Seysenbi, 4 Aqpan 2025
Arylu 195 5 pikir 4 Aqpan, 2025 saghat 14:45

Jasandy zerde: Reseyge qarasaq, damymaymyz!

Suret: wellnews.ru saytynan alyndy.

Reseyding auyzyna jaltaqtap qarap otyratyn beyshara elge ainalmau ýshin Ortalyq Aziya AI barysyna ainaluymyz kerek!

Ýkimet otyrysynda Últ aldyna qoyylghan 8 mindetting biri – AI (jasandy intellektini) damytu bolyp sanaldy. Qazaq biyligi osy saladaghy OA kóshbasshylyqty birinshi kezekke shygharyp otyrghany jasyryn emes.

Memleket basshysy tayaudaghy Ýkimet otyrysynda Últ aldyna 8 mindet qoyghanyn biz jogharyda sóz ettik. Sonyng ýshinshi mindeti, yaghni, Jasandy Zerdege qatysty sóz qozghamaqpyz. Biz jogharyda aittyq Preziydent: «Jappay sifrlandyru dәuiri, yaghny jana tehnologiyalyq kezeng bastaldy. Kýlli әlem mýldem basqa jaghdayda ómir sýredi. Biz soghan mindetti týrde dayyn boluymyz kerek. Jana tehnologiyalyq ahualgha saqaday say túruymyz qajet. Búl – elimizding bәsekege qabiletin arttyryp, túraqty damuyna jol ashatyn asa manyzdy faktor», - dep Alash balasy aldyna: «Jasandy intellekt tehnologiyasyn qarqyndy damytu kerek», - dep úlygh mindet qoya bildi.

Búl arada Memleket basshysynyng iri qos derjava arasyndaghy «Jasandy intellekt tehnologiyasy» salasyndaghy bәsekelestigin OA alghashqylardyng biri bolyp eskergendigi kónildi jadyratady.

AQSh Stargate jobasynyng iske qosylghanyn jariyalap, jasandy intellekt (AI) salasynda manyzdy qadam jasady. Preziydent Donalid Tramp OpenAI, Oracle jәne Softbank siyaqty alyptarmen seriktestikte qúrylghan kompaniya 500 mlrd dollar kóleminde investisiya alady dep mәlimdedi.

Joba data-ortalyqtaryn saludy, 100 myng júmys ornyn qúrudy jәne býkil el boyynsha AI-infraqúrylymdy damytudy qamtidy. Stargate qazirding ózinde jasandy intellekt tarihyndaghy eng iri joba dep atalady.

Qytay búl syn-qaterge jyldam jauap qaytaryp, budjeti 1 trillion yuani (shamamen 138 milliard dollar) bolatyn ózining «AI industriyasyn damytu jónindegi is-qimyl josparyn» jariyalady. Qytaylyq bastamany memleket tolyghymen qarjylandyrady jәne Baidu, ByteDance jәne Alibaba siyaqty jergilikti tehnologiyalyq kóshbasshylardy qoldaugha baghyttalghan.

Osylaysha, AQSh pen Qytay kóshbasshylyq pen innovasiyagha basa nazar audara otyryp, AI jarysyndaghy jana dәuirding esigin ashty.

Star Gate (AQSh) jәne DeepSeek R1 (深度求索 QHR) kompaniyalarynyng tehnologiyalyq serpilisteri taghy da AI salasyndaghy kóshbasshylyq ýshin jahandyq jarys qarqyndylyqtyng jana dengeyine kóteriletinin kórsetti. Jәne búl, júrttyng bәrining boyy ýrengen jay ghana tehnologiyalyq hayp emes, barlyghy 3D filimder men metavselderge investisiya sala bastaghan kezde, tehnologiyalyq tәuelsizdik pen últtyq qauipsizdik ýshin kýresting bir bóligi bolyp tabylady.

Álem ekonomikalyq, әskery jәne geosayasy jaryqshalarmen bólektenude, biraq búl qytaylyq DeepSeek osy saladaghy sanksiyalar men aldynghy qatarly chipterge qoljetimdilikti AQSh tobyqtan qaghyp shekteuine qaramastan, ozyq AI modeliderin shetqaqpay memleketter sanalatyn Irangha, Reseyge t.b. elderge tartuyna esh kedergi keltirmedi.

