Konferensiya qonaghy – aqyn Jýrsin Erman oqyrmandar saualyna jauap beruin jalghastyryp otyr.

Býgingi әdebiyet turaly saualgha jauap bere kelip, Jýrsin Moldashúly bylay deydi: «Poeziya turaly әngime qozghaytyn bolsaq – aghalarymdy saghynam. Keshe ózim jaqsy aralasqan Túmanbay Moldaghaliyev, Qadyr Myrzaliyev, Sәken Imanasovtardy saghynamyn. Qazaq poeziyasynyng kóshin jolgha salyp ketken iri túlghalar edi. Qazir úsaqtalyp kettik».

Konferensiya qonaghy – aqyn Jýrsin Erman oqyrmandar saualyna jauap beruin jalghastyryp otyr.

Býgingi әdebiyet turaly saualgha jauap bere kelip, Jýrsin Moldashúly bylay deydi: «Poeziya turaly әngime qozghaytyn bolsaq – aghalarymdy saghynam. Keshe ózim jaqsy aralasqan Túmanbay Moldaghaliyev, Qadyr Myrzaliyev, Sәken Imanasovtardy saghynamyn. Qazaq poeziyasynyng kóshin jolgha salyp ketken iri túlghalar edi. Qazir úsaqtalyp kettik».

- Bir ókinishti nәrse – kenesting kezinde Manaptyn, Túrsynnyng mektebi degendi ashyp, aqyndardy tәrbiyelep, shyndaytyn edik. Qazir osyghan mýmkindik bolmay qaldy. Jogharyda aitqan aityskerler odaghy arqyly biz biyl Áselhannyn, Aytbaydyng jәne basqa aqyndardyng bes sheberlik synybyn ótkizdik. Eki ret ghylymiy-konferensiya jasadyq. Sonyng bәrining maqsaty – aitystardy taldau, kemshiligi men artshylyghyn kózge shúqyp otyryp kórsetip, jana, jas aqyndardyng qalyptasuyna әser etu. Aqyn qamqorlyq bolghan jerde shyghady. Mysaly, Qyzylorda da aqyndardyng әdemi ortasy qalyptasqan. Qaraghandyda da sonday. Bir kezde Shymkentte, Almatyda da sonday edi. Keyingi kezderi onyng bәri súiylyp ketti. Onyng sebebi, qamqorlyqtyng joqtyghynan. Qalay bolghanda da, biylikke kýnimiz týspey túrmaydy. Álgindey bir-bir mektebin ashyp, aqyndardy demep otyrghan jerden jana talanttar shyghady. Ol – halyqtyng ruhany qazynasy, oljasy. Osyny týsinetin basshylar bar jerde júmysymyz ilgeri basady.

- Qazaq mәdeniyeti men ónerine jәne әdebiyetine Sizding sinirgen tolaghay enbeginiz halqynyzdyng jadyna mәngilikke jattaldy. rahmet sizge Jýrsin agha. Endi Qazaqty orystandyru sayasatyn tejeuge de atsalysqanynyzdy shyn qalaymyz!

- Árkim ózining shama-sharqyn bilui kerek. Abaydyng sózi bar:

 Men bolamyn demender,

Ayaqty alshang basqangha,

Eki kózing alaryp

Qúr qaraysyng aspangha».

Bizding bir jazushy aghamyz bar, bәrimiz kýlip jýremiz, sol kisining aralaspaytyn mәselesi joq. Maldy úryqtandyrudan bastap, kosmosqa úshu mәselesine deyin súraq berseniz, aita beredi. Internette, baspasózde sonyng súhbaty jýrip jatady. Onyng bәrining mamany emessing ghoy, әr salanyng óz mamany bar emes pe?! Men solay oilaymyn. Árkim ózining jýrgen jerinde qazaqtyng mýddesine dep qolynan keletin isti istese, aitystyng 30 jyldyq qyzmetining ózi qazaqty tәrbiyeleuge, jaqsartugha, janghyrtugha qyzmet etti dep oilaymyn.  Osy iske shamam kelgenshe ýles qostym. Barlyq mәselege jýgire beruge mening shamam da kelmeydi. «Ayaz by әlindi bil, qúmyrsqa jolyndy» deydi. Men jolymdy biletin qúmyrsqamyn dep oilaymyn.

- Jýke kezinde óziniz tәrbiyelegen Mels Qosymbaev, Bekarys Shoybekovter mýlde kórinbey ketti, qazir olar qayda? Aqmaral Leubaeva she?

- Osy súraq ta dúrys emes. Bekarys Shoybekovti eng myqty aitysker aqyn dep esepteymin. Esh aitystan qaldyrmaymyn. Mýmkindigi, uaqyty kelgenshe barlyq aitystargha qatysyp jýr. Bizding aitys televizordan kórsetilmegen son, joq siyaqty bolyp kórinedi.   Melsting jónin aldynda aittym. Dәuletkerey de aitystan shegerilip ketti. Biz eshkimdi shygharyp salghymyz kelmeydi.

- Býgingi tanda Qazaq ýshin eng manyzdy nәrse ne?

- Abaydyng kezinde qazaqtyng basynda qanday kemshilik boldy, sonyng bәri bizding basymyzda  әli túr. El bolyp, últ bolyp úiimyz dep otyrghanda janaghy ghoy, tirshiligimiz ayaqtan shalu, shy jýgirtu. Qazaq osynday pәle minezderden arylu kerek.

Qazaqtyng bolashaghy ýlken dep esepteymin. Biz jas últpyz. On-solymyzdy endi tanyp jatyrmyz. Tәuelsizdigimizdi endi alyp, ruhany derbestigimizdi endi ghana saqtap jatyrmyz. Osy kezende bizge auyzbirshilik kerek. Úsaqtalmauymyz qajet. Birese din arqyly, birese, til arqyly, birese oralman, jergilikti qazaq bolyp jarylu -  qazaqtyng eng basty jauy. Osyny týsinuge dengeyimiz jetse, bolashaghymyz jaqsy.

