Preziydent Qasym-Jomart Toqaev shyrayly Shymkentte jýr. Preziydent aldymen ontýstik qaladaghy jana nysandardy aralady. Áueli Shymkent әuejayynyng jana terminalymen tanysty. Memleket basshysynyng qalany damytu jónindegi tapsyrmasy ayasynda salynghan әue ailaghynyng qúrylysyna jeke investor 24 milliard tenge qarajat júmsaghan.

Preziydentke Qazaqstannyng ontýstiginde biregey aviasiyalyq hab qalyptastyru ónirdegi әue qatynasynyng baghyt sanyn 17-den 59-gha deyin úlghaytugha, sonday-aq Europa men Aziyanyng birqatar eline reyster ashugha mýmkindik beretini jóninde bayandaldy.

Búdan keyin Memleket basshysy strategiyalyq manyzy zor Batys Qytay – Batys Europa kólik dәlizine jaqyn ornalasqan Almaar Logistics sauda-logistika ortalyghyna bardy. Aumaghy 24 myng sharshy metrdi qúraytyn kóp funksionaldy keshen qúrylysyna jeke investor 14,8 milliard tenge qarjy qúighan.

Ortalyq ónim saqtaudyng ozyq tehnologiyasymen jabdyqtalghan. Atap aitqanda, tez búzylatyn azyq-týlikti úzaq saqtamay, barynsha jedel taratugha mýmkindik beretin jýie engizilgen.

Sonymen qatar Preziydent auyl sharuashylyghy ónimderining kórmesin aralap kórdi. Qaladaghy 50-ge juyq óndeushi kәsiporyn byltyr 168,5 milliard tengening ónimin shygharghan. Qasym-Jomart Toqaevqa jylyjay keshenderin salugha týrkiyalyq Alarko Holding kompaniyasy 650 million dollar, al Polishanyng Fabe Polska SP kәsiporny 136 million dollar kóleminde investisiya qúigha niyetti ekeni aityldy.

Preziydent Shymkentke júmys sapary ayasynda janadan ashylghan Coca-Cola Içecek Kazakhstan zauytyn da aralap kórdi. Ozyq tehnologiyalarmen jabdyqtalghan jәne avtomattandyru dengeyi óte joghary kәsiporyn jylyna 283 million litrge deyin susyn shyghara alady.

Preziydent Kongress-holgha jinalghan jergilikti qauym aldynda sóilegen sózinde shahargha júmys saparymen arnayy kelgenin, shyrayly Shymkent elimiz ýshin óte manyzdy qala, tarihy tereng qasterli meken ekenin atap ótti.

«– Halqymyz Shymkentti «shyrayly shahar» dep ataydy. Rasynda búl jerding aua rayy da, adamdary da óte keremet, erekshe dep aitugha bolady. Qala túrghyndary – óte enbekqor, taza, isker azamattar. Osy jerde otyrghan әr azamattyng enbegi mol. Men barshanyzgha shyn kónilimmen rizashylyghymdy bildiremin. Kóne shahar toghyz joldyng torabynda túr. Úly Jibek joly kezinde osy aimaqtan ótkeni belgili. Shymkentte erte zamannan beri sauda-sattyq órken jaydy, týrli mәdeniyetter men dәstýrlerding izi qaldy. Búl keruenning kóshi әli de ýzilgen joq. «Batys Europa – Batys Qytay» kólik dәlizi osy qalany basyp ótedi. Kýre joldyng arqasynda shahardyng strategiyalyq manyzy arta týsti. Mening birer jyl búryn Shymkent halqymen kezdeskenim esterinizde bolar. Sol kezde aitqan sózimdi taghy da qaytalap ótkim keledi: «Bereke degenimiz – ekonomika, al yntymaq degenimiz – sayasat». Shyn mәninde, osy eki qúndylyq elimizdi algha bastaydy. Múny Shymkentting býgingi kelbetine qarap aitugha da bolady. Shahar jyl ótken sayyn qaryshtap damyp keledi. Kóptegen óndiris oryndary ashylyp jatyr. Mening tapsyrmammen birneshe әleumettik nysan salyndy. Atap aitqanda, Kongress-holl, eki Oqushylar sarayy, 11 jayly mektep boy kóterdi. Aytpaqshy, Shymkentting bir top azamaty Kongress-holdy «Tulip Hall» dep atamay, búl ghimaratqa «Qyzghaldaq sarayy» nemese «Qyzghaldaq» degen ataudy beru jóninde úsynys aityp jatyr. Meninshe, oryndy pikir, kelisuge bolady. Olay bolsa, saraydyng atauy «Qyzghaldaq» bolsyn. «Qyzghaldaq sarayy» degen sәl úzaqtau eken. Byltyr qalada jalpy aumaghy 1,3 million sharshy metr bolatyn túrghyn ýy salyndy. Metallurgiya, qúrylys salasy, azyq-týlik óndirisi qarqyndy damyp jatyr. Byltyr qala ekonomikasy 11 payyzgha ósti. Shymkentte 300-den astam investisiyalyq joba jýzege asyryluda. Sonyng nәtiyjesinde 9 myng túraqty júmys orny ashyldy. Tek byltyrdyng ózinde qalagha 770 milliard tengege juyq investisiya tartylghan, – dedi Memleket basshysy.

