Nemese orys liyberal-demokratynyng shekten shyqqan shovinizmi turaly

Sózsiz, bizdin, qazaqtardyn, sayasy ústanymdarymyzgha, belgili bir túlghalardy qoldau ne qoldamauymyzgha shetel sayasatkerlerining de óz әseri joq emes. Key jaghdayda, ózimizding qayratkerlerden góri basqa elderding tanymal túlghalaryn sózi men qimyl-әreketin, jýris-túrysyn qyzu talqylap jatamyz. Meyli, ol ne dýniyening astan-kestenin shygharghan Tramp bolsyn, ne qatardaghy komikten әlemdik dengeydegi sayasatkerge ainalghan Zelenskiy bolsyn, ne óz elinde batyl reforma jasap, keyin qughyngha úshyraghan Saakashvily bolsyn – bәrining sayasy karierasyna qatysty aqparatty biz óz sayasatkerlerimizdin, әkim, ministrlerimizding ómirbayanynan góri jaqsy bilemiz.

Kórshi Resey sayasatkerlerine qatysty jaghday da solay.

Sonyng ishinde sol eldegi demokrattardyng birazy qazaqqa tanymal. Olardyng azattyq, adam qúqy men bostandyqtary turaly tújyrymdarynan bizding aghayyn birshama habardar. Onyng óz sebebi de bar: batpandap kirgen nәrse mysqaldap shyghady - ydyrap, kelmeske ketken Sovet odaghynyng múrageri -  postsovettik kenistiktegi ahual әli de úqsas. Yaghni, ol elderdegi sayasy jýieler bizge tarihi, moralidyq, sayasy jәne psihologiyalyq jaghynan alys emes.

Sol kózqarastyng biri sol: Reseydegi avtoritarlyq biylikke qarsy shyqqan kez kelgen sayasatkerdi biz, olardyng sayasy túghyrnamalaryn jetik bilmesek te, kóz júma salyp («olar demokrat emes pe?!» dep), qos qolymyzdy kóterip, qolday jónelemiz.

Solardyng biri – songhy kezde alys-jaqyn elder auzynda jýrgen Vladimir Qara Myrza. Liyberaldyq-demokratiyalyq ústanymymen tanylghan onyng aty Reseyding mýiizi qaraghayday oppozisionerleriing qatarynda jii atalyp jýr. Reseyding Ukrainagha qarsy ashqan soghysyn syngha alghan ol, basqalarmen birge «shetel agenti» atalyp, týrmege otyryp ta shyqty. Ótken jyly Batys pen Resey arasyndaghy tútqyndarmen almasuy barysynda biraz adammen birge ol da bostandyqqa shyghyp, býginde shetelde jýr.

Mine, kýni keshe ghana ol Fransiya parlamentinde býy dep kósilipti:

«...Esti eshyo odna prichina, po kotoroy Ministerstvo oborony Rossiy priyvlekaet tak mnogo predstaviyteley nasionalinyh menishinstv — potomu chto, kak okazalosi, russkim psihologichesky deystviytelino tyajelo ubivati ukrainsev. Potomu chto my — odin narod. Eto ocheni blizkie narody, kak vsem izvestno. U nas pochty odinakovyy yazyk, odna y ta je religiya, veka obshey istorii. No esly eto kto-to iz drugoy kulitury, yakoby eto proshe. Ya ranishe ob etom ne zadumyvalsya. Mne kazalosi, chto prichiny byly v pervuy ocheredi ekonomicheskiye. No posle slov (kollegi, kotoraya rasskazala o buryatah) ya toje nachal ob etom dumati».

Myna sorlynyng soraqy sózderin óz tilinde keltirip otyrmyn. Mәsele, qazaq pen orys tilining arasyndaghy ózgeshilikterde ghana emes, mәsele spiyker sózder men terminderdi qalay, qay maghynada paydalanuynda.

Osy súmpayy sózderden keyin birneshe zandy saual tuyndaydy. Jәne de men kәnigi demokrat retinde onyng bәrin ózin demokrat sanaytyn Vladimirge joldaymyn.

