Últtyng óshui - tilding óshuinen bastalady!

Talaydan beri Resey Federasiyasyndaghy últtar men úlystardyn, sonymen qatar, avtonomdy respublikalardyng hal-jaghdaylarymen tanysyp, olardyng túrmys-tirshiligin, qarym-qatynas tilin, әdep-ghúrpyn, diny nanym-senimin, mýmkindiginshe ózimshe zerttep, zerdelep kelemin.

Osy Federativti memleketting qúramyna kiretin kóptegen respublikalardyng aty ghana bar. Áytpese, últtyq tilinen, tarihy dәstýrinen, ózindik erekshelikterinen aiyrylyp qalghan. Mysal retinde aita keteyin: Komi, Mordva, Kareliya, Shuvash, Qalmaq, Yakut – Saha, Hakas, sol siyaqty Tauly  Altay subektileri, aitar auyzgha ghana bolmasa, tilinen, dәstýrinen, tarihy tanymynan, týp-tamyrynan, shynyn aitu kerek, alpys-jetpis payyzgha deyin júrday bolghan.

Sonymen qatar, tatar men bashqúrttyng ózi de últtyq bolmysyn joghaltqan. Qalt-qúlt etip, әreng otyr. Osy soltýstigimizdegi alyp memleketting ishindegi Kavkazdyq respublikalar ghana tabighy bolmysyn tolyqtay saqtaghan. Áriyne, búl taulyq últtardyng ózin saqtay bilgen, erik-kýshine baylanysty ghoy. Jogharyda aty atalghan, osy eldegi últtardyng sandary da óspey, jyldan-jylgha kemip bara jatyr. Osydan bir-eki jyl búrynghy sanaqta, mysaly: tatar halqy bes jýz myngha kemip ketken. Ózderining aituy boyynsha, orys bolyp jazylyp, sinip ketken deydi. Búl súmdyq qoy. Osy arada, taghy da aita keteyik, Resey imperiyasyndaghy sonau 1897 jylghy sanaq boyynsha, Shuvashtardyng sany milliongha jaqyn adam bolghan eken. Ózbekter (mýmkin, ol kezde sarttar dep atalghan bolar) sol tústa, ýsh jýz mynnan sәl ghana asyp jyghylypty. Endi qaranyz, qazirgi kýnderi Ózbek halqynyng sany otyz jeti millionan assa, Reseydegi Shuvashtar bir jarym millionday ghana. Kórdinizbe, aiyrmashylyq jer men kóktey. Sonday-aq, ana tilinen, dәstýrinen ajyrap qalghan jәne qasyndaghy ózge últtar sekildi jyl ótken sayyn assimilyasiyagha týsip, orysqa sinip, joghalyp bara jatqan últ deuge bolady. Reseydegi múnday últtardan endi qarsylasu, azattyqqa, erkindikke úmtyludan góri bodandyqqa moyynsúnyp, keri kete beretindigi anyq. Endi bir,  on-on bes jyldan keyin, búl últtardyng bolmauy da mýmkin. Sol syiaqty, Reseydegi qazaqtar da, ana tilden, últtyq dәstýrden, ózindik mәdeniyetten, ata-baba tarihynan aiyrylyp, qara qúlgha ainalghan. Búlardy qazaq dep aitugha, keyde auyzyng da barmaydy. Áriyne, kir jaghyp, jamandaghyn  kelmeydi.

Sol sekildi, irgemizdegi  Úly Qorghan iyesining qaramaghyndaghy últtar da solay. Búl elding qazirgi jýrgizip jatqan últtyq sayasatyna qarasan, keyde shoshyisyn. Eger osy ýstemdik baghyt osylay taghy biraz jyldar túratyn bolsa, osy eldegi (Shynjandaghy) últtar men úlystardyng (úighyrlardyn) 2030 jylgha deyin nesi qalaryna kýdiktene qaraysyn. Áriyne, biz eshkimge de jamandyq tilemeymiz. Alayda, sondaghy Han últy men onyng tili ghana, sonday-aq, osy memleket iyesi Han últynyng syiynatyn dini ghana qalaryna sanang jetedi. Qanday ýreyli! Sondyqtan, últty saqtau, onyng sanyn ósiru, tili men dәstýrine qamqorlyq jasau, әrbir tәuelsiz últtyq memleketting negizgi  shartyna ainaluy tiyis.

Sonymen qatar, memleket qúrushy halyqta, osy jolda kýresui qajet-aq. Áriyne, investisiya tartu, әleumettik túrmysty jaqsartu, memleketting ekonomikasyn jan-jaqty kýsheytu, búl da kýn tәrtibinde qay kezde de  bolghany jón. Taghy bir aitarymyz, mynau úlan-ghayyr respublikamyzdyng aumaghyn ústap túru ýshin de últtyng sanyn ýzdiksiz ósirmesen, ana tiline kónil audarmasan, aldaghy bolashaqta ózining atamekeninde jýrip-aq, halyqtyng tozyp, irip-shirip ketu qaupy tónip túrady.

Beysenghazy Úlyqbek,

Qazaqstan Jurnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz