«Núr Otan» partiyasynyng HV siezi barysyn qortyndylaghan Sayasy kenes mýshelerinin   otyrysynda Elbasy bergen tapsyrmalardy oryndau ýshin 4 aqpanda QR Premier-Ministri Serik Ahmetovting basshylyghymen Memlekettik til sayasatyn iske asyrudyng tiyimdiligin arttyru mәselelerine arnalghan otyrys boldy. «Ayqyn» gazetining tilshisi osy mәjiliske qatysqan «Núr Otan» partiyasy Tóraghasynyng Birinshi orynbasary Bauyrjan Baybekti әngimege tartqan  eken. Tilshimen súhbatynda Bauyrjan Qydyrghaliyúly memlekettik tilding qoldanys ayasyn keneyte beru kerek, «oghan «basqa júrt qarsy bolady» degen sóz  jattandy  jaltaq argument» dep qadap aitty.

 -  Memlekettik til sayasaty jóninde erteden keshke deyin sóilesek te aitylatyn әngimemiz tausylmaytyn shyghar. Bir qaraghanda osy mәselening oidaghyday algha jyljuy ýshin elimizde barlyq jaghday da, mýmkinshilik te jasalghan. Soghan qaramastan kýtken nәtiyjelerding kónil kónshiterliktey bolmauynyng sebebi nede?

«Núr Otan» partiyasynyng HV siezi barysyn qortyndylaghan Sayasy kenes mýshelerinin   otyrysynda Elbasy bergen tapsyrmalardy oryndau ýshin 4 aqpanda QR Premier-Ministri Serik Ahmetovting basshylyghymen Memlekettik til sayasatyn iske asyrudyng tiyimdiligin arttyru mәselelerine arnalghan otyrys boldy. «Ayqyn» gazetining tilshisi osy mәjiliske qatysqan «Núr Otan» partiyasy Tóraghasynyng Birinshi orynbasary Bauyrjan Baybekti әngimege tartqan  eken. Tilshimen súhbatynda Bauyrjan Qydyrghaliyúly memlekettik tilding qoldanys ayasyn keneyte beru kerek, «oghan «basqa júrt qarsy bolady» degen sóz  jattandy  jaltaq argument» dep qadap aitty.

 -  Memlekettik til sayasaty jóninde erteden keshke deyin sóilesek te aitylatyn әngimemiz tausylmaytyn shyghar. Bir qaraghanda osy mәselening oidaghyday algha jyljuy ýshin elimizde barlyq jaghday da, mýmkinshilik te jasalghan. Soghan qaramastan kýtken nәtiyjelerding kónil kónshiterliktey bolmauynyng sebebi nede?

 -   Elbasymyz, «Núr Otan» partiyasynyng Tóraghasy Núrsúltan Nazarbaevtyng saliqaly sayasatynyng arqasynda biz memlekettik til mәselesinde ýlken tabystargha qol jetkizdik. Memleket basshysy qazaq tilining damuyna barlyq qajetti qúqyqtyq, úiymdastyrushylyq, qarjylyq jaghdaydy jasap berdi. Tilding statusy Konstitusiyada kórsetilgen. Til turaly arnayy zang bar. Memlekettik baghdarlama qabyldandy. Qyruar qarjy bólinip jatyr.

Nәtiyjesinde qanshama qazaq tildi bala-baqshalar men mektepter salynyp, qazaqsha bilim alatyn oqushylar men studentterding ýles salmaghy artyp keledi. Elimizdegi BAQ pen elektrondy aqparat qúraldaryndaghy ana tilimizding ýles salmaghy aitarlyqtay artty...

 - Dey túrghanmen...

