Biz soghysty qalamaymyz!

Bir júma, on kýnnen beri әleumettik jelelirdi jelpindirip túrghan bir-aq taqyryp bar desek bolady. Búl jerde men әleumettik jelilerdegi qazaq tildi kontentting qyzu talqysyna ainalghan taqyryp turaly aityp otyrmyn. Ol – Aq ýige Tramp kelgeli kýrt ózgergen Ukraina men Resey arasyndaghy qaruly qaqtyghysqa baylanysty pikirtalastar maydany. Jeli qoldanushylardyng deni, әriyne, Putinning is-әreketin aiyptauda. Ol aiyptaulargha toqtalyp jatudyng qajeti joq shyghar. Bylayda belgili ghoy: «Putin – agressor, Putin – basqynshy». 2022 jyldyng aqpan aiynan beri әlemdik platformalardyng ishinde otyrghan qazaq tildi jazarmandar: blogerler, jurnalistter múny ashyq jazdy, ashyna jazdy. Áli de jazu ýstinde. Putin memleket basshysy retinde halqyn jappay soghysqa shaqyrghanda, Qazaqstan arqyly viza alyp Europagha, AQSh-qa, sonday-aq, ózge de tynysh ómir sýruge bolatyn elderge úmtylghan qashqyn emigranttardy da qazaq ishi qabylday almady. Gumanisttik әdepke baghynsaq, soghystan bas tartqandardy «aynalayyndar-ay» dep, araqadan qaghugha bolatyn edi ghoy, biraq, 1941 jyly er-azamatyn tegis maydangha attandyryp, qara jamylyp otyrsa da, Stalin deportasiyalaghan últtardy bauyryna basqan qazaqtardyng býgingi úrpaghy Putinning soghysynan jan saughalap, jayly jer izdegenderdi jat kórdi. Áytse de búl jatsynudy týsinuge bolady: tughan jerinen eriksiz aughandar men qashqyndardyng arasy jer men kóktey. Alayda, eks-premier Álihan Smailovtyng ýkimeti qashqyndargha qolayly jaghday jasaugha tyrysqan. Keyinen reseylikterge jenildetilgen viza beru rәsimi, júmysqa ornalastyru, baspana alugha mýmkindik tughyzu birte-birte baqylaugha kóship, eks-ministr Baghdat Musinning qashqyndardyng aldynan nan alyp shyghuy kýlsheli balanyng kýielesh qalpyn tughyzyp, mazaqqa ainaldy.
Jә, bastapqy әngimemizge oralayyq. Qazir әlemjelide ekinshi top – Trampty jәne Putindi qoldaushy qazaq tildi blogerlerding toby bas kóterdi. Olardyng sózine baqsaq, «Zelenskiy – naghyz jauyz. Halqyn oqqa baylap, otqa salghan – Zelenskiy». «2022 jyly nauryz aiynda Týrkiya preziydenti Erdoghan eki tarapty tatulastyrmaq bolyp, Ankara kelisimine shaqyrghanda, beybit bitimge qol qoyghan Zelenskiy Britaniyanyng premieri Boris Djonsonnyng azghyruyna erip, soghysqa ózi baryp úryndy. Soghysty bastaghan – Zelenskiy», – deydi tramp-putinshil baghyttaghy qazaq blogerleri. Osylay dey kelip olar: «Batys sayasatkerleri – әlemdi býldirushiler, әlemning tynshyn alyp, birdi-birge aidap salushylar, olardyng josparynda Qazaqstan da bar» degendi basa aitady. Búl bizge bayaghydan tanys propaganda: «Batys – kәkay, Batys – býjay. Batys – irip-shiruge bet alghan әlem. Batystan ýireneten eshteng joq. Odanda tarihy kórshimiz Reseymen әmpey-jәmpey bolyp, tynysh ómir sýreyik. Reseyge sýikensek, ol bizdi bir-aq kýnde kerzi etigmen teuip, taptap ótedi».
Osyny aitqanda nege biz Europa elderining Qazaqstangha tolassyz investisiya qúiyp kele jatqanyn úmyta qalamyz? Nege jastarymyz Europadan ilim-bilim ýirenuge qúlshynyp túratynyn eskermeymiz? Qala berdi, Europanyng bizge ghana emes, jalpy órkeniyetke qúshtar elderding bәrine ýlgi boludan sharshamaytyn qajyr-qayratyn nege baghalamaymyz? Bir ghana kemshilik – býgingi Europada Margaret Tetcher, Jak Shirak siyaqty tabandy kóshbasshylardyng qatary kem. Tap osylarday bir sózdi, alghan betinen qaytpaytyn túlghalar túrghanda, Putinning Ukraina jerine basa-kóktep kirip, býlik saluy eki talay edi.
