Songhy aptada әlemning bedeldi basylymdary Resey basshysy Putiyn, Qytay tóraghasy Shi, Amerikanyng qayta saylanghan preziydenti Tramptyng – ýsheuining ústanymdarynda úqsastyq bar ekenine nazar audaruda.

Fransiyanyng «Le Monde» (Álem) gazetining sarapshysy Alen Frachon: «Ýsh kóshbasshy – Putiyn, Tramp jәne Shy ýsheui de óz halqyna memleketin qúdirettendiruge uәde berdi, әri ol maqsattaryna ózge elderge, әsirese kórshilerine tize batyru arqyly jetkisi keledi. Ýsheui de territoriyalyq ambisiyalaryn esh býkpesiz ashyq kórsetip otyr»6 - dep jazady.

Ary qaray saraptamasyn bylay dep taratady: «Ýsh basshynyng arasynda ózara qayshylyq bolghanymen, ortaq tústary óte kóp. Ýsheuining de óz halqyna arnaghan sózderinde úqsastyq bar.

Shy tóragha «Qytay armanynyn» oryndalghanyn әri «Qytay últynyng qúdirettengenin» kórgisi keledi.

Putin Kenes Odaghyn ansaydy, kelmeske ketken, ekinshi qaytyp oralmaytyn derjava kezin saghynyp ah úrady.

Tramptyn úrany da «Amerikany qaytadan qúdiretti etu» (MAGA). Ol da Ekinshi dýniyejýzilik soghystan keyingi dәuirdi saghynady. Ol kezde Amerika Qúrama Shtattary ishtey birtútas jәne syrtqy jaghynan bәsekelesteri joq edi».

Sarapshy búl ýsh basshynyng «altyn dәuirdi ansau» pighyldarynyng óte qaterli ekenin, jaqsylyqqa әkelmeytinin erekshe atap ótedi. Olardyng «qayta qúdirettenu» niyetteri ainalasyndaghy shaghyn memleketterge, qorghansyz kórshilerine auyr zardaptar әkelui mýmkin.

Putinning Ukrainagha soghys ashqanyna ýsh jylgha juyqtady.

Shy Tynyq múhityndaghy kórshilerimen kelispeushilikterdi sheshu ýshin kýsh qoldandy. Ol Vietnam, Filippin jәne basqa elder talap etetin shaghyn araldardy basyp alyp, әskeriylendirip otyr. Sonymen birge Tayvanidy da kýshpen qaytaryp alamyn dep qorqytady, onyng ekonomikalyq sayasaty da sauda soghysyna úqsaydy.

Mar-a-Lago qojayyny da jerin keneytuden ket ary emes, biraq beybit jolmen. Tramp Kanadanyng Amerika Qúrama Shtattarynyng 51-shi shtaty bolghanyn qalaydy, biraq basyp kirmeydi. Panama kanalyn baqylaugha alu ýshin de kýsh qoldanbaydy. Daniyagha qarasty Grenlandiyagha shabuyl jasaugha әskerin jibermeydi. Biraq ýsh jaghdayda da Tramp Vashington ýshin әrtýrli formamen kóbirek payda әkeluge niyetti.

«Le Monde-nin»  oyynsha, Putin men Shy ýlken derjavalardyng óz shekarasynan tys aumaqta da «әser etu ayasy» boluy mýmkin ekenin joqqa shygharmaydy, ony ekeui de tarihtyng múrasy jәne óz qauipsizdigining alghy sharty dep sanaydy. Qytay men Resey búl ústanymdaryn 2022 jyly 22 aqpanda qol qoyghan qújatta «shekteusiz dostyq» degen atpen algha tartty. Putin men Shy sonday-aq «Batys gegemoniyasyna» qarsy kýres maqsatynda AQSh-tyng Europa men Aziyadaghy qorghanys kelisimderin alyp tastaugha shaqyrdy. Oghan qosa Batystyng adam qúqyqtary týsinikterin basqalargha tanugha bolmaydy dep eskertti.

Trampqa keletin bolsaq, ol Qytay-Resey qújattaryndaghy logikamen ishtey kelisedi. 7 qantarda ol 1823 jyly preziydent Djeyms Monro bekitken «Amerika Qúrama Shtatynyng Amerika qúrlyghyndaghy erekshe statusy» qaghidatyn ózining stiylinde qayta janghyrtty. Tramp NATO-ny jek kóredi, Japoniyamen, Ontýstik Koreyamen jasalghan qorghanys kelisimderin qoldamaydy. Búghan qosa, Tramp ýshin adam qúqyqtaryn ilgeriletu Qúrama Shtattardyng sauda balansynan nemese onyng golif oiynynan eshqanday da manyzdy emes.

Sarapshynyng payymynsha, belgili bir maghynada Tramptyng 1945 jyly Vashington ornatqan liyberaldy halyqaralyq tәrtipti synauda Putinmen, Shiymen kózqarasy birdey. Ýsheui de qúqyqtar men mýddeler qatynasyn qayta qaraudy, kerek kezde Birikken Últtar Úiymynyng «kóp taraptyq» baghytyna qarsy jýruden taysalmaq emes. Olardyng ýsheui de EO-gha dúshpandyqpen qaraydy. Ýsheui de liyberaldyq demokratiyany birdey syn tezine alady.

Tramp, Putiyn, Shy arasyndaghy jogharydaghy úqsastyqtar Vashington men Beyjing arasyndaghy týbegeyli bәsekelestikti joydyng ornyna,  jaghdaydy odan ary qiyndatyp, Europany batystyq qúndylyqtardy qorghauda oqshau qaldyrady.

Abai.kz