 -  Degenmen, qolda bar mýmkindikterge qaramastan memlekettik tilding jaghdayy qoghamda ózining kókeykestiligin joghaltpay keledi. Búl bir jaghynan, tәuelsizdik alghannan bergi uaqyttaghy ishki jaghdaydyng erekshelikterin, basqa da tolyp jatqan etnosayasy jәne qalyptasqan mentaldyq faktorlardy eskersek, obektivti qúbylys. Al, ekinshi jaghynan alsaq, mәsele tiyisti ókiletti organdardyng enjarlyghyna qatysty bolyp shyghady. Oghan BAQ qúraldaryndaghy san-aluan maqalalar men jariyalanymdar, últ ziyalylarynyng janayqayy, alysqa barmay-aq qoyalyq, partiya poshtasyna tolassyz kelip týsip jatqan azamattarymyzdyng hattary men aryz-shaghymdary kuә.

Memlekettik til turaly baghdarlamada 2020 jyly halqymyzdyng 95% qazaqsha sóileytin bolady dep mejelendi. Ol jóninde jariya týrde aityldy. Al endi osy baghdarlamanyng iske asyrylu barysyna, tiyisti ministrlikting júmys sapasyna qarasaq,  qalghan 6 jylda til mәselesi sheshimin  taba ma, joq pa degen ýlken súraq tuady. Qazirgi zaman tilimen aitsaq, qoljetimdi me? Eger internettegi qazaq tilinde aqparat almasudyng ýles salmaghy (nebәri 5%), mektep bitirushi jastardyng qazaqshasynyng dengeyi siyaqty kórsetkishterdi eskersek, maqsatymyzgha  uaqytyly jetetinimiz kýmәndi.   Al, shyndyghynda, biz mejeli kórsetkishterge  jasalghan mýmkindikti útymdy paydalanyp, Elbasy tapsyrmalaryn, qoldaghy zannamany qaltqysyz orynday otyryp, baybalamsyz, kýndelikti naqty júmyspen ghana qol jetkize alamyz. Oghan barlyq mýmkindik bar.

 -  Elbasy tapsyrmasymen Ýkimette ótken jinalysta osy júmystyng qanday naqty joldary talqylandy?   

 - Birinshiden, otyrystyng ózi Elbasy Núrsúltan Nazarbaevtyng «Núr Otan» partiyasy Sayasy buro Kenesinde memlekettik tildi damytugha baylanysty bergen tapsyrmasyn oryndau maqsatynda ótkizildi. Oghan Premier-Ministr S.Ahmetov tóraghalyq etip, ministrler, deputattar, qogham qayratkerleri qatysyp, qyzu pikir talastyryp, oy bólisti.

Partiya tarapynan biz ministrlikter atqaruy tiyis júmystyng kemishin tústaryna naqty nazar audaryp, olardyng atyn atap kórsettik. 

Mysaly, qoldanystaghy Til turaly zannyng tiyisti baptarynda qazaq tilin qajetti dengeyde bilui mindetti lauazymdar men mamandardyng tizimi bekitilui jóninde naqty aitylghan. Biraz uaqyt ótkenine qaramastan, ol tizim tiyisti ministrilik tarapynan úsynylmaghan. Eger onday tizim, sәikesinshe, zandy talap bolghanda, úshaqtyq bortserikter siyaqty halyqqa tikeley qyzmet etetin mamandyq iyelerine qatysty keybir kelensizdikter oryn almas ta edi.

«Bilim turaly» zangha sәikes biringhay últtyq testileude qazaq tili mindetti pәnderding qatarynda boluy tiyis. Biraq, osy ÚBT ótkizudi retteytin Bilim jәne ghylym ministrligining búiryqtaryna sәikes, qazaq tili boyynsha jinalghan úpay sandary eseptelmeydi. Nәtiyjesinde  talapker balalar ony ýirenuge mýddeli emes. Memelekettik organdar Elbasy qol qoyyp, qabyldaghan zannyng sózsiz iske asuyn qamtamasyz etuge mindetti ekenin esten shygharmauy kerek. Qoghamda, әsirese jastar aldynda qazaq tiline baylanysty talap bolmayynsha, búl mәselede týbegeyli ózgeris kýtu qiyn. 

Sol siyaqty Memlekettik baghdarlamanyng jyl sayynghy oryndalu barysy da jariyaly týrde aitylyp, әr jylgha naqty jospar, qala berdi «Jol Kartasy» jasaluy qajet. 95%-gha qalay jetetinimizdi el bilui kerek. Sonda ghana qogham mýsheleri oghan atsalysyp, oy bólisip, iske asuyna kómektesedi. Búl – Mәdeniyet jәne aqparat ministriligining tikeley mindeti.

Mәsele – Memleket basshysy tapsyrmalaryn, memleket tarapynan aitylghan mindettemelerdi, abyroymen oryndaudy oilauymyzda. Áytpese isting ayaghy jalang aighaygha, ózgeni kinәlaugha, sóitip ózimizdi de, tilimizdi de qoldan sýikimsiz etuge alyp keledi.

 - Biraq, tizim jasap, til biludi mindetteu qazaqsha bilmeytinderding narazylyghyn tudyrady deytinder de bar...

- Kezinde, Elbasy tapsyrmasymen memlekettik qyzmetkerlerding «A» korpusy jasaqtalyp, ýmitkerlerge qoyylatyn talaptar qataryna qazaqsha testileuden ótkizu boyynsha súraq tuyndaghan. Óziniz aitqanday uәj keltirip, qarsy shyqqandar da boldy. Biraq, Preziydent Ákimshiligi soghan qaramastan memlekettik tildi jetik bilu jóninde talap qoyyp, ýmitkerlerding «KazTest» jýiesinde test tapsyru mindetin bekitti. Ony barlyq ýmitkerler, onyng ishinde últy qazaq emesi de jeterlik, hal-qadarynsha tapsyrdy. Narazy bolghan bireui joq. Kerisinshe olardyng kópshiliginde memlekettik tildi ýirenuge, ol boyynsha synaqtan ótuge bolady eken ghoy degen senim, ýmit payda boldy.

Jalpy, «basqa júrt qarsy bolady» degen sóz  jattandy  jaltaq argument. Bilim jәne ghylym ministrligining mәlimetine sýiensek, qazirgi tanda qazaq orta mektepterinde oqityn ózge últ ókilderi balalarynyng sany 35 mynnan astam. Búl degeniniz solardyng ata-analarynyn, tuystarynyng kózqarasy on, últ bolashaghyna degen sózsiz senimge toly degendi bildiredi.  

 - Bauyrjan Qydyrghaliyúly, kezinde siz basqarghan Bolashaq Qauymdastyghy kinoindustriya salasynyng ókilderimen tyghyz júmys jasap birneshe golivudtyq filimdi qazaq tiline tәrjimalaghanyn jaqsy bilemiz. Múny tilge tiyek etip jatqan sebebimiz,  elimizde satylatyn filimderding kez-kelgenining qazaqsha balamasyn qamtamasyz etuge tiyis «Mәdeniyet turaly» zanynyng «filimderdi prokattau tili degen» baby oryndalmay jýr degen pikir bar.  