Preziydent halyq arasynda Shymkentti «kәsipkerlerding otany» dep ataytynyna nazar audaryp, qala ekonomikasynyng jartysynan kóbi 140 myngha juyq shaghyn jәne orta biznes nysanynyng enshisinde ekenin jetkizdi.

– Megapolisting demografiyalyq ósimi de joghary. Tabighy ósimmen birge, múnda kóship kelip jatqandar kóp. Osynyng ózi qalanyng tirshilikke qolayly, bolashaghy zor ekenin kórsetedi. Biraq baqylausyz kóshi-qon, yaghni, migrasiya tiyisti tehnikalyq jәne әleumettik infraqúrylymgha әser etedi. Múny da úmytpauymyz kerek. Áriyne, Shymkent men jana aityp ótken tabystyng bәrine, eng aldymen, enbekqor, isker әri úiymshyl halqynyng arqasynda jetip otyr. Qazirgi almaghayyp zamanda búl qasiyetter әr azamattyng boyynan tabyluy kerek dep sanaymyn, – dedi Memleket basshysy.

Qasym-Jomart Toqaev әlem betpe-bet kelip otyrghan jana syn-qaterlerge qatysty pikir bildirdi.

– Barshanyzgha belgili, jahandyq sauda soghysynyng órshui saldarynan dýnie jýzinde kýrdeli ahual qalyptasyp keledi. Eger múnday teketires oryn alsa, onyng zardabyn barlyq el tartady. Oghan esh kýmәn joq. Búl rette biz Preziydent Tramptyng atalghan qaqtyghysqa qatysy bar elderding ústanymdaryn naqtylap, mýmkindiginshe kelissóz bastau ýshin 90 kýn moratoriy jariyalau turaly bayypty sheshimin qúptaymyz. Sarapshylar elderding bir-birine qarsy tarifter engizui әlem ekonomikasynyng qúldyrauyna týrtki bolyp, halyqaralyq sauda-sattyqtyng býkil erejesin tas-talqan etui, tipti, onyng sony qaruly qaqtyghystargha deyin úlasuy mýmkin dep eskertedi. Apta basynda barlyq negizgi indeksterding mәni tómendep, múnay baghamy barreline 60 dollardan aspady. Alayda Amerika biyligi tarifterdi keyinge qaldyru turaly sheshimin jariyalaghan son, birjadaghy baghalar ósti. Qazir jaghday birshama túraqtalghany bayqalghanymen, әlemdik qor naryghy men shiykizat birjalary búryn-sondy bolmaghan mazasyz kýige týsip túr. Álemning qatang tariftik qaqtyghystar sayasatyna kóshkeni anyq. Ángime kezekti resessiya jayynda ghana emes, jahandyq ekonomikanyng irgesin shayqap, halyqaralyq qatynastar jýiesine auyr zardabyn tiygizetin daghdarysqa bet alghanymyzda bolyp otyr. Biz qazirgi ahualdy múqiyat saraptap, barlyq qauip-qaterdi eskerip jatyrmyz. Eshbir qiyndyqqa qaramastan, Qazaqstan jan-jaqty janghyru jolynan auytqymaydy, strategiyalyq baghdarymyz da ózgermeydi. Biz infraqúrylym, kólik, ónerkәsip, auyl sharuashylyghy, sifrlandyru jәne basqa da baghyttar boyynsha iri jobalarymyzdy jýzege asyra beremiz. Júmys toqtamaydy. Sonday-aq, әriyne, memleketimiz әleumettik mindettemelerin oryndaydy, – dedi Qasym-Jomart Toqaev.

