باۋىرجان بايبەك: مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ ماسەلەسى «نۇر وتاننىڭ» قاتاڭ باقىلاۋىندا بولادى
«نۇر وتان» پارتياسىنىڭ حV سەزى بارىسىن قورتىندىلاعان ساياسي كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ وتىرىسىندا ەلباسى بەرگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋ ءۇشىن 4 اقپاندا قر پرەمەر-ءمينيسترى سەرىك احمەتوۆتىڭ باسشىلىعىمەن مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن ىسكە اسىرۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماسەلەلەرىنە ارنالعان وتىرىس بولدى. «ايقىن» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى وسى ماجىلىسكە قاتىسقان «نۇر وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باۋىرجان بايبەكتى اڭگىمەگە تارتقان ەكەن. تىلشىمەن سۇحباتىندا باۋىرجان قىدىرعاليۇلى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتە بەرۋ كەرەك، «وعان «باسقا جۇرت قارسى بولادى» دەگەن ءسوز جاتتاندى جالتاق ارگۋمەنت» دەپ قاداپ ايتتى.
- مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى جونىندە ەرتەدەن كەشكە دەيىن سويلەسەك تە ايتىلاتىن اڭگىمەمىز تاۋسىلمايتىن شىعار. ءبىر قاراعاندا وسى ماسەلەنىڭ ويداعىداي العا جىلجۋى ءۇشىن ەلىمىزدە بارلىق جاعداي دا، مۇمكىنشىلىك تە جاسالعان. سوعان قاراماستان كۇتكەن ناتيجەلەردىڭ كوڭىل كونشىتەرلىكتەي بولماۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟
«نۇر وتان» پارتياسىنىڭ حV سەزى بارىسىن قورتىندىلاعان ساياسي كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ وتىرىسىندا ەلباسى بەرگەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋ ءۇشىن 4 اقپاندا قر پرەمەر-ءمينيسترى سەرىك احمەتوۆتىڭ باسشىلىعىمەن مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتىن ىسكە اسىرۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماسەلەلەرىنە ارنالعان وتىرىس بولدى. «ايقىن» گازەتىنىڭ ءتىلشىسى وسى ماجىلىسكە قاتىسقان «نۇر وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باۋىرجان بايبەكتى اڭگىمەگە تارتقان ەكەن. تىلشىمەن سۇحباتىندا باۋىرجان قىدىرعاليۇلى مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسىن كەڭەيتە بەرۋ كەرەك، «وعان «باسقا جۇرت قارسى بولادى» دەگەن ءسوز جاتتاندى جالتاق ارگۋمەنت» دەپ قاداپ ايتتى.
- مەملەكەتتىك ءتىل ساياساتى جونىندە ەرتەدەن كەشكە دەيىن سويلەسەك تە ايتىلاتىن اڭگىمەمىز تاۋسىلمايتىن شىعار. ءبىر قاراعاندا وسى ماسەلەنىڭ ويداعىداي العا جىلجۋى ءۇشىن ەلىمىزدە بارلىق جاعداي دا، مۇمكىنشىلىك تە جاسالعان. سوعان قاراماستان كۇتكەن ناتيجەلەردىڭ كوڭىل كونشىتەرلىكتەي بولماۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟
- ەلباسىمىز، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ توراعاسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ساليقالى ساياساتىنىڭ ارقاسىندا ءبىز مەملەكەتتىك ءتىل ماسەلەسىندە ۇلكەن تابىستارعا قول جەتكىزدىك. مەملەكەت باسشىسى قازاق ءتىلىنىڭ دامۋىنا بارلىق قاجەتتى قۇقىقتىق، ۇيىمداستىرۋشىلىق، قارجىلىق جاعدايدى جاساپ بەردى. ءتىلدىڭ ستاتۋسى كونستيتۋتسيادا كورسەتىلگەن. ءتىل تۋرالى ارنايى زاڭ بار. مەملەكەتتىك باعدارلاما قابىلداندى. قىرۋار قارجى ءبولىنىپ جاتىر.
ناتيجەسىندە قانشاما قازاق ءتىلدى بالا-باقشالار مەن مەكتەپتەر سالىنىپ، قازاقشا ءبىلىم الاتىن وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەردىڭ ۇلەس سالماعى ارتىپ كەلەدى. ەلىمىزدەگى باق پەن ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارىنداعى انا ءتىلىمىزدىڭ ۇلەس سالماعى ايتارلىقتاي ارتتى...