Qytaylyq kompaniya beynelerdi tanugha jәne jasaugha arnalghan Janus-Pro-7B neyrojelisin shyghardy. Ózining tiyimdiligi boyynsha neyrojeli OpenAI jәne Stable Diffusion kompaniyasynyng DALL-E 3-ten ozyp túr. Janus-Pro-7B shyghuy óz AI ýlgilerimen júmys jasaytyn batystyq tehnologiyalyq kompaniyalardyng bagha belgileulerin qúlatyp jiberdi.

Qytaylyq DeepSeek startapynyng AI-modelin kenetten shygharuy amerikalyq temir bolat naryqty qúlatty. Qúldyrau kóshbasshylary AI oqytu ýshin grafikalyq prosessorlar shygharatyn: Nvidia, Broadcom, AMD jәne Intel kompaniyalar boldy. Sonday-aq Google-dyng bas kompaniyasy Alphabet aitarlyqtay naryqtyq quatynan aiyrylyp qaldy.

2025 jyldyng 20 qantarynda qytaylyq DeepSeek-AI kompaniyasy DeepSeek-R1 tildik modelin úsyndy. Búl modeliding biregeyligi - ol OpenAI jәne Anthropic siyaqty sala kóshbasshylarynyng sheshimderimen salystyrghanda ozyq jәne arzan chipterdi paydalandy. Búl AI oqytu ýshin qymbat túratyn joghary tehnologiyalyq chipterdi qoldanu qajettigine kýmәn keltire týsti.

Osy orayda Ortalyq Aziyadaghy orys tildi AI sarapshylar ne deydi?

TMD-lyq AI mamandarynyng aituynsha, DeepSeek-R1 matematikalyq esepterdi sheshude, kod jazuda, orys tilindegi mәtindi óndeude jәne aqparat izdeude synaqtan ótti. Barlyq parametrler boyynsha modeli OpenAI sheshimderimen salystyrugha túrarlyq bolyp shyqty, al keybir jaghdaylarda tipti olardan asyp ta týsti. Mysaly, matematikalyq qabiletterdi tekseru retinde neyrojeliden kýrdeli esepterdi sheshudi súraghan shaqta DeepSeek te, OpenAI o1 te tapsyrmany dúrys oryndady. Biraq qytaylyq neyron jelisi sheshuge eki minut, al amerikandyq jýie - segiz minuttan astam uaqyt júmsaghan eken.

AQSh-qa tәuelsiz aghylshyn tildi ortanyng pikiri qanday?

DeepSeek kompaniyasynyng zertteuleri onyng bәsekege qabilettiligin rastady. AIME 2024 jәne matematikamen baylanysty MATH-500 benchmarktarynda qytaylyq neyron jelisining nәtiyjeleri tang qaldyrady:

AIME 2024: DeepSeek-R1 — 79,8%, OpenAI o1 — 79,2%.
MATH-500: DeepSeek-R1 — 97,3%, OpenAI o1 — 96,4%

Baghdarlamalau jәne algoritmderdi týsinu testterinde:
Codeforces: DeepSeek-R1 — 96,3%, OpenAI o1 — 96,6%
SWE-bench Verified: DeepSeek-R1 — 49,2%, OpenAI o1 — 48,9%

Benchmarkalarda jalpy bilim men tildik qabiletterge:
GPQA Diamond: DeepSeek-R1 — 71,5%, OpenAI o1 — 75,7%
MMLU: DeepSeek-R1 — 90,8%, OpenAI o1 — 91,8%

Búl nәtiyjeler DeepSeek-R1 is jýzinde OpenAI sheshimderinen kem týspeytinin, al keybir parametrler boyynsha tipti olardan asyp týsetinin kórsetedi.

Jana neyrondy jelining funksiyasy

DeepSeek-R1 interfeysi ChatGPT interfeysine úqsas, biraq birneshe biregey funksiyalardy úsynady.