Osy azghantay uaqyttyng ishinde biz barlyq mәseleden әlemge mәshhýr bolyp jatqan jayymyz bar. Tipti sporttyng ózinen Qúday bizding jolymyzdy onghartyp, әlemning aldyna shygharyp túr. Sonyng bәri auyzbirliktin, yntymaqtyn, tatulqtyng arqasy dep oilaymyn.

- Jýrsin agha qazirgi aitysta jәne jeke shygharmashylyghynyzda qanday josparlarynyz bar?

- Aytystyng jónin jogharyda aittym. Mýmkindigim kelgenshe, biylikten tәuelsiz aitystardy úiymdastyra beremin. Kóp uaqytym aitysqa ketip qalghanymen, men ózim jazudyng adamymyn. Desede, jazuymdy toqtatqan emespin. Týneugýni ghana «Jýrsin Erman – alystan jәne jaqynnan» degen bir tomdyq kitabym shyqty. Osy kóktemde shygharsam ba dep, «Gói-gói» degen atpen prozalyq jinaghymdy dayyndap jatyrmyn. Onyng ýstine men Qaraghandy oblysynyng adamymyn. Oblys әkimi Bauyrjan Ábishov qaraghandylyq jýz qalamgerding kitabyn shygharamyn dep bastady. Sonyng ishinde mening de bir tomdyghym bar, qazir dayyndap bittim. Jana dýniyelerimdi jazyp jatyrmyn. Shygharmashylyq deytin mәngi toqtamaytyn ishki arpalys qoy.

Poeziya turaly әngime qozghaytyn bolsaq – aghalarymdy saghynam. Keshe ózim jaqsy aralasqan Túmanbay Moldaghaliyev, Qadyr Myrzaliyev, Sәken Imanasovtardy saghynamyn. Qazaq poeziyasynyng kóshin jolgha salyp ketken iri túlghalar edi. Qazir úsaqtalyp kettik.

Qazirgi qzaq qoghamynda mynau dep betke ústaytyn aqyndy aita alasyng ba? Mening bir qolymnyng sausaghy jetpey qalady. Alpystyng ar jaq, ber jaghynda aiqaylap, ózderin jarnamalap jýretin birneshe aqynymyz bar. Sonyng sózin oqysan, biyik poeziya degen týsinik bar ghoy, ol emes, ózin-ózi nasihattaytyn ishki ruhany quaty joq dýniyeler jazyp jýrgen aqyndargha qarnym ashady. Men de solardyng ishinde jýrmin ghoy, biraq qolymnan kelgenshe taza poeziya bolsa eken deymin. Uaqytynnyng kóbi aitys-tartyspen ótip ketedi.

Myna bir ólenimdi oqyp bereyin.

Jýrekte jyr, kónilde kýy túrghanmen,

Ótip jatyr ómirim it yrghanmen.

Uayymmen oyanam tanghy úiqymnan,

Oyanghannyng ornyna siqyrly әnmen.

Uaqyt zaya, samalday jel espegen,

Taghdyrym da sekildi bir eski ólen.

Ótip jatyr týnderim uayymmen,

Ótip jatyr ómirim kýrespenen.

Aytylghanda ótirik bet qyzarmay,

Yzalanam bәrine kekti janday.

Bәrin alyp satatyn qan bazarda,

Shyndyghymdy jýremin ótkize almay.

II-qii shygharar esebin kim,

Ádiletpen tolmasa ese bir kýn.

Nesi qymbat qorlyqpen ótken kýnnin,

Nesi ayauly óksigen osy ómirdin.

Abaydyng basyndaghy uayym – әr qazaqtyng basyndaghy uayym.

- Býgingi әdebiyet jәne әdeby prosester turaly oiynyzdy bilsek.

- Keyde baspasózdi qarap otyrsan, oibay, bizding әdebiyet túralap qaldy deytin pikirler aitylady.  Barlyghy ótirik. Qazaq әdebiyeti - biz ózi sózdi basyna kótergen halyqpyz. Bizding basqa sharuamyz onbay qaluy mýmkin, biraq, sóz sharuamyz ornynda.

Keshegi anau Nobeli syilyghyn alyp jatqan, ýitip jatqan, býitip jatqan shygharmalardyng kez kelgenimen ýzengi qaghystyra alatyn shygharmalar qazaq prozasynda da, poeziyasynda da bar. Bizding eng basty problemamyz – talantty shygharmalardy dýniyening tiline audaryp, taratu mәselesinde júmys jasalmay jatyr. Jazushylar odaghynyng qoly qysqaryp qaldy. Eng bolmaghanda, orysshagha audartyp, Mәskeuden shygharyp nasihattay bilsek, keremet bolar edi.

Ádebiyetting ishki prosesi kýrdeli dýnie ghoy. Keyde bolmaytyn, qatargha qosylmaytyn shygharmalardy, avtorlardy artyna qarap nasihattap, qúndylyqtardyng ornyn auystyryp, jalghan pikir tudyratyn kezderimiz bar.

Jastar poeziyasy dep әrkimdi madaqtap jatyrmyz. Alyp qarasan, eshtene tappay qalasyn. Biraq, búl – әdeby prosess. Jamandy – jaman, jaqsyny – jaqsy, jasyqty – jasyq, bardy – bar, joqty – joq dep aitatyn synnyng joqtyghynan shyghar, kónildi kónshitpeytin avtorlardyng qatty nasihattalyp jatatynyna keyde qynjylasyn.

(jalghasy bar)

Abai.kz