Biylgha 2025 jyly nauryz aiynyng sonynda Meksikanyng astanasy Mehiko qalasyndaghy bas opera sahnasy – Palasio de Bellas Artes teatrynda (Palacio de Bellas Artes) manyzdy mәdeny oqigha ótti.

Álemning ýzding opera júldyzdary: Mariya Kallas, Plasido Domingo, Luchano Pavarotti, Juan Manueli Serrat,  Hose Karreras sekildi t.b. opera óneri sanlaqtarynyng izi qalghan tanymal sahnada jerlesimiz, opera әnshisi Lada Qysyqovanyng (Lada Kyssy) da júldyzy onynan tudy. Búl sahnada ol tanymal kenes-orys kompozitory Dmitriy Shostakovichting «Msen uezdining Makbet hanymy» nemese «Katerina Izmaylova» (2shi redaksiyasynyng atauy) atty belgili operasynyng basty partiyasy Katerina rolinde oryndaghan debuti bolatyn. Ýlken halyqaralyq qúramdaghy shygharmashylyq toptyng muzykalyq jetekshisi bolyp reseylik Mariin teatrynan talantty әnshisi, әri diriyjer Migran Agadjanyan, qoishy-rejisseri Argentinanyng Buenos-Ayres qalasynan arnayy Marselo Lombardero shaqyrylghan. 20 jyldan asa әnshi bolghan  esimi Amerikanyng eki qúrlyghynda da keninen tanys onyng shygharmashylyghy osy qúrlyqtaghy iri opera teatrynyng diyrektorlyghymen jalghasyn tauyp ol әri qoiyshy rejisser retinde de tanymaldyqqa iye. Osy jәne ózge halyqaralyq oryndaushylar shygharmashylyq tobynyng basynda jerlesimiz әnshi Lada Qysyqova kýrdeli «Katerina Izmaylova» operasynyng basty partiyasy ýlken abyroymen oryndap shyqty. Sahnalyq partneri talantty әnshi Sergey Radchenkonyng da jas ta bolsa shygharmashylyq qorjyny dýnie jýzining biraz opera teatrlarynyng jobalarymen toly tanymal әnshilerding biri. Ol kezinde elimizidng Kýlәsh Bayseyitova atyndaghy halyqaralyq әnshiler konkursynyng jenimpazy bolghan reseylik әnshi býginde Italiyada túrady.

Lada Almaty qalasynyng tumasy, 6 jasynan bastap muzykamen ainalysyp, keyin P.Chaykovskiy atyndaghy Almaty muzykalyq kolledjin hor diriyjeri mamandyghy boyynsha bitiredi. Hordyng belsendi qatysushysy, oqu ozaty, әrdayym sahnagha shyghugha, әn aitugha qúshtar bolyp ósip jetiledi. Qúrmanghazy atyndaghy Qazaq últtyq konservatoriyasyn hor diriyjeri mamandyghy boyynsha oquyn jalghastyrghan Ladanyng jan-jýregining qalauy jenip jeke әn aitugha degen qúshtarlyghy ósip, bir jylyn joghaltsa da qaytadan arnayy әn salu mamandyghy boyynsha birinshi kursqa oqugha týsip әnshi retinde oquyn qayta bastaydy. Konservatoriyanyng agha oqytushysy Snejana Brinuk synybynda opera jәne konserttik mansabyn bastaydy. Muzykalyq bilimi, teoriyalyq dayyndyq dengeyi joghary bolghanymen klassikalyq әn aitudyng qyr syryn iygerude italiyandyq bei canto oryndaushylyq sheberlikti shyndauda biraz, talmay enbektenedi. Qazaqstanda ótken birneshe respublikalyq jәne halyqaralyq vokalister bayqaularynda jeniske jetken Lada ózining shygharmashylyghynyng alghashqy baspaldaqtaryn Abay atyndaghy Qazaq últtyq opera jәne balet teatrynda (2002-2011jj.) jasady, Osy jerde ol sahnada shaghyn lirikalyq soprano  dauysyna arnlghan ekinshi partiyalardan bastap kýrdeli birinshi plandaghy partiyalardy oryndaugha qol jetkizdi. Ánshi ózi sekildi ýlken sahnagha kelgen sәtten basty partiyada óner kórsetu jas oryndaushynyng ýlken armany desekte, búl әnishining bolashaghyna keri әser etetin qauipti «qyzyghushylyq» ekenin moyyndaydy. Ol ózinen keyingi jastardyng jadynda bolsyn dep saqtandyrady jón kóredi. Onyn: «Seychas zamechay, chto devochky prihodyat v teatr, dlya ambisiy im ocheni priyatno srazu peti glavnye partiy - Luchii, Violettu, eta praktika pagubnaya. Golosa stradait, ony bystro iznashivaitsya, portyatsya, shkola, kotoroy na tot moment vladeyt pevsy, momentalino «stiraetsya», y chelovek ostaetsya odin na odin s orkestrom, so vsemy trudnostyami, kotorye nujno preodolevati na ssene» [https://www.inform.kz/ru/geograficheskie-granicy-ne-stesnyayut-menya-kazahstanskaya-opernaya-pevica-lada-kyssy_a3384285] – deydi.

