Ózderinizge belgili 2022 jyly 5 mausymda Qazaqstanda referendum ótti, azamattar óz tandauyn jasap, dauys berdi. Búl jerde elding bolashaq damuy turaly sheshim qabyldandy. Osynyng ayasynda   elimiz jana Qazaqstannyng irgetasyn qalap, algha úmtyldy. Aldyn ala mәlimetter boyynsha bizding elimizding 68,06% - y referendumgha kelip, óz dauystaryn bergen.  Jalpy referendum elimizdegi demokratiyalyq sana men sayasy mәdeniyetting nyghayghanyn, azamattarymyz týbegeyli ózgeristerdi talap etip, qalauynyng dәleli. Aldaghy uaqytta AES salu mәselesi de referendum arqyly sheshilmek. Siz aldaghy referendumnan ne kýtesiz? degen saualdy elimizding belsendi jastaryna qoyyp kórdik.

Suret spiykerding jeke múraghatynan alyndy

Zamanbek Orynbekov, Shymkent qalasy jastar resurstyq ortalyghynyng basshysy:

Qazir halyq referendumnyng ne ekenin týsindi

- Bizding elimiz Qazaqstan óz damuynyng jana bir kezenine qadam basqanyn bilemiz. Oghan referendumnyng tikeley qatysy bar. 2022 jyl Qazaqstan ýshin manyzdy әri syndarly jyl bolghanyn bilemiz. Býkil halyq elimizding Konstitusiyasyn ózgertuge qatysty óz dauystaryn berdi. Elimizde ýlken qoghamdyq oqigha boldy.  Elimiz oyandy desem de qatelespeymin. Mening oiymsha әrbir azamattyng boyynda elining ertenine degen ýmit oty payda boldy. Janynda ghana Preziydentimizding AES salugha halyqtyng pikiri tyndalatynyn aitty. Elimizde AES salu mәselesi referendum arqyly sheshiletini jayynda aqparatty kórdim. Áriyne elimizding azamaty retinde mende referendumnyng ótkenin qoldaymyn. Kýni býginge deyin AES salu mәselesi qoghamnyng basty nazarynda bolyp keldi.Kóptegen talqylaular boldy. Qyzu pikirtalas ta boldy.qatelespesem búl turaly dóngelek ýsteoler men diskussiya da ótti. Ol jayynda kóptegen materialdarmen tanyspyn. Degenmende el iygiligi ýshin referendum ótkeni dúrys. Halyq ta ózining pikirin aitugha qúqyly. Ár adam ózining sheshimin bildirui kerek. Sondyqtan aldaghy uaqytta halyqtyng talqylauyna týsetin AES mәselesi óz sheshimin tabady degen oidamyn. Al men elimizding jas azamaty retinde ózimning azamattyq ústanymymdy kórsetemin.  AES salu mәselesinde Preziydentimizding halyqpen sanasuy, halyqtyng pikirimen, oiymen  sanasuyn qúptaymyn. Qazir halyq pen biylikting arasynda berik baylanys ornady. Al osy baylanysty әri qaray nyghayta týsu ýshin eki jaqty qarym-qatynas ornauy kerek. Eki jaqty dialog bolghan kezde, eki taraptyng pikiri eskerilgen kezde kez kelgen isting ortaq sheshimi tabylady. Eng bastysy elimiz ýshin iygi is boluy kerek. Qazir halyq referendumnyng ne ekenin týsindi. Onyng elimizding erteni ýshin manyzdy qadam ekenin de kónilderine týidi. Sondyqtan aldaghy bolatyn referendumnan kýterim kóp. Manyzdysy elimiz ýshin, elimizding bolashaghy ýshin ong sheshimning shyghuy. Al biz jastar osynday qoghamdyq sayasy manyzdy isterde belsendilik tanytyp, óz ýlesimizdi qosqymyz keledi. Respublikalyq referendum – elimizding keleshegin aiqyndaytyn manyzdy shara ekeni aidan anyq. Jastar resurstyq ortalyghynyng jetekshisi retinde biz de aldaghy referendumnyn  sәtti ótuine óz ýlesimizdi qosatyn bolamyz. Sebebi jastar elimizding bolashaghy. Al jastar elining manyzdy sheshimderine qatysuy kerek. Jastargha artylatyn jýkting salmaghy da auyr. Men óz qatarlastarymnyng elimizdegi qoghamdyq mәselelerde belsendilik tanytyp, ózindik ýn qosqanyn qalaymyn.  Olardyng pikiri, jastyq ambisiyasy elimizge paydasyn tiygizui kerek. Qazir ózderiniz bilesizder jastardyng damuyna, túlgha bolyp qalyptasuyna memleket tarapynan  ýlken qoldau bar. Jastargha arnalghan týrli baghyttaghy memlekettik baghdarlamalardyng qatary kýn sanap artyp keledi. Jastardyng әleueti men әl-auqatyn kóteruge baghyttalghan júmystar da atqaryluda. Osy rette men de elimiding jas azamaty retinde elimizding damuyna óz ýlesimizdi qossaq deymin. Qanday mәselese bolmasyn әrbir jalyndy jas eline, jerine, Otanyna degen sýiispenshilikti, patriottyq sezimdi arttyruy tiyis. Sondyqtan men referendum mәselesinde jastar tarapy belsendi bolady dep zor senimmen aita alamyn. Onda qabyldanatyn sheshim әrbir azamattyng ómirine, túrmys sapasyna, qorshaghan ortasyna jәne ózi men úrpaghynyng keleshegine yqpal eteri sózsiz. Sondyqtan referendumnan kýterim kóp. Biz jastar aldaghy bolatyn sayasy nauqannyng elimiz ýshin, onyng erteni men býgini ýshin eng manyzdy dýnie ekenin týsinemiz. Biz ózimizding qolymyzdan kelgenin jasaymyz. Eldik mәselede jastar bolyp, kýsh biriktirip referendumnyng joghary dengeyde ótuine atsalysamyz. Sondyqtan qatarlastarymdy referendum kezinde belsendi bolugha shaqyramyn.