Mәtinmen, fayldarmen jәne surettermen júmys isteu. DeepSeek-R1 paydalanushylardyng súraularyn óndeuge, qújattardy (sonyng ishinde PDF) jәne mәtindi suretterdi qotarugha mýmkindik beredi. Jýktelgen materialdardyng negizinde neyrojeli jauap berip, úsynystar bere alady.
Talqylau rejimi (DeepThink R1). Búl rejim OpenAI o1 reasoning modelining analogy bolyp tabylady. Neyrojeli aldymen súrau saludy taldaydy, sheshimning týrli tәsilderin baghalaydy jәne tek sodan keyin ghana jauap beredi.
Aqparatty izdeu (Search). DeepSeek-R1 internette izdeudi jýzege asyra alady jәne jauap jasau ýshin tabylghan derekterdi paydalana alady. Testileu búl funksiyanyng júmys sapasy OpenAI sheshimderine sәikes keletinin kórsetti.

Qúrama ssenariyler

Ýlgi funksionaldy biriktiruge mýmkindik beredi: mysaly, qújatty jýkteu, internetten qosymsha derekterdi izdeu jәne jauap pysyqtau ýshin talqylau rejiymin paydalanu.

Óz kezeginde, AQSh jana tehnologiyagha StarGate-ting bir ghana jobasyna salynghan eng ýlken investisiya $500 mlrd turaly jariyalady. AI endi «jay tehnologiya» emes. Búl jahandyq ekonomika men qauipsizdiktegi kýsh tengerimin ózgertuge qabiletti qúral bolyp tabylady. Ol әskery iske degen kózqarasty týbegeyli ózgertuge qabiletti. AI negizindegi jýieler drondardy basqaru, barlau derekterin taldau, janjaldardy boljamdy modelideu jәne kiyberqorghanys ýshin paydalanylady. Generativti AI salasynyng negizin salushy OpenAI kompaniyasyAnduril Industries kompaniyasynyng ÁÓK jana buynynyng ókili bolyp sanalatyn Anduril Industries-pen AQSh últtyq qauipsizdigin qamtamasyz etetin missiyalarda AI birlesip әzirleu jәne «jauapkershilikpen engizu» turaly kelisim jasasty. Búl rette әskery mindetter open-source SI-modelider bazasynda da sheshiletin bolady: Llama 3 bazasynda qúrylghan Defense Llama barlau derekterin óndeumen jәne jauyngerlik operasiyalardy josparlaumen ainalysady.

Búdan basqa, AI aqparattyq yqpal etu qúralyna ainalady. Derekterdi taldau algoritmderi men generativtik modelider adamdardyng minez-qúlqyna әser ete otyryp, qoghamdyq pikirdi manipulyasiyalay otyryp jәne geosayasy artyqshylyqtar jasay otyryp, nýktelik aqparattyq nauqandardy qalyptastyrugha mýmkindik beredi. Avtomattandyrudyng jәne asa jyldam taldaudyng tendessiz әleuetine ie bola otyryp, AI naghyz «bolashaqtyng qaruyna» ainalady.

Qazaqstan ýshin AI damytu mәselesi - búl TMD men OA boyynsha kóshbasshylar arasynda qalugha degen formalidy úmtylys ghana emes. Búl últtyq egemendik dengeyindegi syn-qater. Qazirding ózinde Qytaygha syrtqy seriktesterdi tartusyz tehnologiyany damytu ýshin óz tehnologiyalary men qúzyretteri jetkilikti.

Búl rette AI eshqanday basqa tehnologiya siyaqty masshtab әserin talap etpeydi. Osynday jaghdayda damu ýshin Qazaqstan tartylu ortalyghyn kýshti jaqtaryn: quatty ghylymy mektepti, injenerlik-tehnikalyq mamandyqtardaghy bilimning joghary dengeyin, sonday-aq ozyq tehnologiyalardy әzirleudegi KSRO-dan múragha qalghan bay tarihty paydalana otyryp, óz jaghyna qaray jyljytu ýshin ózine qoljetimdi barlyq mýmkindikterdi barynsha paydalanuy tiyis.