Ózimizding opera sahnasynan ekinshi partiyalardy orynday jýrip Lada janyndaghy әriptesteri Núrjamal Ýsenbaeva, Jamilya Baspaqova sekildi t.b. sahna sheberlerining oryndauyn, spektaklidegi mizanssenalardy jadynda saqtaydy. Búl jalpy opera teatrynda shygharmashylyq jolyn bastaghan kóptegen jas әnshilerding jýrip ótken joly jәne Lada da basynan ótkizedi. Esesine 3 aptada 4 birdey jetekshi opera partiyasyn oryndap sahnagha shyghu ýshin ýlken kәsiby dayyndyq pen jauapkershilik, ómirin ónerge tútastay arnauy kerek bolatyn. «Traviatada» - Violetta, «Bogemada» Muzetta, «Iolantada» Brigitta jәne «Jarqanatta» Adeli partiyalary jas әnshining debuttik júmysy retinde erekshe este qaldy. Sahnada ózin tolyqqan kәsiby әnshi retinde dәleldeuge asyqqan Ladanyng basty ústanymy sýiikti júmysyn eshtenege alandamay berile atqaruy, qiyndyqqa moyymaytyn qaysarlyghy, bastysy, enbekqorlyghy. Ánshining negizgi júmys qúraly dauysy bolghandyqtan ol dauysyn jetildiru, ýnemi jattyqtyru, jana qiyndyqtargha tótep beretindey etip dayyndauda jeke uaqytyn da, kýsh-jigerin de ayaghan emes. Abay atyndaghy Qazaq últtyq opera jәne balet teatrynyng repertuaryna enetin «Luchiya dy Lammermur» operasynan basty partiya Luchiyany oryndaugha baylanysty dayyndyq barysynda ol Sankt-Peterburg qalasynda júmys isteytin tәjiriybeli pedagog, belgili halyqaralyq dengeyde tanymal opera primadonnasy Anna Netrebkonyng ústazy bolghan Tamara Novichenkogha baryp 7 kýn boyy jata-jastana tyndap, oqyp ýirenuin aitugha bolady.