Suret spiykerding jeke múraghatynan alyndy

Armangýl Bolathanqyzy, «Múzbalaq mýgedekter qoghamdyq birlestiginin»  jetekshisi:

Referendum – birtútas el bolyp birigu

- Óz kezeginde referendum turaly sheshim uaqytynda qabyldandy. Halyq quana qoldau kórsetti. El seniminen shyghatyn Konstitusiyalyq zang qabyldandy dep quandyq. Elimiz sayasy manyzdy reformalardy halyqpen birge talqylap, qoghamdyq pikir qalyptasty. Memleketimiz óz jolyn aiqyndady. Jana Qazaqstan úghymy engizildi. Elimizde sayay әri manyzdy oqighalalar oryn aldy. Osynyng barlyghy referendumnyng ong әseri dep bilemin. Endi elimizding aldynda ýlken ózgeristerge qaray ayaq basu ghana túr.  Referendum algha jyljudyng bastamasy. 2022 jyly ótken referendumgha barlyghymyz qatystyq, halyq bolyp qoldau kórsetildi. Elimizdegi  әrbir azamat ózining dauysyn berdi. Eng bastysy referendum barlyghymyzdy biriktirdi. Preziydentimiz osy kýzde AES salu mәselesi referendum arqyly sheshiletinin aitty. Áriyne búl da bizding elimiz ýshin manyzdy sheshim bolmaq. Qalay desek te AES salu ol sayasy ekonomikalyq manyzy bar mәsele. Búl jerde memleketemizdin  taghdyry sheshilmek.

Referendum – memleketting eng manyzdy mәselelerin halyq bolyp, el bolyp, qogham bolyp sheshuding basty tetigining biri. Biz osy  arqyly әrbir әreketimizdi, atqarar isterimizdi, enserer meje-mindetterimizdi, bizge jýktelgen jauapkershilikti sezine otyryp, kemeline keltirip, jýieli týrde retteuge mýmkindik alamyz.

Referendum- bir qaraghanda bizding halqymyzdyng boyynda bar nәrse. Ózderiniz bilesizder qazaq halqynda handar kenesi, elmen -júrtpen aqyldasu, biylerden kenes súrau degen bolghan. Eldik mәseleler býkil elding aldynda talqygha týsken. Sondyqtan referendum bizde o basta bar nәrse. Tek zamangha zamanauy atqa ie bolghan dep aitar edim. Men elimning azamaty retinde referendum bolghanyn qoldaymyn, әri barlyq azamattardy referendumdy qoldaugha shaqyramyn. Qolda degenim jay ghana ózinning ýlesindi qos. Aldaghy referendumnan ne kýtesiz degen saualgha, aldaghy referendumnan halyqtyng belsendi qatysqanyn kórgim keledi. El bolyp ortaq sheshimning shyghatynyna senim bildiremin. Eng bastysy elimizdegi әrbir adam búl oqighanyng manyzdy ekenin týsinse eken deymin. Elimizding әrbir azamaty qanday mәsele bolmasyn ózining ózindik pikirin bildirip, elde bolyp jatqan sayasy manyzdy oqighalardan  qalmasa eken deymin.