Taghy bir eske salatyn jayt: Ukraina – Resey qaqtyghysy 2022 jyly aqpan aiynyng 24-kýni emes, 2014 jyly bastalyp ketken. 2014 jyly Putin Qyrymdy aldy, birtútas Ukrain memleketin bólshektep, DHR, LHR deytin quyrshaq memleketterdi qoldan jasap qoydy da, sol aimaqtardaghy separatisterding qoltyghyna su býrkip otyrdy. Aqyrynda solardyng oibay-attanyna sýienip, syltauly soghysyn jariyalap jiberdi. Sol 2014 jyly Resey tarapynan Qazaqstangha da sayasy qysymdar qatty bayqaldy. «Qazirgi Qazaqstan jeri – Reseyding syigha bergen jeri» degendi Dumanyng deputattary birin keyin biri ilip әketip dabyrlap, dauystap aita bastaghanyn biz osy kýni qalay ghana úmyta qaldyq? «Jyrtyq ýiding de Qúdayy bar» – sondaghy ekipindep kelgen bәlening beti auyp, Qazaqstanda beybit ómir jalghasyn tauyp ketti. Janylyspasam sol jyly eks-preziydent Nazarbaev keshe ghana dýniyeden ótken jazushy Dulat Isabekovty jeke qabyldap, sóz arasynda, «tuysqan eki el soghysyp jatsa, olarda bizding ne sharuamyz bar?» dep, qara dauyldyng Qazaqstandy ainalyp ketkenine ishtey tәuba aityp otyrghanyn anghartypty.
Resey – bizge mýddeli el, biz de Reseyge mýddelimiz. Al, eng bastysy – mýdde bolghan song mәngilik dostyq ta, qasarysqan qastyq ta bola bermeydi. Tek eki jaq óz mýddesin algha qoygha, basym etuge baryn salady. Sondyqtan biz, jazarman qauym orystardy jatta kep jamandaugha nemese jaqyn tútyp jan sala qorghaugha asyqpaghanymyz abzal. Bizde memleket bar, memleket basshysy bar. Memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev – kәsiby diplomat. Ol – diplomatiya ayaqtalghan sәtte soghys bastalatynyn qapysyz týsinetin sayasatker. Sol sebepti ol Qazaqstannyng kópvektoryly sayasatyn asa saqtyqpen jan-jaqty terendete týsetini anyq. Qazaqstannyng arqa sýieri – bireuler aityp jýrgendey, týrki halyqtary da, Týrkiya da, újymdyq Europa da emes – kópvektorly sayasaty. Geoekonomikalyq kópvektorlyq is-qimyldar da Qazaqstannyng beybit ómir saltymen ilgerley ozuyna yqpal eteri dausyz.
Sóz joq, әleumettik jeliler platformasy – erkin pikirler men azat oilardyng ashyq alany. Búl alanda әrkim oiyn bildiruge qaqyly jәne sonyng ózi qyzyq. Jogharydaghy eki toptyng pikirtalasyna qarap otyryp, mynany týsinuge bolady: biz soghysty qalamaymyz! Ras, Qazaqstandy Reseymen sharpystyrugha shaqyratyn posttar әlemjelining orystildi kontentinde kórinis tauyp qalady. Jәne әlgindey posttardyng syrttan jazylyp taraytyny bayqalyp ta túrady. Múnyng atyn qazaq – «mysyqtileu» deydi. Mysyqtileulerding qarau niyeti – qazaqtardyng namasyn janyghan bolyp otqa aidau, qaruly qaqtyghystargha iytermeleu. Meninshe, «Músylman bauyrlarymyzdy qútqaramyz» dep, Siriyagha attanghan әsiredinshilderding izine salyp, qazaqtardy soghysqa tartudyn, Qazaqstandy kýiretuding týbin kýnirine oilaytyndardyng feyk-aqparattaryna el ishin eliktirmeuding bir joly bar. Ol – aqparattyq resurstardyng barlyq salasynda (sonyng ishinde әleumettik jelilerde) Qazaqstan biyligining syrtqy sayasattaghy ústanymyn barynsha algha shygharu jәne kәsiby jurnalistter men publisisterding belsendiligin arttyru, olardyng qyzmetine mәn beru. Halyqaralyq sayasattaghy Qazaqstannyng mýddesin týsinikti tilde taldap jazyp, kópshilikke úqtyru. Múnyng týpkilikti nәtiyjesi shayqalghan mynau dýniyedegi halyqtyng tanym-týsinigin parasatty payymgha jeteleui әbden mýmkin.
Dәuren Quat
Abai.kz