Lada Qazaqtyng Abay atyndaghy Últtyq opera jәne balet teatry repertuaryndaghy: Dj.Verdiyding «Traviatasynda» - Violetta, IY.Shtraustyng «Jarghanatynda» - Adeli, Dj.Rossiniyding «Sevili shashtarazynda» - Rozina, Dj.Puchchiniyding «Bogemasynda» - Muzetta, «Turandotynda» - Lu, J.Biyzening «Karmeninde» - Mikaela, P.Chaykovskiyding «Evgeniy Onegiyninde» - Tatiyana, «Iolantada» - Brigitta, Sh.Gunonyng «Faustynda» - Margarita, N.Rimskiy-Korsakovtyng «Patsha qalyndyghynda» - Marfa jәne t.b. partiyalardy ýlken tabyspen oryndap ózining kәsiby biliktiligin úshtady. Ánshi dauysy liriko-koloroturalyq basty partiyalardan shyndalyp, beky kele liriko-dramalyq partiyalargha auysyp oryndaushylyq mýmkindigi men dauys diapazony ashyla týsti. Ol elimizding sheteldegi mәdeniyet kýnderi ayasynda kóptegen konsertterde, Paralimpiada oiyndarynyng ashyluynda, sammitterde óner kórsetti, televiziyalyq shoular men baghdarlamalardyng qatysushysy boldy, qazaq topyraghynda ótken EHRO – 2017 jabylu saltanatynda óner kórsetti.

Qazirgi tanda Italiyada túratyn L.Qysyqova júmys babynda nemis, italiyan jәne aghylshyn tilderin mengergengen. Italiyada shygharmashylyq ósu jolynda: Lada Miyrella Freni, Renata Skotto, Mario Melani, Aliberto Zedda, Rayna Kabayvanska, Hose Karreras, Alla Simoni, Uiliyam Matteussi, Miyetta Siygele, Miykela Sburlati, Karlo Morganti, Emanuele Lippi, sonday-aq Lorenso Bavay jәne Djulio Zappa sekildi  Italiyandyq sahna sheberlerimen jәne pedagog ústazdarmen júmys istep tәjiriybe jinaqtaydy.

Onyng shetelding opera sahnasynda sheberligin arttyruy sonau 2011 jyly Italiyanyng Riva-deli-Garda qalasynda ótken «Rikkardo Zandonay» atty bayqauda «Ýzdik Kameralyq muzyka oryndaushysy» atanudan bastalghan. Ári qaray sheteldik konkurstaghy jýldeli joly sol jyly Albaniyanyng Tiran qalasyna alyp kelip, osynda ótken «Mariya Kray bayqauynda» ýshinshi syilyqtyng iyegeri atandyrdy. Europanyng ortalyghynda tanylgha bastaghan әnshige jan-jaqtan úsynystar kelip týse bastaydy. Kelesi jyly ol Dj.Verdiyding «Traviata» operasynan Violetta partiyasyn Kolumbiyanyng Medellin qalasynda Lorenso Monkloamen birge oryndady, 2013 jyly Lada Kissy Italiyanyng Kaliyary qalasynda V.A.Mosarttyng «Figaronyng ýilenui» operasynan Grafinya partiyasyn Monkloamen birge Gubert Sudannyng muzykalyq jetekshiliginde Marina Laura Biankanyng rejissurasynda sahnagha shyqty. Shygharmashylyq izdenis, toqtausyz oqyp-ýirenu ýderisi Ladanyng kýn tәrtibine enip ol ózining sýiikti isimen tolyq ainalysugha mýmkindik aldy. Opera ónerining astanasy Italiya, Germaniya, Avstriya memleketterining qalalaryndaghy opera sahnalarynda sәtti óner kórsetken Ladanyng óz kórermeni qalyptasa bastady.

2014-2019 jj. teatr mausymynda Lada Italiyanyng Riva-deli-Garda qalasynda ótken «Rikkardo Zandonay bayqauynyn» ekinshi syilyghyn jenip aldy, sonymen birge múhit asyp Braziliyanyng San-Paulu qalasynda Mariya Kallas atyndaghy konsert zalynyng ashylu saltanatyna arnalghan konserttik baghdarlamasyna qatysyp arnayy syilyqtyng jenimpazy atandy. Osy kezde ol Avstriyadaghy «Tiroler Festspiel Festival Erl» festivaline 3 jylgha túraqtap ol sahnada: Dj.Verdiyding «Traviata» operasynan Violetta partiyasyn Tito Chekeriniymen, Dj.Puchchiniyding «Bogema» operasynan Mimy partiyasyn Paolo Karignaniymen, Dj.Verdiyding «Nabukko» operasynan  Ebigaili partiyasyn tanymal diriyjer G.f.Karayannyng songhy shәkirtterining biri Gustav Kunmen, Dj.Rossiniyding «Viligelm Tell» operasynan Matilida partiyasyn, V.A.Mosarttyng «Siqyrly fleyta» operasynan Birinshi hanymy men Ekinshi hanymydy  Bomsokpen, R.Vagnerding  «Parsifalynda» Blumenmedhen, R.Vagnerding «Valikiriyasynda» Ortlinde partiyasyn birge oryndaydy. Lada sonymen birge Dj.Verdiyding «Rekviyeminde» soprano pariyasyn orynday otyryp maestro Gustav Kunmen CD/DVD taspasyna jazdy.

Karantin uaqytynda jәne keyingi teatr mausymdarynda Lada Dj.Verdiyding «Bal-maskarad» operasynan Ameliya partiyasyn (rejisseri Roduly Gaytanu), sonymen qatar F.Chiyleanyng «Adrian Lekuvrerinde» Adriananyng jәne A.Dvorjaktyng «Su perisi» filiminde Su perileri (rejisseri Hinrih Horstkotte) obrazdaryn somdaydy. Ladanyng Oldenburg memlekettik teatryndaghy orkestr jetekshileri Genrik Vestmanmen jәne Vito Kristofaromen bolghan osy kezendegi sahnadaghy shygharmashylyq júmysy teatr synshylarynyng joghary baghasyna ie boldy. Avstriyada Dj.Puchchiniyding «Toska» operasynda avstriyalyq «Gars am Camp» festivalinde Yohannes Uayldnerding qoyylymynda jәne rejisser retinde Volifgang Gratchmayermen birge Toska partiyasyn oryndady. 2019 jyly Germaniyada Mino Marany ("Festung Erenbreytshteyn") qoyylymynda Koblens teatrynda Verdiyding «Trubadur» operasynda Leonora partiyasynda sәtti óner kórsetti.

Albaniyanyng Tiran qalasynda Dj.Verdiyding «Bal-maskarad» operasyndaghy Ameliya partiyasyn  Daniola Kuray jәne rejisser Marina Laura Bianky basqaruynda joghary dengeyde oryndap shyghuy (2022 j.), Dj.Verdiyding «Don Karlos» operasynan Elizabetting partiyasyn Markus Boshtyng qoyylymynda Germaniyanyng Haydenhaym qalasyndaghy teatr sahnasynan oryndauy (2023 j.) este qalarlyqtay bolyp oryndaldy. Lada Kyssy Germaniyanyng Kelin Opera teatrynda Dj.Verdiyding «Bal-maskarad» operasyndaghy (2024 j.) basty partiya  Ameliyany oryndauy ótken jyldyng sýbeli júmysy bolatyn. Býginde jer sharynyng әr tarapynan týsip jatqan shaqyrulardyng ishinen ózining dauysyna keletin, tartymdy shygharmashylyq jobalardy oryndau ýshin Lada tartynbay óner kórsetuge, tynymsyz enbektenuge dayyn.

