ۇلتتىڭ ءوشۋى - ءتىلدىڭ وشۋىنەن باستالادى!

تالايدان بەرى رەسەي فەدەراتسياسىنداعى ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ، سونىمەن قاتار، اۆتونومدى رەسپۋبليكالاردىڭ حال-جاعدايلارىمەن تانىسىپ، ولاردىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىن، قارىم-قاتىناس ءتىلىن، ادەپ-عۇرپىن، ءدىني نانىم-سەنىمىن، مۇمكىندىگىنشە وزىمشە زەرتتەپ، زەردەلەپ كەلەمىن.

وسى فەدەراتيۆتى مەملەكەتتىڭ قۇرامىنا كىرەتىن كوپتەگەن رەسپۋبليكالاردىڭ اتى عانا بار. ايتپەسە، ۇلتتىق تىلىنەن، تاريحي داستۇرىنەن، وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىنەن ايىرىلىپ قالعان. مىسال رەتىندە ايتا كەتەيىن: كومي، موردۆا، كارەليا، شۋۆاش، قالماق، ياكۋت – ساحا، حاكاس، سول سياقتى تاۋلى  التاي سۋبەكتىلەرى، ايتار اۋىزعا عانا بولماسا، تىلىنەن، داستۇرىنەن، تاريحي تانىمىنان، ءتۇپ-تامىرىنان، شىنىن ايتۋ كەرەك، الپىس-جەتپىس پايىزعا دەيىن جۇرداي بولعان.

سونىمەن قاتار، تاتار مەن باشقۇرتتىڭ ءوزى دە ۇلتتىق بولمىسىن جوعالتقان. قالت-قۇلت ەتىپ، ارەڭ وتىر. وسى سولتۇستىگىمىزدەگى الىپ مەملەكەتتىڭ ىشىندەگى كاۆكازدىق رەسپۋبليكالار عانا تابيعي بولمىسىن تولىقتاي ساقتاعان. ارينە، بۇل تاۋلىق ۇلتتاردىڭ ءوزىن ساقتاي بىلگەن، ەرىك-كۇشىنە بايلانىستى عوي. جوعارىدا اتى اتالعان، وسى ەلدەگى ۇلتتاردىڭ ساندارى دا وسپەي، جىلدان-جىلعا كەمىپ بارا جاتىر. وسىدان ءبىر-ەكى جىل بۇرىنعى ساناقتا، مىسالى: تاتار حالقى بەس ءجۇز مىڭعا كەمىپ كەتكەن. وزدەرىنىڭ ايتۋى بويىنشا، ورىس بولىپ جازىلىپ، ءسىڭىپ كەتكەن دەيدى. بۇل سۇمدىق قوي. وسى ارادا، تاعى دا ايتا كەتەيىك، رەسەي يمپەرياسىنداعى سوناۋ 1897 جىلعى ساناق بويىنشا، شۋۆاشتاردىڭ سانى ميلليونعا جاقىن ادام بولعان ەكەن. وزبەكتەر (مۇمكىن، ول كەزدە سارتتار دەپ اتالعان بولار) سول تۇستا، ءۇش ءجۇز مىڭنان ءسال عانا اسىپ جىعىلىپتى. ەندى قاراڭىز، قازىرگى كۇندەرى وزبەك حالقىنىڭ سانى وتىز جەتى ميلليونان اسسا، رەسەيدەگى شۋۆاشتار ءبىر جارىم ميلليونداي عانا. كوردىڭىزبە، ايىرماشىلىق جەر مەن كوكتەي. سونداي-اق، انا تىلىنەن، داستۇرىنەن اجىراپ قالعان جانە قاسىنداعى وزگە ۇلتتار سەكىلدى جىل وتكەن سايىن اسسيميلياتسياعا ءتۇسىپ، ورىسقا ءسىڭىپ، جوعالىپ بارا جاتقان ۇلت دەۋگە بولادى. رەسەيدەگى مۇنداي ۇلتتاردان ەندى قارسىلاسۋ، ازاتتىققا، ەركىندىككە ۇمتىلۋدان گورى بوداندىققا مويىنسۇنىپ، كەرى كەتە بەرەتىندىگى انىق. ەندى ءبىر،  ون-ون بەس جىلدان كەيىن، بۇل ۇلتتاردىڭ بولماۋى دا مۇمكىن. سول سىياقتى، رەسەيدەگى قازاقتار دا، انا تىلدەن، ۇلتتىق داستۇردەن، وزىڭدىك مادەنيەتتەن، اتا-بابا تاريحىنان ايىرىلىپ، قارا قۇلعا اينالعان. بۇلاردى قازاق دەپ ايتۋعا، كەيدە اۋىزىڭ دا بارمايدى. ارينە، كىر جاعىپ، جامانداعىڭ  كەلمەيدى.

سول سەكىلدى، ىرگەمىزدەگى  ۇلى قورعان يەسىنىڭ قاراماعىنداعى ۇلتتار دا سولاي. بۇل ەلدىڭ قازىرگى جۇرگىزىپ جاتقان ۇلتتىق ساياساتىنا قاراساڭ، كەيدە شوشىيسىڭ. ەگەر وسى ۇستەمدىك باعىت وسىلاي تاعى ءبىراز جىلدار تۇراتىن بولسا، وسى ەلدەگى (شىڭجاڭداعى) ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ (ۇيعىرلاردىڭ) 2030 جىلعا دەيىن نەسى قالارىنا كۇدىكتەنە قارايسىڭ. ارينە، ءبىز ەشكىمگە دە جاماندىق تىلەمەيمىز. الايدا، سونداعى حان ۇلتى مەن ونىڭ ءتىلى عانا، سونداي-اق، وسى مەملەكەت يەسى حان ۇلتىنىڭ سىيىناتىن ءدىنى عانا قالارىنا ساناڭ جەتەدى. قانداي ۇرەيلى! سوندىقتان، ۇلتتى ساقتاۋ، ونىڭ سانىن ءوسىرۋ، ءتىلى مەن داستۇرىنە قامقورلىق جاساۋ، ءاربىر تاۋەلسىز ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ نەگىزگى  شارتىنا اينالۋى ءتيىس.

سونىمەن قاتار، مەملەكەت قۇرۋشى حالىقتا، وسى جولدا كۇرەسۋى قاجەت-اق. ارينە، ينۆەستيتسيا تارتۋ، الەۋمەتتىك تۇرمىستى جاقسارتۋ، مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاسىن جان-جاقتى كۇشەيتۋ، بۇل دا كۇن تارتىبىندە قاي كەزدە دە  بولعانى ءجون. تاعى ءبىر ايتارىمىز، مىناۋ ۇلان-عايىر رەسپۋبليكامىزدىڭ اۋماعىن ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن دە ۇلتتىڭ سانىن ۇزدىكسىز وسىرمەسەڭ، انا تىلىنە كوڭىل اۋدارماساڭ، الداعى بولاشاقتا ءوزىنىڭ اتامەكەنىندە ءجۇرىپ-اق، حالىقتىڭ توزىپ، ءىرىپ-ءشىرىپ كەتۋ قاۋپى ءتونىپ تۇرادى.

بەيسەنعازى ۇلىقبەك،

قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى

Abai.kz