Birinshiden, orystar ukraindyqtardy sonshalyqta jaqyn kórip, ayasa, nege óz bauyrlaryna qarsy soghys ashty?! Álde basqynshylyqtyng basynda túrghandar orys últynyng ókilderi emes, Qara Myrza aitpaqshy, «basqa mәdeniyet ókilderi», yaghny «buryattar» ma eken?! Búl jerde belgili liyberal-demokrat naqty buryat últyn jalpylama, yaghny Reseydegi últtyq azshylyqtar maghynasynda alyp, basqalardy da menzep túrghanyn bәrimiz týsinu ýshin kóp aqyldyng keregi de joq ekeni týsinikti shyghar.

Nemese Resey Qyrymdy basyp alghan 2012 jyldan bastap, barlyq federaldyq telearnadan kýni-týni sarnap, soghys pen beybit adamdardy qyryp-joydy aqtap jatqan «solovievter» qay últ ókili eken?!

Ekinshiden, óz sózinde tanymal demokrat últtardy «psihologiyalyq» jaghynan bólip tastap otyr. Bireulerine ukraindyqtardy óltiru qiyn bolsa, ekinshilerine týk te túrmaydy eken. Shovinizm men imperiyalyq ústanymdy bylay qoyghanda, búl ózi fashizmge qaray úlasyp ketetin diagnoz emes pe?! Olay bolsa, búl sózder últaralyq arazdyqty qozdyru bop sanalmay ma?

Ýshinshiden, әriyne, sayasy tehnologiya zandaryna sәikes, elektorattyq sayysta jeniske jetkisi keletin sayasatker mindetti týrde óz saylaushylarynyng kózqarasyn, sayasy tandauyn eskeretini de týsinikti. Osy túrghydan alghanda, Qara Myrzanyng búl teziysi, әriyne, «Qyrym - bizdiki!», - dep derevnyalarda shalqyp otyrghan orys halqynyng biraz ókiline jaghady әri sol neoimperiyalyq basqynshylyq sindromyn qozdyryp-aq túr. Sayasatker bolsa, orys emesterding kóniline qarap jatqan joq. Olardy «últtyq azshylyq» deui de sodan bolar, bolary-bolmasy belgisiz saylaularda olardyng dauystaryn ol qajet etpeytin de sekildi.

Sol sebepti «Azattyq! Tendik! Yntymaq» úranyn memlekettik qaghidat retinde qabyldaghan Fransiyanyng parlamentinde Qara myrzanyng osylaysha kósiluin óz basym onyng qateligi emes, qaskóiligi dep qabyldaymyn!

Jә, basqa elding bir sayasatkerining sandyraghy dep mәseleni jyly jauyp qonggha bolar edi.

Alayda, osy mysal mynaday bir oigha jeteleydi.

Ózderin liyberal-demokrat sanaytyn, Reseydegi avtoritarizmge qarsy shyghyp jýrgen kez kelgen adamdy biz onyng naqty mәseleler boyynsha naqty pozisiyasyna qaramay, nege birden qolday jónelemiz? Ótken joly Navalinyy qaza tapqanda, men onyng da neoimperiyalyq kózqarasyn atap ótkende, onyng bizding eldegi fanattary meni qatty-qatty synap tastap edi.

Mine, Leninning «Velikorostardyng últtyq maqtanyshy turaly» atty maqalasynan jóndi sabaq almaghan Qara Myrzanyng atalmysh sózi bizdi sol jaghdayatqa qaytadan oraltyp otyr.

Týiin sol: men ýshin jalpydemokratiyalyq qúndylyqtardan qazaq últynyn, memleketimizding týpkilikti hәm týbegeyli múrattary birinshe kezekte túrady. Óz ishimizdegi jәne syrttaghy kez kelgen sayasy túlghany men, eng aldymen, osy kriyteriy arqyly baghalaymyn.

Jәne de búl talap birinshi kezekte óz elimizdegi sayasy kýshter men jeke túlghalargha da qatysty boluy tiyis dep sanaymyn. Áytpese, biylikke qol jetkizude basqa últtargha jaghamyn dep últtyq mýddeni ekinshi kezekke qoiyshylar búryn da bolghan, býgin de joq emes.

Tanymastay bolyp ózgerip jatqan geosayasy ahual men әli de saqtalyp otyrghan ishki qauipter mening osy oiymdy odan sayyn nyqtay týskendey.

Basqalardy da osy pikirge qosylugha shaqyramyn.

Ámirjan Qosan

Abai.kz