 - Dúrys aitasyz, osy zandy Mәdeniyet jәne aqparat ministrligi tabandap otyryp qabyldatty. Zang boyynsha, prokattau maqsatynda Qazaqstan aumaghyna әkelinetin barlyq filimderge, onyng ishinde sauda jelilerinde satylatyn shygharmalargha osydan eki jyl búryn qazaq tilinde dublyaj jasau jolgha qoyyluy tiyis edi. Sol zang qabyldanghan uaqyt ishinde ókiletti organ tarapynan qanaghattanarlyq dengeyde júmys atqarylmady. Sondyqtan elge әkelinip jatqan sheteldik filimderding qazaqsha balamalaryn tappaysyn. Búl – qabyldanghan zannyng oryndaluyn qamtamasyz etpeuding taghy bir naqty kórinisi. Jalpy  kinoindustriya salasynyng bir de bir ókili ónimderding qazaqshalanuyna,  kinoteatrlarda memlekettik tilde kórsetilimder kóbeiine qarsy emes. Ony biz anyq bilemiz. Áriyne, tehnikalyq, qarjylyq, kadr mәselesinde qiyndyqtar, soghan baylanysty ishinara kelispeushilik boluy mýmkin. Biraq, onymen maqsatty týrde ainalysu kerek. Sonda ghana problema sheshiledi.  Men sizge mynany aitayyn, «Bolashaq» Qauymdastyghy óz kýshimen qazaq tiline golivudttyq standartta audarghan filimderdi otandyq kinoteatrlardan kórsete almay әlek bolyp jatady. Yaghni, talap bolmaghan son, eng ayaghy qarapayym úmtylys ta bolmaydy. Osynyng barlyghyn rettep, jónge keltiru ókiletti organnyng tikeley júmysy.

Ýkimette bolghan otyrysta osylardyng barlyghy aitylyp, ol Ýkimet basshysy tarapynan qoldau tauyp, qúziretti organdar basshylaryna tiyisti tapsyrmalar berildi.

Negizgisi – eger әrbir memlekettik organ ózderi dayyndaghan zannyng nemese baghdarlamanyng oryndaluyn qatang baqylaugha alyp, júmysyn der kezinde, jaltaqtamay atqarsa, mәselening on  sheshilgenine sózsiz kóz jetkizer edik. Partiya tóraghasy, Elbasy bergen tapsyrmalar men júmystar qoldan sayasilandyrylmay, der kezinde tolyq atqaryluy tiyis.

 - Jalpy memlekettik til, mәdeniyet mәselesi partiyanyng Sayasy Doktrinasynda da kórinis tapty emes pe?

 - «Núr Otan» partiyasynyng XV sezinde qabyldanghan jana Sayasy Doktrinada jahandanu dәuirinde ózining tarihynyn, mәdeniyeti men tilining qadirine jetetin halyq qana tabysty órkendey alady dep aitylghan. Barlyq últtardyng ózindik ereksheligin saqtay otyryp, qazaq tilin, mәdeniyet pen dәstýrdi damytu partiyanyng strategiyalyq basymdyghy retinde aiqyndalghan.

«Núr Otan» partiyasynyng qoldauymen aitys, kókpar, býrkitshilerding halyqaralyq festivalidary, «Jas túlpar» siyaqty mәdeny sharalardyng josparly týrde ótkizilip jatqandyghy osy aitylghandardy oryndaugha degen úmtylystyng kórinisi.

Elbasy aitqan «Mәngilik el» iydeyasynyng negizgi ózegi de týptep kelgende mynjyldyqtar tezinen ótip, ómirshendigin dәleldegen últtyq qúndylyqtardan túrady. Sondyqtan memlekettik tildi damytu mәselesi, oghan baylanysty berilgen partiya Liyderining tapsyrmalarynyng oryndalu barysy әrdayym partiyalyq qatang baqylauda bolady.

Biz osy maqsatta qoghamdyq úiymdar men tiyisti ghalymdardy qatystyra otyryp әr 2-3 ay sayyn partiya qaramaghyndaghy «Miras» kenesi shenberinde talqylau ótkizudi úigharyp otyrmyz. 

Taghy bir aita keterlik mәsele – Ýkimettegi otyrys sonynda memlekettik tildi damytudyng jaghdayy boyynsha toqsan sayyn ministrler men ónir basshylary Premier-Ministr tóraghalyghymen jinalatyn arnayy komissiya aldynda keste boyynsha esep beretin bolyp sheshildi. Osylaysha túraqty júmyspen ilgerileuimiz kerek.

Mәngilik El boludy múrat etken memleket ózge elderding tilin de bilip, óz tilin qúrmetteui tiyis.

 Abai.kz