde emes, halyqshyldyghynda, halyqtyng sózin sóileuinde, halyqtyng jyryn jyrlaymyn degen is-qimylynda. Qazaqta aqyn, jyrshy, әnshi kóp bolghan. Solardyng qaysylary halyqtyng esinde qaldy? Halyqtyng jaghynda bolghandary - Aqan seri, Birjan, Jambyl, taghy basqalary. Búl - aksioma, dәleldeuge jatpaytyn aqiqat. Sondyqtan da qazirgi aityskerlerding ishinen este qalatyndary - halyq, el azamattaryn, Jeltoqsan men Janaózendi jyrgha qosyp, Altynbek pen Zamanbekti, qazaqtyng tili men ruhyn asqaqtata jyrlaghandar halyqtyng esinde әrqashan qalatyn bolady. Al kýlshe men syldyrmaq medali, orden , kólik ýshin әn, jyr, óleng aitatyndar halyqtyng esinde qalmaydy dep oilaymyn.. IYә, aghysqa qarsy jýzu, yaghny biylikting jetegine kónbeu - aqyndardyng barlyghynyng qolynan kelmeydi. Tek AZAMATTYNG qolynan keledi.

Múhitdin ISAÚLY, Teologiya ghylymynyng doktory, «Núr-Mýbәrak» uniyversiytetining oqytushysy:

- Jas kezimde ózim de aitysker bolghanmyn. Manap atamnyng balasyna shәkirt te boldym. Biraq qazir aitysqa kóp qaramaymyn. Aydaghangha kónetin, ózine emes bireulerding kózine qarap aitysatyn ol qanday aitys? Aqiqat aitylmaghan aitysta aitystyng atasy óledi. Mening she, aitys bayaghyda qaytys bolghan. Búlar tek oqta tekte sol aitys atasynyng molasynyng basyna jaqsylyq ýshin emes, baqsylarday baqsylyq ýshin jinalghan bolmasa. Aytystan júrnaq izdesen, Qytay qazaqtarynan tauyp qalarsyn. Negizi olargha qytay aitysty jandandyryndar dep bermegen, óz elindegi qazaq degen halyqtyng janazasyn shygharyndar dep bergen. Al mynau songhy Jýkennen júlyp alyp oghan sypayylyq kórsetken aitysyng da artynda eshqanday últtyq, dәstýrlik, qazaqylyq boyauy joq aitys. Búl әlgi orys jibergen tatar moldalardyng is-әreketine úqsaydy. Búlardyng artynan arabtyng iyisi mýnkiydi. Sony kóre almaghan, seze almaghan olar qanday aqyndar? Búrynghynyng aqyndary gýl-baqshada búlbúl bolghan aqyndar edi, býgingining aqyndary tyrnaqshada torghay bolghan aqyndar. Búrynghynyng aqyndary kórgenning kóz jauyn alatyn jorgha edi, býgingining aqyndary kóringenning "dauyn" salatyn dorba boldy.

Búlútay Múrtaza Jýnisúly, belgili dintanushy, mәdeniyettanushy,  filosofiya ghylymynyng kandidaty:

- Qazaqstanga alghash kelgen jyldary 1990-1994 deyin  birin qaldyrmay aitysqa barushy edim, keyin osy aitysta eki týrli mәsele kalyptasyp ketken son  barudy qoydym:

Birinshiden, aitysqa monopoliya ornap, belgili  bir adamdardyng baqylauyna týsip ketti, oghan qatysu men aitys kezindegi ústanymdar baqylaugha alyndy. Mening she, búl aitystyng tabighatyna jat nәrse.

Ekinshiden, aitystyng sapasy, yaghny mazmúny kónilimnen shyqpaytyn bop ketti. Tar shenberden shygha almaytyn aqyndar, koghamgha oitýrtki sala almaytyn sózder, agha men qaryndas nemese jenge men qaynysy bop aitysa qalatyn júptardan est- esty sharshaghan sózder, qúr uakyt óltiruge qazirgi zamanda qúqymyz joq. Ár salada bolyp  jatqanday aitysty da kemeldendirip, dәstýrli bolmysymen zamanauy talapqa sәikestendirmese, búl óner bara-bara qúridy...

Esengýl Kәpqyzy, jurnalist:

- «El arnada» telarnasyndaghy  «Jyryng bolyp, tógilemin» atty aitys berilip jatyr. Jalpy, aitysqa partiya men iydeologiyanyng aralasqanyn qalamaymyn. Dese de, mýldem kórsetpey tastaghansha, osylay bir halyqty jelpintip, "Núr Otandy" maqtasa da, saray aqyndary bolsa da, әiteuir ishtegi sherindi tarqatady eken. Mýldem tyiym salyp tastaghannan góri, partiyany jyrlap bir ruhty ónerdi ózgeshe qyrynan tanytady eken.

Yrysbek Dәbey, aqyn:

- Shynyn aitsam, qazir aitys kórip jýrgem joq. Ia, keshe Ablyazovty bireui jerden alyp jerge salyp jatqan, bir qaraghanymda. Sonshalyq nadan bolugha bola ma, sol sayasatty bilse ghoy, dym da bilmeydi. Nege solarJanaózendehalykkaokatkanjendetturaly sóz kozghamaydy? Halykty qynaday qyrgan dep. «Kimning tarysy pisse sonyng tauyghy!»

Ábdihalel Nyghmet, aitys jankýieri:

- Yrysbek Dәbey aitqanday, týnilgen joqpyn. Dese de minus jaqtaryn qalay jasyrarsyn!? IYә, keshegi aitysty kóre almadym.Búl- aitys avtorynokqa ainalghan 90- jyldardan bastaldy-au, deymin!Tilip týsetin almas qylyshtar joq emes, bar. Átten, әtten! Aqyndyq- pendeshilikke aiyrbas bolyp bara jatyr ma, dep te qalasyng keyde. Kezinde. Búqar babanyng sózine Abylay ne ýshin qúlaq týrdi? Bәlkim, ol uaqytta zaman da, adam da basqa bolghan shyghar. Biraq, sóz qúdireti bireu ghana emes pe?

Quandyq Shamaqayúly, halyqaralyq jurnalist, f.gh.k.dosent:

- Tól óner qanday jaghdayda da halyqtyng kónilinen jol taba alady ghoy. Aytys sonysymen de әr qazaqtyng jýregine jaqyn. "Núr otan" úiymdastyrsa da halyqtyng kókeyinde kýrdeli mәselelerdi aityp jetkizip jatyr ghoy. Demokratiyalyq ýrdiske birshama beyimdelgen, sóz bostandyghynyng negizgi alany da ainalyp kelgende osy aitys bolyp otyr. Aytys aqyndary óz ishki senzurasy bar, mәdeny normalardy barynsha saqtaytyn yaghni, situasiyagha qatty beyimdelip alghandary angharylyp túr. Aqyn da adam balasy ghoy. Árkimning qoghamdyq pozisiyasy, jeke kózqarasy bar, Sondyqtan, anany bylay aittyn, mynany býy demeding dep sóguding ózi qiyn. Biraq, jalpylama alghanda halyqtyng kónilinen shyghyp jatqany ras qoy.Jalpy, sóz ónerining jauapkershiligi de, salmaghy auyr. Osy sebepten, oghan min taghudan búryn týsinistikpen qaraugha tyrysamyn, óz basym. Áriyne, tym jaghympazdyqqa boy úryp, bireuding soyylyn soghyp ketulerine esh qashan jol beruge bolmaydy. Halyqtyng aitystan izdeytini shyndyq qana!

22.12.2013

Dayyndaghan - Altay Búqarbaev