- دەي تۇرعانمەن...
- دەگەنمەن، قولدا بار مۇمكىندىكتەرگە قاراماستان مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ جاعدايى قوعامدا ءوزىنىڭ كوكەيكەستىلىگىن جوعالتپاي كەلەدى. بۇل ءبىر جاعىنان، تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى ۋاقىتتاعى ىشكى جاعدايدىڭ ەرەكشەلىكتەرىن، باسقا دا تولىپ جاتقان ەتنوساياسي جانە قالىپتاسقان مەنتالدىق فاكتورلاردى ەسكەرسەك، وبەكتيۆتى قۇبىلىس. ال، ەكىنشى جاعىنان الساق، ماسەلە ءتيىستى وكىلەتتى ورگانداردىڭ ەنجارلىعىنا قاتىستى بولىپ شىعادى. وعان باق قۇرالدارىنداعى سان-الۋان ماقالالار مەن جاريالانىمدار، ۇلت زيالىلارىنىڭ جانايقايى، الىسقا بارماي-اق قويالىق، پارتيا پوشتاسىنا تولاسسىز كەلىپ ءتۇسىپ جاتقان ازاماتتارىمىزدىڭ حاتتارى مەن ارىز-شاعىمدارى كۋا.
مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى باعدارلامادا 2020 جىلى حالقىمىزدىڭ 95% قازاقشا سويلەيتىن بولادى دەپ مەجەلەندى. ول جونىندە جاريا تۇردە ايتىلدى. ال ەندى وسى باعدارلامانىڭ ىسكە اسىرىلۋ بارىسىنا، ءتيىستى مينيسترلىكتىڭ جۇمىس ساپاسىنا قاراساق، قالعان 6 جىلدا ءتىل ماسەلەسى شەشىمىن تابا ما، جوق پا دەگەن ۇلكەن سۇراق تۋادى. قازىرگى زامان تىلىمەن ايتساق، قولجەتىمدى مە؟ ەگەر ينتەرنەتتەگى قازاق تىلىندە اقپارات الماسۋدىڭ ۇلەس سالماعى (نەبارى 5%), مەكتەپ ءبىتىرۋشى جاستاردىڭ قازاقشاسىنىڭ دەڭگەيى سياقتى كورسەتكىشتەردى ەسكەرسەك، ماقساتىمىزعا ۋاقىتىلى جەتەتىنىمىز كۇماندى. ال، شىندىعىندا، ءبىز مەجەلى كورسەتكىشتەرگە جاسالعان مۇمكىندىكتى ۇتىمدى پايدالانىپ، ەلباسى تاپسىرمالارىن، قولداعى زاڭنامانى قالتقىسىز ورىنداي وتىرىپ، بايبالامسىز، كۇندەلىكتى ناقتى جۇمىسپەن عانا قول جەتكىزە الامىز. وعان بارلىق مۇمكىندىك بار.
- ەلباسى تاپسىرماسىمەن ۇكىمەتتە وتكەن جينالىستا وسى جۇمىستىڭ قانداي ناقتى جولدارى تالقىلاندى؟
- بىرىنشىدەن، وتىرىستىڭ ءوزى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «نۇر وتان» پارتياسى ساياسي بيۋرو كەڭەسىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا بايلانىستى بەرگەن تاپسىرماسىن ورىنداۋ ماقساتىندا وتكىزىلدى. وعان پرەمەر-مينيستر س.احمەتوۆ توراعالىق ەتىپ، مينيسترلەر، دەپۋتاتتار، قوعام قايراتكەرلەرى قاتىسىپ، قىزۋ پىكىر تالاستىرىپ، وي ءبولىستى.
پارتيا تاراپىنان ءبىز مينيسترلىكتەر اتقارۋى ءتيىس جۇمىستىڭ كەمىشىن تۇستارىنا ناقتى نازار اۋدارىپ، ولاردىڭ اتىن اتاپ كورسەتتىك.