Suret spiykerding jeke múraghatynan alyndy

Jadyra Erbolatqyzy, ekolog:

Referendumnyng manyzdy ekenin halyq týsindi

- Songhy jyldary qogham arasynda kýrmeui sheshilmey jatqan kýrdeli mәselelerdi ortaq talqygha salu ýrdisi payda boldy. Onyng birden bir sebebi eldik mәseleler elmen birge talqylanuy kerek degen qaghida. Búl osy elding azamaty retinde bәrimizdi quantqany ras. Býgingi tanda elimiz ýlken ózgeristerdi basynan ótkizip jatyr. Áriyne tek jaqsy baghytqa qaray ekenin erekshe atap ótkim keledi. Sebebi, elimizding bolashaghynyng damuy tikeley osy referendumgha baylanysty bolyp otyr. Preziydent halyqqa barynsha erkindik berudi maqsat etip otyrghan siyaqty. Ózgerister sayasy jýiening kóptegen salasyn qamtityn bolady. Sondyqtan elimizdegi eleuli oqighagha bey-jay qaramay belsendi qatysu – әrbir azamattyn  azamattyq boryshy. Meleketimiz «Ádiletti Qazaqstan» qúruda barlyq mýmkindikterdi teng qoldanuda. AES salu mәselesi qoghamdyq talqygha salyp baryp sheshiletin nәrse. Ekologiyalyq túrghydan da zertteudi talap etedi. Onyng qorshaghan ortagha tiygizetin әseri qanday bolmaq? AES  salu elimizge tiyimdi me? Qanday kriyteriyler boyynsha tiyimdi? Manyzy men ereksheligi nede? Nege bir tarap qoldasa, bir tarap qarsy? Osy súraqtargha jauap tapqannan keyin baryp, biz el bolyp júmylyp osy mәseleni sheshuimiz kerek. Preziydentimizding AES salu mәselesin qogham talqysyna úsynuynyng da ózindik mәni bar dep oilaymyn. Búl bir jaqty sheshimmen sheshile salatyn dýnie emes. Sondyqtan men elimizding әrbir azamatyn aldaghy kýzde ótetin referendumgha belesene qatysady degen ýmittemin. Referendumda jalpy últtyng pikiri eskeriledi. Talqygha týsedi. Nәtiyjesinde ortaq sheshim qabyldanady. Sondyqtan referendum manyzdy qadam. Al búl manyzdy qadam-elimizding sayasy әri ekonomikalyq tipti әleumettik salasyna da manyzdy der edim.

Preziydentimiz Ýkimetting keneytilgen otyrysynda elimizde atom elektr stansasy qúrylysyn jýrgizu turaly óz oiyn aitqan bolatyn. «Bizde investisiyany bylay qoyghanda, taza atom energiyasy joq bolsa, ekonomikamyzdy qúldyratyp alamyz, aimaqtaghy kóshbasshylyghymyzdan aiyrylamyz. Sondyqtan da bizge elektr energiyasy, atomdyq taza energiya qajet. Onyng manyzyn halyqqa kәsiby túrghydan týsindiru kerek», dedi Qasym-Jomart Kemelúly.

Preziydenimizding búl sózinde ýlken mәn bar. Atom  salasynyng naghyz mamandary AES saludyng mәn-maghynasyn jiliktep bergen bolatyn. Kez kelgen sarapshy mamandardyng pikirin eskersek, AES salu elimizding ekonomikasy ýshin tiyimdi bolmaq. Áriyne búl bir jaqty pikir bolyp kórinui mýmkin.  Sondyqtan biz ekinshi taraptyng da pikirin eskergenimiz jón.