Preziydent jahandyq ahualgha meylinshe beyimdelip júmys isteu, yaghni, әr qadamdy múqiyat oilastyryp, salmaqty sheshimder qabyldau arqyly Qazaqstan ekonomikasyn týrli syn-qaterden saqtap qalu manyzdy ekenine toqtaldy.

– Sondyqtan Ýkimet kez kelgen mәseleni aldyn ala qarastyryp, tiyimdi jәne batyl әreket etuge tiyis. Elimizding mýmkindikteri mol, әleueti orasan zor. Qantar-nauryz ailary boyynsha ishki jalpy ónimning ósimi 5,8 payyz boldy. Búl – qazirgi kýrdeli jaghdayda óte jaqsy kórsetkish dep kýmәnsiz aitugha bolady. Últtyq ekonomikamyz negizinen kólik salasy, qúrylys salasy, ónerkәsip jәne sauda-sattyq esebinen damyp jatqanyn atap ótkim keledi. Búl – óte manyzdy jetistik. Sonymen qatar әlemdik daghdarys kýsheyip ketken jaghdayda elimiz Últtyq qor rezervi men altyn valuta qorynyng mýmkindikterin qoldana alady. Osynday kýrdeli uaqytta bizding kәsipkerlerimiz de erekshe belsendi júmys isteydi dep senemin. Sebebi olardy eshqanday qiyndyqqa qaramay enbek ete alatyn naqty isting adamdary dep esepteymin. Bizge qazir qúr sózding esh qajeti joq. Biz bәrimiz bir el bolyp tek tabandy jәne tiyimdi júmys isteuimiz kerek, – dedi Memleket basshysy.

Preziydentting aituynsha, Qazaqstan halyqaralyq qoghamdastyqtyng jauapty mýshesi retinde ashyq sauda, tauarlar men qyzmetterding erkin qozghalysy qaghidattaryn berik ústanady. Sonday-aq elimiz barlyq seriktesterimen ózara senimge, ashyq dialogqa negizdelgen qarym-qatynas qúrady.

– Sauda-sattyq – damudyng kózi. Jekelegen eldermen qatar, tútas aimaqtardyng ózi saudanyng arqasynda órkendep, kórkeye týsti. Qazaqstan Shyghys pen Batysty, Soltýstik pen Ontýstikti jalghaytyn sauda joldarynyng toghysynda túr. Búl – bizding geografiyalyq ereksheligimiz ghana emes, tarihy taghdyrymyz deuge bolady. Demek biz elimizding mandayyna jazylghan osy strategiyalyq mýmkindikti útymdy paydalanuymyz kerek. Sondyqtan Qazaqstan asa manyzdy halyqaralyq kólik-logistika jobalaryn jýzege asyru isine belsendi týrde qatysa bermek. Bizding negizgi maqsatymyz bәrine týsinikti dep oilaymyn. Biz taghdyr qosqan kórshiles eldermen jemisti jәne jan-jaqty yntymaqtastyqty nyghayta beremiz. Últ mýddesin bәrinen biyik qoyyp, bayypty jәne baysaldy syrtqy sayasatty jýrgizemiz. Qazaqta «Kórshi aqysy – Tәnir haqysy» degen sóz bar. Kórshi memleketterding bәrimen tatu-tәtti ómir sýrip jatyrmyz. Biz qashanda búl mәselege airyqsha mәn beremiz. Kórshimizde órt shyqsa, onyng jalyny bizdi de sharpidy. Sondyqtan irgeles elderding bәrinde tynyshtyq pen túraqtylyq bolghanyn qalaymyz. Áriyne, múnyng barlyghy – uaqytsha qiyndyqtar. Eng bastysy, bizding baghdarymyz aiqyn, jolymyz ashyq. Algha qoyghan maqsattarymyzdy mindetti týrde iske asyramyz. Ýkimet pen әkimderding negizgi mindeti – qolgha alghan reformalar men jobalardy tiyanaqty jýzege asyru. Sonda ghana últtyq ekonomikamyz da túraqty damu jolyna týspek, – dedi Preziydent.

Osy rette Qasym-Jomart Toqaev salyq reformasy jayyndaghy oiymen bólisti.

