Azamattyq qogham – sayasy ýkimetke tәuelsiz júmys isteytin jәne oghan yqpal jasaugha qabiletti әleumettik qatynastar men instituttar jiyntyghy, jeke adamdar men әleumettik subektiler qauymdastyghy. Sondyqtan, qoghamdyq mәni bar iydeyalar turaly aitqanda, biz súhbattasushy jaqtardyng týrli kózqarastaryn jәne manyzdy tepe-tendigin saqtaymyz: eshkim eshkimge óz týsinigin moyyndatudy da, ózgeni dәlme-dәl qaytalaudy maqsat etpeydi.

Degenmen әlemdik әleumettik-filosofiyalyq ghylymda búl fenomendi zertteuding eki týrli baby bar: birinshisi, azamattyq qoghamdy әleumettik әmbebap kategoriya retinde qarastyru. O jaghdayda búl úghymgha qoghamdyq qarym-qatynastardyng býkil jiyntyghyn syighyzady. Ekinshisi, azamattyq qogham úghymyna «batystyq fenomen» retinde qarap, ony naryqtyq- demokratiyalyq qatynastardyng qalyptasuymen baylanystyrady.

Negizi, «azamattyq qogham» jeke túlghasynyng erkindigi men qoghamdyq úiymdardyng belsendiligining kórsetkishi.  Árbir jeke adam ne túlgha qoghamdasu arqyly ghana sosiumnyng damu baghytyna әserin tiygize alady. Sondyqtan da azamattyq qoghamda memleket pen azamat arasyndaghy teng dәrejedegi dialog jýzege asady.  Shyndyghynda әleumettik birtútastyqty qalyptastyratyn osy eki bólik birin-biri tolyqtyra otyryp ómir sýredi.

Memleketsiz azamattyq qogham joq. Qogham memleketik negizin nyghaytpasa, onda qoghamda retsizdik, tórtipsizdik, haos, ydyrau bastaluy mýmkin. Sonymen qatar, kerisinshe, damymaghan azamattyq qoghamsyz demokratiyalyq, qúqyqtyq memleket te qúru mýmkin emes. Ol jaghdayda memlekette basybaylyq pen tiraniya ghana bolady.

Qogham mýddelerine baghyttalghan azamattyq bastamalar ‑  azamattyq qoghamnyng manyzdy belgisi. Sondyqtan, halyqtyng belsendiligi manyzdy sanalatyn demokratiyalyq memleketterdi biz «órkendegen azamattyq qogham» dep ataymyz. Al, avtoritarlyq, ne damushy, әlde, «ótpeli ekonomika» memleketterinde jaghday basqasha. Búl elderde azamattyq bastamalargha kýdikpen qarau basym.

Endeshe, Preziydent Qasym-Jomart Toqaev aitqanday, bizge de  «Azamattyq qoghamgha qoldau kórsetip, onyng әleuetin nyghayta týsu kerek». Sebebi azamattyq qoghamnyng belsendi boluy adam kapitalyn, әleumettik-ekonomikalyq damudy, demokratiyalyq qúndylyqtardy el iygiligine ainaldyrudyng negizgi alghysharttarynyng biri.

Ol ýshin, eng aldymen, halyqtyng bereke-birligin saqtau eldigimiz ýshin asa manyzdy. Yntymaghy jarasqan, ortaq maqsatty últqa ainalsaq – myqty memleket te bola alamyz.

1. Qazaqty bólip-jarugha bolmaydy. Biz jalpyúlttyq dengeyde oilaugha úmtyluymyz kerek.

2. Tilimizding qoldanu ayasyn keneyte týsu, tilimizdi memlekettegi basty kommunikasiyalyq qúralgha ainaldyru ‑ memlekettik sayasattyng basty baghytyna ainaluy tiyis. Búl – biz ýshin myzghymas ústanym.

3. Aqparattyq tehnologiyanyng paydaly jaghy men ziyandy jaghyn ajyata alatynday bilimge ie bolugha úmtylayyq. Internetten saq bolghan jón. Ony talghamsyz paydalanu bala tәrbiyesine teris yqpal etip jatyr. Ókinishke qaray, balalar týgili, ata-analar da әleumettik jelidegi maghynasyz kontentke baylana bastaghan.

4. Biz jastardy kitap oqugha bauluymyz kerek. Tәuelsizdik kezeninde elimizde kitaphana isi keri ketti. «Optimizasiya» dep milliondaghan kitap qorynan aiyryldyq. Osy jaghdaydy týzeu ýshin endi qarqyndy әri batyl әreketterge baru kerekpiz.

Biz bolashaqqa tól tarihymyzdyng auqymy keng ekenin tolyq sezinip, mәdeny múramyzdy saqtap baruymyz qajet. Últtyq tarihty dәripteuimiz qajet. Qazaqstan – Úly daladaghy kóshpendiler órkeniyetining tikeley múrageri. Jalpy, elimizdi demokratiyalyq el retinde tanytu ýshin «Altyn Orda brendin» jan-jaqty jәne keninen paydalansaq ‑ útylmaymyz.

Múhtarhan Abaghan,

«Qazaq әlemi» Respublikalyq qoghamdyq birlestigining preziydenti

Abai.kz