Sәrsenbi, 5 Aqpan 2025
Biylik 961 0 pikir 12 Jeltoqsan, 2024 saghat 19:21

Jyl qorytyndysy: Ónerkәsiptik janghyrtu jәne otandyq óndirushilerdi qoldau – ekonomikalyq túraqty ósuding negizi

Infografika: primeminister.kz

Primeminister.kz  saytynyng redaksiyasy elimizding 2024 jylghy damu qorytyndylary turaly jariyalanymdar seriyasyn jalghastyrady. Memleket basshysy «Ádiletti Qazaqstan: zang men tәrtip, ekonomikalyq ósim, qoghamdyq optimizm» atty halyqqa Joldauynda ónerkәsiptik әleuetti tolyq ashu sharalaryn kýsheytudi tapsyrdy.

Qasym-Jomart Toqaev tereng óndeu tәsilin mengeruge basymdyq berilgen 17 iri jobanyng tizimin atap ótti. Óz shiykizatymyz ben qúral-jabdyqtarymyzdy barynsha paydalanu, iri kәsiporyndargha japsarlas óndirister ashu manyzdy. Jobalar ekonomikany әrtaraptandyru jәne óndeu ónerkәsibining bәsekege qabilettiligin yntalandyru baghdarlamasy shenberinde irikteldi. Olar metallurgiya, himiya, múnay-himiya, avtokólik, turizm, auyl sharuashylyghy jәne tamaq ónerkәsibi siyaqty negizgi salalardy qamtidy.

Infografika: primeminister.kz

Basym baghyttardyng biri – ong nәtiyjelerge qol jetkizilip otyrghan mashina jasau salasy. Ári qaray ósu ýshin qazirgi qarqyndy saqtau jәne óndiristi oqshaulau dengeyin dәiekti týrde arttyru manyzdy. Úzaqmerzimdi perspektivada avtomobili ónerkәsibin memlekettik qoldau tolyqqandy klaster qúrugha alyp kelui tiyis.

Taghy bir manyzdy mindet – múnay-gaz himiyasy salasyn odan әri damytu. Qazirgi uaqytta polipropiylen men polietiylen óndiretin iri jobalar jýzege asyrylyp keledi. Butadiyen, karbamid jәne tereftal qyshqylyn óndiruge arnalghan bolashaghy zor jana jobalar әzirlenude. Atalghan bastamalardyng barlyghy aimaqtardyng ósip-órkendeuine jol ashatyn jana óndiris oryndaryn ashugha baghyttaluy manyzdy.

Josparlanghan jobalardy iske asyru 25 mynnan astam júmys ornyn qúrugha mýmkindik beredi. Kýtiletin ekonomikalyq tiyimdilik eksport kólemining 6 trln tengege artuy jәne importqa tәueldilikting 1,5 trln tengege tómendeuin qamtidy. Barlyq joba túraqty ekonomikalyq ósuding manyzdy qadamy bolatyn joghary ónimdi jәne innovasiyalyq óndiristerdi damytudy yntalandyrugha, sonday-aq eksport pen importty almastyrugha baghyttalghan.

2024 jyly qúny 1,3 trln tengege juyq 180 investisiyalyq jobany engizu josparlanghan, onyng 164-i óndeu sektoryna tiyesili. Birynghay industriyalandyru kartasy shenberindegi nysandar sany boyynsha býginde Qaraghandy, Qyzylorda jәne Jambyl oblystary, investisiya kólemi boyynsha Atyrau, Qaraghandy jәne Batys Qazaqstan oblystary kósh bastap túr.

Óndeu ónerkәsibi: negizgi kórsetkishter

Infografika: primeminister.kz

Statistikalyq mәlimetterge sәikes, óndeu ónerkәsibi kólemi jaghynan 48%-dyq kórsetkishpen 45% dengeyindegi shiykizat sektorynan asyp týsti. Ondaghy negizgi ósim birden birneshe sektorda bayqalady:

  • Mashina jasau: 6,9% ósim, búghan kompiuterlik jabdyqtar, elektr aspaptary, auyl sharuashylyghy jәne temirjol tehnikasy óndirisining úlghangy yqpal etti.
  • Qara metallurgiya: ósim 10,8%-dy qúrady. Búl ferroqorytpa, bolat, shoyyn jәne jalpaq prokat óndirisi kóbeyining nәtiyjesi.
  • Týsti metallurgiya: mys, myrysh, qorghasyn jәne aluminiy óndirisining ósuine baylanysty óndiris kólemi 4,8%-gha ósti.
  • Himiya ónerkәsibi: 8,4% ósim tirkeldi, polipropiylen jәne natriy bihromaty óndirisining úlghangy aitarlyqtay ýles qosty.

Esepti kezende óndeu ónerkәsibining jiyntyq kórsetkishi 5%-gha juyq ong dinamika kórsetti. Osylaysha, Memleket basshysynyng ekonomikanyng óndeushi sektoryn damytu arqyly elimizding ónerkәsiptik negizin nyghaytu jónindegi tapsyrmalary dәiekti jýzege asyrylyp jatyr. Sonymen qatar onyng odan әri ósui maqsatynda salany tiyisti baghamen, qajetti shiykizatpen qamtamasyz etu turaly sheshim qabyldandy. Búl aluminiy men mys óndeudi birneshe ese arttyrugha mýmkindik berdi. Búl kabeli, aluminiy sym jәne basqa da óndiristing ósuine de әser etti.

Shiykizat eksportyn azaytu ýshin óndeu ónerkәsibinde iri jobalardy jýzege asyru boyynsha júmystar belsendi jýrgizilip keledi. Mәselen, temir rudasy boyynsha Qostanay oblysynda («SSKÓB» AQ) jәne Pavlodar oblysyndaghy metallurgiyalyq klaster («Mineral Product International» JShS, ferroqorytpa, ystyq briykettelgen temir jәne bolat ónimderi) ystyq briykettelgen temir óndiru josparlanyp otyr. Mys keni boyynsha Abay oblysynda mys balqytu zauytyn salu ( «KAZ Minerals Smelting» JShS QAZ Miynerals Smelting/NFC), sonday-aq Qazaqmys kәsiporyndary (Jezqazghan jәne Balqash mys balqytu zauyttary) bazasynda Aydarly jәne Kóksay ken oryndarynan shiykizatty qayta óndeu josparlanghan.

Geologiya salasyn damytu perspektivalary

Qazaqstan perspektivaly aumaqtardy zerdeleu jәne geologiya salasyna investisiya tartu boyynsha sheteldik әriptestermen yntymaqtastyqty belsendi týrde keneytip keledi. Býgingi tanda miyneraldy-shiykizat bazasy qatty paydaly qazbalardyng 987 ken ornyn qamtidy jәne olardy barlau dinamikasy ong kýiinde qalyp otyr.

Infografika: primeminister.kz

2024 jylghy geologiyalyq barlau júmystarynyng nәtiyjeleri boyynsha qúramynda miyneraldy qory men resurstary bar 17 ken orny memlekettik tirkeuge alyndy:

  • altyn – qory 107,5 tonna, resurstary 337,04 tonna,
  • kýmis – qory 1904,5 tonna, resurstary 172087,2 tonna,
  • mys – qory 4916,7 myng tonna, resurstary 7796,9 myng tonna,
  • myrysh – qory 2549,6 myng tonna, resurstary 338,9 myng tonna,
  • temir kenderi – qory 128 mln tonna, resurstary 162 mln tonna,
  • qorghasyn – qory 1319,5 myng tonna, resurstary 64,1 myng tonna,
  • volifram – qory 409,9 myng tonna, resurstary 743 myng tonna,
  • hrom – resurstary 464,1 myng tonna,
  • molibden – qory 14 t, resurstary 39 tonna,
  • marganes – qory 794 myng tonna, resurstary 1137,3 myng tonna.

Sonday aq biyl alghash ret memlekettik esepke kómirsutek shiykizatynyng 6 ken orny qoyyldy:

  • gaz – 1776,5 mln m3.

Memleket basshysynyng 2023 jylghy Qazaqstan halqyna Joldauynda aitylghan tapsyrmasyn iske asyru shenberinde 2026 jyldyng sonyna qaray Qazaqstan aumaghyn 2,2 mln sharshy shaqyrymgha deyin geologiyalyq-geofizikalyq zertteumen qamtugha qol jetkizuge baghyttalghan júmystar jýrgizilude. 3 jyl ishinde qarjylandyrudyng jalpy somasy 20 mlrd. tengeden asady.

Sonymen qatar audandardy geologiyalyq jete zertteu, geologiyalyq-miyneragendik kartagha týsiru jәne tereng geologiyalyq kartagha týsiru júmystarynyng nәtiyjeler de bar. Atalghan júmystar nәtiyjelerine sәikes, baghaly, týsti jәne qara metaldar boyynsha boljamdy resurstary bar perspektivaly 60 uchaske anyqtaldy. Búl uchaskelerdi barlaugha arnalghan liysenziya shenberinde odan әri zerdeleu ýshin jer qoynauyn paydalanugha beru josparlanyp otyr.

Siyrek jer metaldary salasyn damytugha baghyttalghan jer qoynauyn memlekettik geologiyalyq zertteu shenberinde 12 uchaskede izdeu júmystary jalghasuda.

Býgingi kýni qorlary shamamen 800 myng tonnagha baghalanatyn Kýirektikól uchaskesining perspektivalylyghy turaly derekter bar, al siyrek kezdesetin metaldardyn, onyng ishinde seriy men lantanidterding 935,4 myng tonna mólsherindegi boljamdy resurstary bar.

Sonymen qatar salagha investisiya tartu jәne siyrek kezdesetin metaldar әleuetin arttyru maqsatynda osmiy men reniydi qospaghanda, siyrek kezdesetin metaldar balanstyq qorlary turaly derekterdi qúpiyasyzdandyru júmystary jýrgizilude.

Sonday-aq Qazaqstanda kómirsutekterding jana ken oryndaryn ashu ýshin aitarlyqtay perspektivalar bar.

Qazirgi uaqytta geologtar shamamen 76 mlrd tonna boljamdy shartty otyn resurstary bar 15 shógindi basseyn bóledi. Býgingi tanda múnay-gaz óndiruding barlyq kólemi iygerilgen 5 basseynge tiyesili. Olardyng ishindegi eng irisi – Kaspiy many, ol elding resurstyq bazasynyng shamamen 80%-yn qúraydy.

Sonymen qatar qosymsha az zerttelgen 5 shógindi basseynning aitarlyqtay keleshegi bar. Búlar Soltýstik Torghay, Aral, Syrdariya, Shu-Sarysu jәne Ertis many shógindi basseynderi. Búl basseynderding iske asyrylmaghan kómirsutek әleueti әli de aitarlyqtay.

Aghymdaghy jyly geologiyalyq-geofizikalyq әdister keshenin, onyng ishinde Aral az zerttelgen basseyni sheginde Shyghys jәne Batys uchaskelerinde 2D seysmikalyq barlaudy qoldana otyryp, ónirlik zertteuler ayaqtaluda, onyng zertteu alany 56 myng sharshy km.júmys nәtiyjeleri boyynsha "Batys" uchaskesining boljamdy resurstary 0,8 mlrd tonnagha baghalanady, alynatyn qorlar 0,3 mlrd tonnagha baghalanady. Bolashaqta osy uchaskelerdi neghúrlym egjey-tegjeyli zertteu ýshin izdeu júmystaryn qoy josparlanyp otyr.

Nәtiyjeler geologiyalyq barlau júmystarynyng joghary dengeyin jәne Qazaqstannyng miyneraldy-shiykizat bazasyn damytugha eleuli ýlesin kórsetedi. Búl salanyng bәsekege qabilettiligin jәne onyng odan әri ósuge dayyndyghyn kórsetedi.