Qazaqstan diplomatiyalyq, kommersiyalyq jәne sauda arnalary boyynsha AI bazasynda modelider men ónimderdi birlesip әzirleu, esepteu quattaryn damytu jәne derekter almasu, kadrlar men bilim beru jýiesin damytu jәne eng bastysy ózin-ózi retteytin úiymdar men jalpy retteu jýiesin qúru yntymaqtastyghyn damytudyng bes vektory boyynsha jýieli júmysty bastauy tiyis ekeni anyq.

AQSh pen QHR basymyzgha shygharmay eki ortadan jol tauyp, ózimizding tәuelsizdigimizdi «orta derjava» retinde saqtap qala biluge tiyispiz.

Biz bir kezderi qúdayday tabynghan Resey, óz kezeginde, búl jarysta әli artta qalyp otyr. «Yandeks» pen Sberding «SberPlatforma» siyaqty jobalaryna jәne Yandex.Cloud ekojýiesinde neyrotoraptar әzirleuge qaramastan, olar әlemdik analogtardan edәuir tómen. Reseyde jýzdegen milliard dollar investisiyamen auqymdy últtyq bastamalar joq, búl elding osy negizgi tehnologiyalyq saladaghy bәsekege qabilettiligining bolashaghyna kýmәn keltiredi.

Biz Reseyden irge ajyratyp, eki әlemdik qaghanattyng AI jetistigin tel emuge qol jetkizuimiz kerek.

Búl Qazaqstan ýshin nege manyzdy?

Eger Qazaqstan óz AI-infraqúrylymyn belsendi damytudy bastamasa, onyng saldary mikroelektronikadaghy jaghdaygha úqsas boluy mýmkin. Osy saladaghy qúramdas bazanyng importyna tәueldilik eldi syrtqy jetkizushilerding aldynda osal etedi. AI salasynda múnday tәsil odan da tereng problemalargha әkeledi.

Bizdi qanday syn-qaterler kýtip túr?

1. Tehnologiyalyq tәueldilik. AI-da últtyq múrattyng bolmauy sheteldik kompaniyalardyng sheshimderin paydalanu qajettiligine alyp keledi, búl elding tәuelsizdigin shekteydi.
2. Ekonomikalyq artta qalu. AI densaulyq saqtaudan bastap energetikagha deyin kóptegen salalardy damytugha negiz bolady. Investisiya men damusyz Qazaqstan әlemdik naryqtaghy OA kóshbasshylyq pozisiyasyn joghaltyp alu qaupi bar.
3. Últtyq qauipsizdikke qater. AI tehnologiyalary azamattyq qana emes, әskery salalarda da paydalanylady. Búl baghyttaghy artta qalushylyq elding qorghanys qabiletine qauip tóndirui mýmkin. Jәne Resey qashan shabuyl jasaydy degen alandatushylyqtan basy býtin aryltady.
4. Kadrlardyng joghaluy. El ishinde perspektivasyz AI salasyndaghy jetekshi mamandar shetelge ketetin bolady.

Ne isteu kerek?

Qazaqstan auqymdy qarjylandyrumen memlekettik bastamalardy qúrudy, AI salasynda júmys isteytin últtyq kompaniyalardy qúryp hәm olardy qoldaudy, sonday-aq mamandardy oqytugha jәne AI-startaptardy damytugha investisiyalaudy qamtityn jasandy intellektti damytudyng últtyq baghdarlamasyn shúghyl әzirleui jәne iske asyryluy tiyis.

Eger osy qadamdardy qazir jasamasaq, Qazaqstan TMD men OA elderin quyp jetushi oiynshy rólinde bolu qaupi bar, búl sózsiz tehnologiyalyq jәne ekonomikalyq tәuelsizdigimizdi basy býtin joghaltugha bastap alyp keledi. Jәne qashanda Reseyding auyzyna jaltaqtap qarap otyratyn beyshara elge ainalamyz.

Ábil-Serik Áliakbar

Abai.kz

5 pikir