مىسالى، قولدانىستاعى ءتىل تۋرالى زاڭنىڭ ءتيىستى باپتارىندا قازاق ءتىلىن قاجەتتى دەڭگەيدە ءبىلۋى مىندەتتى لاۋازىمدار مەن مامانداردىڭ ءتىزىمى بەكىتىلۋى جونىندە ناقتى ايتىلعان. ءبىراز ۋاقىت وتكەنىنە قاراماستان، ول ءتىزىم ءتيىستى مينيسترىلىك تاراپىنان ۇسىنىلماعان. ەگەر ونداي ءتىزىم، سايكەسىنشە، زاڭدى تالاپ بولعاندا، ۇشاقتىق بورتسەرىكتەر سياقتى حالىققا تىكەلەي قىزمەت ەتەتىن ماماندىق يەلەرىنە قاتىستى كەيبىر كەلەڭسىزدىكتەر ورىن الماس تا ەدى.
ء«بىلىم تۋرالى» زاڭعا سايكەس بىرىڭعاي ۇلتتىق تەستىلەۋدە قازاق ءتىلى مىندەتتى پاندەردىڭ قاتارىندا بولۋى ءتيىس. بىراق، وسى ۇبت وتكىزۋدى رەتتەيتىن ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ بۇيرىقتارىنا سايكەس، قازاق ءتىلى بويىنشا جينالعان ۇپاي ساندارى ەسەپتەلمەيدى. ناتيجەسىندە تالاپكەر بالالار ونى ۇيرەنۋگە مۇددەلى ەمەس. مەمەلەكەتتىك ورگاندار ەلباسى قول قويىپ، قابىلداعان زاڭنىڭ ءسوزسىز ىسكە اسۋىن قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتى ەكەنىن ەستەن شىعارماۋى كەرەك. قوعامدا، اسىرەسە جاستار الدىندا قازاق تىلىنە بايلانىستى تالاپ بولمايىنشا، بۇل ماسەلەدە تۇبەگەيلى وزگەرىس كۇتۋ قيىن.
سول سياقتى مەملەكەتتىك باعدارلامانىڭ جىل سايىنعى ورىندالۋ بارىسى دا جاريالى تۇردە ايتىلىپ، ءار جىلعا ناقتى جوسپار، قالا بەردى «جول كارتاسى» جاسالۋى قاجەت. 95%-عا قالاي جەتەتىنىمىزدى ەل ءبىلۋى كەرەك. سوندا عانا قوعام مۇشەلەرى وعان اتسالىسىپ، وي ءبولىسىپ، ىسكە اسۋىنا كومەكتەسەدى. بۇل – مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترىلىگىنىڭ تىكەلەي مىندەتى.
ماسەلە – مەملەكەت باسشىسى تاپسىرمالارىن، مەملەكەت تاراپىنان ايتىلعان مىندەتتەمەلەردى، ابىرويمەن ورىنداۋدى ويلاۋىمىزدا. ايتپەسە ءىستىڭ اياعى جالاڭ ايعايعا، وزگەنى كىنالاۋعا، ءسويتىپ ءوزىمىزدى دە، ءتىلىمىزدى دە قولدان سۇيكىمسىز ەتۋگە الىپ كەلەدى.
- بىراق، ءتىزىم جاساپ، ءتىل ءبىلۋدى مىندەتتەۋ قازاقشا بىلمەيتىندەردىڭ نارازىلىعىن تۋدىرادى دەيتىندەر دە بار...
- كەزىندە، ەلباسى تاپسىرماسىمەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ «ا» كورپۋسى جاساقتالىپ، ۇمىتكەرلەرگە قويىلاتىن تالاپتار قاتارىنا قازاقشا تەستىلەۋدەن وتكىزۋ بويىنشا سۇراق تۋىنداعان. ءوزىڭىز ايتقانداي ءۋاج كەلتىرىپ، قارسى شىققاندار دا بولدى. بىراق، پرەزيدەنت اكىمشىلىگى سوعان قاراماستان مەملەكەتتىك ءتىلدى جەتىك ءبىلۋ جونىندە تالاپ قويىپ، ۇمىتكەرلەردىڭ «كازتەست» جۇيەسىندە تەست تاپسىرۋ مىندەتىن بەكىتتى. ونى بارلىق ۇمىتكەرلەر، ونىڭ ىشىندە ۇلتى قازاق ەمەسى دە جەتەرلىك، حال-قادارىنشا تاپسىردى. نارازى بولعان بىرەۋى جوق. كەرىسىنشە ولاردىڭ كوپشىلىگىندە مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە، ول بويىنشا سىناقتان وتۋگە بولادى ەكەن عوي دەگەن سەنىم، ءۇمىت پايدا بولدى.