Otandyq óndiristi qoldau

Ekonomika qúrylymyn ózgertu ayasyndaghy negizgi mindetterding biri – otandyq tauar óndirushilerdi qoldau. Osy maqsatta Ýkimet otandyq óndiris tauarlaryn tútynudy yntalandyrugha baghyttalghan ekonomikalyq patriotizm qaghidatyn engizdi.

Memlekettik satyp alu shenberinde otandyq tauar óndirushilerden basym tәrtippen satyp alynatyn otandyq óndiristing 4 543 tauaryna alyp qong belgilendi. Memlekettik satyp alulardaghy qazaqstandyq ónimder tizbesining keneni otandyq kәsiporyndarmen jasalghan kelisimsharttar sanynyng 1,4 esege artuyna, al olardyng jalpy somasynyng 40%-gha ósuine alyp keldi. Sonymen qatar «Samúryq-Qazyna» qorynyng kompaniyalar toby, sonday-aq basqa da iri jer qoynauyn paydalanushy subektiler otandyq óndirushilermen jasalghan úzaqmerzimdi sharttar men ofteyk-kelisimsharttar somasy 622,3 mlrd tengeden 765 mlrd tengege deyin úlghaydy.

Múnay-gaz salasynda barlyq satyp aludyng negizgi kólemi (65%) ýsh iri operatorgha (Tenizshevroyl, Qarashyghanaq Petroleum Opereyting, NCOC) tiyesili. Osyghan baylanysty, olardyng barlyq satyp alularynyng 75%-yn qúraytyn 16 tauar toby boyynsha elishilik qúndylyqty damytudyng úzaqmerzimdi baghdarlamalaryn qayta qarau júmystary jýrgizilude.

Memleket qarajaty esebinen nysandardy salu kezinde otandyq qúrylys materialdary men jabdyqtary barynsha qoldanylady.

Memlekettik qoldau sharalary jana birynghay tizilimge engizilgen tekserilgen otandyq tauar óndirushilerge ghana kórsetiledi.

Iskerlik belsendilikti arttyru jәne biznes jýrgizuge qolayly jaghday jasau júmysy shenberinde Ýkimet «taza paraqtan» qaghidatyn engizdi. Búl shaghyn jәne orta biznes (ShOB) subektilerine qoyylatyn 10 mynnan astam talaptardy jongha mýmkindik berdi. Qabyldanghan keshendi sharalar nәtiyjesinde el ekonomikasyndaghy shaghyn jәne orta biznesting ýlesi 37%-gha deyin ósti.

Túrghyn ýy qúrylysy

Túrghyn ýy qúrylysy – azamattardyng ómir sýru sapasyna әser etetin manyzdy aspekt. Osyghan oray elimizde baghdarlama qabyldandy, onyng shenberinde 7 jyl ishinde 111 mln m2 túrghyn ýidi paydalanugha beru josparlanyp otyr. Osylaysha, 1 mln-gha juyq otbasy baspanaly boldy.

Sonymen qatar 2024 jyly damu jospary týzetildi, nәtiyjesinde 15,5 mln m2 túrghyn ýiding ornyna 18 mln m2 baspana tapsyrylady.

Memleket basshysynyng tapsyrmasy boyynsha 2024 jyldyng mamyr aiynda «Otbasy Banki» «Nauryz» jana túrghyn ýy baghdarlamasyn iske qosty. Onyng ayasynda 188,3 mlrd tengeden astam somagha 7217 myng nesie berildi.

Jyl basynan beri sifrlandyru jәne qala qúrylysy saraptamasyn engizu arqyly naqty zansyz qúrylysty iske asyru mýmkindigi alynyp tastaldy. Búl shara Memleket basshysy birneshe ret belgilegen naqty qúrylys mәselesin sheshuge mýmkindik berdi. Keshendi sharalar sayabaqtar men әleumettik nysandargha arnalghan aumaqtarda kóppәterli ýiler salu mýmkindigin joyady, búl ekologiyalyq tepe-tendikti saqtaugha jәne qalalyq infraqúrylymdy jaqsartugha yqpal etedi.

Abai.kz

0 pikir