Suret spiykerding jeke múraghatynan alyndy

Erzat Asyl, jurnalist:

Referendummen halyqtyng sanasy oyandy

- Referendum mәselesine kelgende halyqtyng pikiri eskerilui tiyis. Jurnalist retinde óz pikirimdi bildiretin bolsam, aldaghy uaqytta AES salu mәselesin referendum arqyly sheshudi qúptaymyn. Búl jerde eng manyzdy tilge tiyek etetini-referendumda halyqtyng belsendi qatysuy. 2022 jyly jalpyúlttyq referendum kezinde qogham pikiri qaq jarylghany belgili. Bir tarap referendum ne ekenin týsinse, bir tarap onyng elimiz ýshin manyzdy ekenin týsinbedi. Tipti bizding «iya» men «joq» dep jauap beruimizden bir mәsele sheshile me degen oida bolghandardy da kezdestirdim. Áriyne ol әr adamnyng sayasy sanasyna baylanysty. Biraq biz júrtty júmyldyryp, referendum manyzdy ekendikterine kóz jetkizdik. Ol әriyne BAQ arqyly nasihattau. 2022 jyly ýgit-nasihat belsendi jýrgizildi.  Tipti halyqtyng sanasy oyanyp, eldik mәselege degen qyzyghushylyghy artty. Qazirgi tanda atom salasynyng mamandary, sarapshylar, ekologtar, tipti energetika salasynyng mamandary AES salugha qatysty pikirlerin bildirude. Qazirgi tanda BAQ betterinde AES salugha qatysty  saraptamalyq maqalalar, analitikalyq aqparattar barlyghy berilude. Óz salasynyng naghyz mamandary pikir bildirude. Sondyqtan ekonomikamyzgha, әleuetimizge tiyimdi sheshim qabyldanady dep senemin.  Aldaghy referendumnan da kýterimiz mol. Eng aldymen halyqtyng belsendi atsalysqanyn kýtemin. Sonday-aq әrbir adam elimizding bolashaghy ýshin oilansa eken deymin. Búdan әri eldik mәseleler birge sheshimin tapsa iygi bolar edi. Al eng bastysy memleketimizding nyghangyna, berik bola týsuine býkil halyq bolyp atsalysuymyz kerek degendi shegelep aitqym keledi. Qazaqstan qazir ayaghynan endi endi túryp, jan-jaghymen berik qarym-qatynas ornatyp ekonomikasyn kóteruge baryn salyp jatqan memleketpiz. Damushy elderding izimen dýnie jýzilik arenada óz ornymyzdy qalyptastyrghysy keletin elmiz. Mening oiymsha AES salu mәselesi búl óte auqymdy zertteudi talap etedi. Áli de bizge manyzyn aiqyndauymyz kerek. Ózge ozyq elderding tәjiriybesin de eskergenimiz abzal. Ol jaghynan zertteu materialdar kóbirek nasihattaluy kerek. 2022 jyly referendum kezinde biz elimizding Konstitusiyasyn baghamdap aldyq. Aldaghy uaqytta AES mәselesin talqygha salmaqpyz. Búl mәselede de elimiz ong sheshim qabyldaytynyna senemin. Aytpaghym elimizde ótkiziletin referendumnyng mәni óte zor. Al biz osyny nasihattap, halyq arasynda dúrys pikir qalyptastyryp óz ýlesimizdi qosamyz dep oilaymyn. Elimizding keleshegi aldynghy orynda túrghan mәselede, júrt bolyp júmylyp, bir qol bolyp birigip, ontayly әri tiyimdi sheshimdi qabyldaymyz dep senemin.

Referendum - qogham arasynda qyzu talqylanyp, qoldau tauyp otyr. Konstitusiyany býkilhalyqtyq dauys beru arqyly ózgertu -halyqtyng erkin bildiruining aiqyn kórinisi bolghany belgili. Songhy Joldauda Preziydentimiz tyng sayasy reformalardy jariya etken bolatyn. Ol biylik instituttary arasyndaghy konstitusiyalyq qúrylymdy jetildiruge mýddeli ekenin kórsetedi. Elimizde oryn alyp jatqan  ózgeris te az emes, sonyng biri - Parlament palatalarynyng róli kýsheygeni mәrtebesinyng  arta týskeni. Mәjilisti qalyptastyrudyng aralas modelin enip, Parlamentting baqylau funksiyalary keneyedi, zannamalyq rәsimder ontaylanady. Yaghni, azamattardyng mýddesin qorghau mehanizmi kýsheyedi. Mine osy ózgeristermen qatar elimizdegi birqatar salalarda janashyldyq bar. Kúrmeui sheshilmegen mәseleler de birtindep sheshilip jatyr. Búl biylikting halyqtyng әl auaqyt kóteruge baghyttalghan is-sharalarynyng bastamasy dep bilemin.

Álima Álmerek

Abai.kz