– Jana Salyq kodeksin әzirleuge tapsyrma bergen kezde men meylinshe týsinikti, túraqty әri әdil salyq sayasatyna kóshu jóninde mindet qoydym. Shyn mәninde, biz salyq sayasatyn qatandatpaymyz, kerisinshe retke keltiremiz. Qazirgi kodeks kóp ózgeriske úshyraghan. Zangha tәueldi aktilerge jәne jekelegen jaghdaylarda basqasha ereje qoldanatyn erekshelikterge toly. Kodeks oqyp, týsinuge qiyn qújatqa ainalghan. Sonyng saldarynan kәsipkerler men memlekettik qyzmetkerler ony әrqalay qabyldap, óz uәjderin algha tartady. Qaptaghan jenildikter men salyq rejimderi kәsipkerlerding bir bóligine artyqshylyq berse, taghy biri oghan narazy. Ol da negizsiz emes. Bastapqyda salyq jenildigi ekonomikanyng belgili bir salalary men biznesting naqty sanattaryn qoldau maqsatynda engizilgen edi. Biraq kәsipkerler jenildikti bas paydasyna jaratyp, salyqtan jaltaryp, biznesterin bólshektey bastady. Múnday jaghdaygha biz jol bere almaymyz. Qazaqstan jappay ofshor aimaghyna ainalyp ketpeui kerek. Múnyng bәri salyqty basqaru jýiesin kýrdelendirip, salyq jýktemesi әdiletsiz bólinetin jaghdaygha әkep soqty. Qazir Parlamentte mýldem jana Salyq kodeksi qaralyp jatyr. Atalghan qújat biznesting de, memleketting de mýddesin eskerip, kәsipkerlerdi salyqty dúrys tóleuge yntalandyrugha tiyis. Qosymsha salyq týsimderi damu budjetin úlghaytyp, jana mektepter, auruhanalar jәne basqa da әleumettik nysandar salugha mýmkindik beredi. Ashyq jәne túraqty salyq jýiesi elimizding investisiyalyq әleuetin kýsheytedi. Osynyng bәri azamattardyng әl-auqatynyng jaqsaruyna, tútas ekonomikanyng ósimine, yaghni, týptep kelgende, biznesting damuyna óte tiyimdi әri paydaly bolmaq. Áriyne, osynday kýrdeli kezende bizge eng aldymen auyzbirshilik kerek. Halqymyzda «Yrys yntymaqty elge barady» degen jaqsy sóz bar. Úiysa bilgen últtyng úpayy týgel. Sondyqtan júrtty ortaq maqsatqa júmyldyru óte manyzdy, – dedi Memleket basshysy.

Osy orayda Preziydent «Taza Qazaqstan» aksiyasyna airyqsha toqtalyp, búl joba az uaqyt ishinde býkil eldi biriktirip, jalpyúlttyq sipatqa ie bolghanyn atap ótti.

– Osy bastamagha shymkenttik aghayyn da belsene atsalysyp jatyr. Byltyr qalada 200-den astam aula men qoghamdyq oryn tazartyldy, 200 mynnan astam aghash otyrghyzyldy. «Taza Qazaqstan» ainalany tazalaumen nemese senbilikke shyghumen shektelmeydi. Onyng auqymy jәne maghynasy óte ken. Tazalyq degenimiz – eng aldymen, ishki mәdeniyetting ólshemi. Elimizdegi әr azamattyng jany taza, qoly men isi taza bolsa, shyn mәninde ozyq oily últqa ainalamyz. Osy manyzdy iste Shymkent qalasy ózining «shyrayly» degen atyna say bolyp, kósh bastauy kerek. Elimizde zang men tәrtip birjola ýstemdik qúrugha tiyis. Búl – mәn-maghynasy erekshe maqsat. Bauyrjan Momyshúlynyng «Tәrtipke bas iygen qúl bolmaydy» degen sózi eshqashan manyzyn joghaltpaydy. Zandy saqtap, tәrtipke baghyna bilsek, maqsatymyzgha jetemiz, kez kelgen daghdarysty ensere alamyz. Qazirgi búlynghyr zamanda elimizge zangha negizdelgen tәrtip auaday qajet. Zandy búzghan azamattardy mindetti týrde jauapqa tartu kerek. BasqBasqa jol joq. Osylaysha, әdiletti, qauipsiz, quatty jәne taza Qazaqstandy qúryp, órkendegen el bolamyz, – dedi Memleket basshysy.

Abai.kz