جالپى، «باسقا جۇرت قارسى بولادى» دەگەن ءسوز جاتتاندى جالتاق ارگۋمەنت. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، قازىرگى تاڭدا قازاق ورتا مەكتەپتەرىندە وقيتىن وزگە ۇلت وكىلدەرى بالالارىنىڭ سانى 35 مىڭنان استام. بۇل دەگەنىڭىز سولاردىڭ اتا-انالارىنىڭ، تۋىستارىنىڭ كوزقاراسى وڭ، ۇلت بولاشاعىنا دەگەن ءسوزسىز سەنىمگە تولى دەگەندى بىلدىرەدى.
- باۋىرجان قىدىرعاليۇلى، كەزىندە ءسىز باسقارعان بولاشاق قاۋىمداستىعى كينويندۋستريا سالاسىنىڭ وكىلدەرىمەن تىعىز جۇمىس جاساپ بىرنەشە گوليۆۋدتىق ءفيلمدى قازاق تىلىنە تارجىمالاعانىن جاقسى بىلەمىز. مۇنى تىلگە تيەك ەتىپ جاتقان سەبەبىمىز، ەلىمىزدە ساتىلاتىن فيلمدەردىڭ كەز-كەلگەنىنىڭ قازاقشا بالاماسىن قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس «مادەنيەت تۋرالى» زاڭىنىڭ «فيلمدەردى پروكاتتاۋ ءتىلى دەگەن» بابى ورىندالماي ءجۇر دەگەن پىكىر بار.
- دۇرىس ايتاسىز، وسى زاڭدى مادەنيەت جانە اقپارات مينيسترلىگى تابانداپ وتىرىپ قابىلداتتى. زاڭ بويىنشا، پروكاتتاۋ ماقساتىندا قازاقستان اۋماعىنا اكەلىنەتىن بارلىق فيلمدەرگە، ونىڭ ىشىندە ساۋدا جەلىلەرىندە ساتىلاتىن شىعارمالارعا وسىدان ەكى جىل بۇرىن قازاق تىلىندە دۋبلياج جاساۋ جولعا قويىلۋى ءتيىس ەدى. سول زاڭ قابىلدانعان ۋاقىت ىشىندە وكىلەتتى ورگان تاراپىنان قاناعاتتانارلىق دەڭگەيدە جۇمىس اتقارىلمادى. سوندىقتان ەلگە اكەلىنىپ جاتقان شەتەلدىك فيلمدەردىڭ قازاقشا بالامالارىن تاپپايسىڭ. بۇل – قابىلدانعان زاڭنىڭ ورىندالۋىن قامتاماسىز ەتپەۋدىڭ تاعى ءبىر ناقتى كورىنىسى. جالپى كينويندۋستريا سالاسىنىڭ ءبىر دە ءبىر وكىلى ونىمدەردىڭ قازاقشالانۋىنا، كينوتەاترلاردا مەملەكەتتىك تىلدە كورسەتىلىمدەر كوبەيۋىنە قارسى ەمەس. ونى ءبىز انىق بىلەمىز. ارينە، تەحنيكالىق، قارجىلىق، كادر ماسەلەسىندە قيىندىقتار، سوعان بايلانىستى ءىشىنارا كەلىسپەۋشىلىك بولۋى مۇمكىن. بىراق، ونىمەن ماقساتتى تۇردە اينالىسۋ كەرەك. سوندا عانا پروبلەما شەشىلەدى. مەن سىزگە مىنانى ايتايىن، «بولاشاق» قاۋىمداستىعى ءوز كۇشىمەن قازاق تىلىنە گوليۆۋدتتىق ستاندارتتا اۋدارعان فيلمدەردى وتاندىق كينوتەاترلاردان كورسەتە الماي الەك بولىپ جاتادى. ياعني، تالاپ بولماعان سوڭ، ەڭ اياعى قاراپايىم ۇمتىلىس تا بولمايدى. وسىنىڭ بارلىعىن رەتتەپ، جونگە كەلتىرۋ وكىلەتتى ورگاننىڭ تىكەلەي جۇمىسى.
ۇكىمەتتە بولعان وتىرىستا وسىلاردىڭ بارلىعى ايتىلىپ، ول ۇكىمەت باسشىسى تاراپىنان قولداۋ تاۋىپ، قۇزىرەتتى ورگاندار باسشىلارىنا ءتيىستى تاپسىرمالار بەرىلدى.
نەگىزگىسى – ەگەر ءاربىر مەملەكەتتىك ورگان وزدەرى دايىنداعان زاڭنىڭ نەمەسە باعدارلامانىڭ ورىندالۋىن قاتاڭ باقىلاۋعا الىپ، جۇمىسىن دەر كەزىندە، جالتاقتاماي اتقارسا، ماسەلەنىڭ وڭ شەشىلگەنىنە ءسوزسىز كوز جەتكىزەر ەدىك. پارتيا توراعاسى، ەلباسى بەرگەن تاپسىرمالار مەن جۇمىستار قولدان ساياسيلاندىرىلماي، دەر كەزىندە تولىق اتقارىلۋى ءتيىس.
- جالپى مەملەكەتتىك ءتىل، مادەنيەت ماسەلەسى پارتيانىڭ ساياسي دوكتريناسىندا دا كورىنىس تاپتى ەمەس پە؟
- «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ XV سەزىندە قابىلدانعان جاڭا ساياسي دوكترينادا جاھاندانۋ داۋىرىندە ءوزىنىڭ تاريحىنىڭ، مادەنيەتى مەن ءتىلىنىڭ قادىرىنە جەتەتىن حالىق قانا تابىستى وركەندەي الادى دەپ ايتىلعان. بارلىق ۇلتتاردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن ساقتاي وتىرىپ، قازاق ءتىلىن، مادەنيەت پەن ءداستۇردى دامىتۋ پارتيانىڭ ستراتەگيالىق باسىمدىعى رەتىندە ايقىندالعان.
«نۇر وتان» پارتياسىنىڭ قولداۋىمەن ايتىس، كوكپار، بۇركىتشىلەردىڭ حالىقارالىق فەستيۆالدارى، «جاس تۇلپار» سياقتى مادەني شارالاردىڭ جوسپارلى تۇردە وتكىزىلىپ جاتقاندىعى وسى ايتىلعانداردى ورىنداۋعا دەگەن ۇمتىلىستىڭ كورىنىسى.
ەلباسى ايتقان «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىنىڭ نەگىزگى وزەگى دە تۇپتەپ كەلگەندە مىڭجىلدىقتار تەزىنەن ءوتىپ، ومىرشەڭدىگىن دالەلدەگەن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردان تۇرادى. سوندىقتان مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ ماسەلەسى، وعان بايلانىستى بەرىلگەن پارتيا ليدەرىنىڭ تاپسىرمالارىنىڭ ورىندالۋ بارىسى ءاردايىم پارتيالىق قاتاڭ باقىلاۋدا بولادى.
ءبىز وسى ماقساتتا قوعامدىق ۇيىمدار مەن ءتيىستى عالىمداردى قاتىستىرا وتىرىپ ءار 2-3 اي سايىن پارتيا قاراماعىنداعى «ميراس» كەڭەسى شەڭبەرىندە تالقىلاۋ وتكىزۋدى ۇيعارىپ وتىرمىز.
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىك ماسەلە – ۇكىمەتتەگى وتىرىس سوڭىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدىڭ جاعدايى بويىنشا توقسان سايىن مينيسترلەر مەن ءوڭىر باسشىلارى پرەمەر-مينيستر توراعالىعىمەن جينالاتىن ارنايى كوميسسيا الدىندا كەستە بويىنشا ەسەپ بەرەتىن بولىپ شەشىلدى. وسىلايشا تۇراقتى جۇمىسپەن ىلگەرىلەۋىمىز كەرەك.
ماڭگىلىك ەل بولۋدى مۇرات ەتكەن مەملەكەت وزگە ەلدەردىڭ ءتىلىن دە ءبىلىپ، ءوز ءتىلىن قۇرمەتتەۋى ءتيىس.
Abai.kz