D.Shostakovichting «Msen uezdining Makbet hanymy» operasy batysta qyzyghushylyq tudyrghan, kenestik respublikalar teatrlarynda da asa kóp qoyylmaghan shygharmalardan. Operanyng taghdyry, sahnalyq joly kenestik idologiyanyng kýshine mine bastaghan kez – 1934 jyly jazylyp birneshe teatrdyng repertuarnan kórindi. Belgili kenestik muzyka zertteushisi IY.Sollertinskiy búl opera turaly: «Shostakovichting jana operasy osy uaqytqa deyingi kenestik muzyka dýniyege alyp kelgen tuyndylardyng ishindegi eng manyzdy shygharmalardan… Shostakovichting operasy — quatty әleumettik tragediya nemese avtordyng ózi anyqtaghanday onyng keyipkerleri tanqalarlyq muzykalyq – intonasiyalyq realizmmen bederlengen «tragediyalyq satira» - dep baghalaghan bolatyn. Shostakovichting muzykalyq partiturasyndaghy Katerina kelbeti ainalasyndaghy alypsatar saudagerler jaylaghan qoghamnyng satiralyq kiltte surettegen muzykalyq obrazdaryna qarama-qayshy opera partiturasynyng jarqyn betteri. Shostakovichting ótkir muzykalyq tili Katarinany qorshaghan ortany, kópesterdi ghana emes, sonymen qatar din qyzmetkerleri, qolynda biyligi bar toptardyng beyneli suretteri jarqyn kórinis tapqan. Sahnada ylghy mas kýiinde kórinetin diny qyzmetkerler, paraqor jandarm, azghyndaghan kópesterding jekelengen jәne toptyq suretteri beyneli berilgen. Kompozitor olardyng tayazdyghy, ruhany azghyndyqqa úshyraghan toghysharlyqty biriktiretin beyneli kelbetin sipattap bere alghan. 1936 jyly opera jayly bolishevikterding bas gazeti «Pravdada» «Sumbur vmesto muzyki» atauymen bas maqala jariyalanyp, onbay syn syryghyna ilikken búl opera býkil kenestik dәuirding muzykalyq teatr tarihynyng әri qaray damuyna (keri damuyna) yqpal etken tuyndylardyng biri.

Rejisser M.Lombardero D.Shostakovichting búl operasyn búghan deyin de birneshe mәrte sahnalaghan. Búl spektaklidegi negizgi iydeya qazirgi qoghamdaghy әielding ornyn Katerinanyng taghdyry arqyly barlaydy. Operada rejisser әiel taghdyryn orys nemese kenestik dәuirdiki dep shektep kórsetpeydi. Jalpy adamzatty tolghandyratyn mәsele bolghan әiel adamnyng qoghamdaghy orny, tandau erkindigi, zorlyq-zombylyq kórsetilui, otbasylyq bulling t.b. mәselelerding ótkir kórinisi. Búl dýniyening tórt qúbylasynda da kezdesetin jәit. Rejisser operanyng negizgi oqigha ótetin orny etip mal soyylatyn qasaphanany tandaghan. Osy jerde bolatyn әngimening auany men kóterilgen taqyryptar san aluan: sayasi, әleumettik, jeke bastyng bostandyghy, mahabbat, satqyndyq, armandardyng kýireui t.b.  Opera finalynda «Pravda» gazetinde jariyalanghan bas maqalany dekorasiya retinde ekrangha shyghara otyryp Kenester odaghyndaghy iydeologiyalyq ústanymdarynyng avtorgha kórsetken shekteuin den eske salady.

Qasaphananyng iyesi Boris ózining qatygez de  qatal minezimen ainalasynyng bәrine óktemdigin kórsetedi. Ózining qayrat jigersiz, bolbyr úlyna da, kelini Katerinagha de qysym kórsetedi, Katerinany amalsyzdan qorghanugha mәjbýrleydi. Túrmystaghy zandy kýieui Zinoviyden tittey jyly qabaq, qoldau taba almaghan Katerina  jas qyzmetshi jigit Sergeymen kónil qosady. Sergeydi barynsha jaqsy kórgen ol әri qaray eshteneden tayynbay, seziktengen óz ýiining birneshe adamyn óltiruge deyin barady. Avtordyng anyqtauynsha Lada oryndaghan operadaghy basty keyipker – Katerina Izmaylova kóp әielding biri emes. Bolmysy bólek, jany súlu, jýregi nәzik jaratylghan jas әielding toghysharlyq pen qatigezdik jaylaghan orta qapasyna kónbegen taghdyrly jan. Opera rejisserining sahnalyq sheshiminde shyn qandyqol Makbet Katerina emes, Katerinanyng qolymen qylmys otyn kósep kýnin kóretin «sýiiktisi» Sergey. Rejisser operada jauyzdyqtyng basty sebepkeri Katerinanyng sýigen jigiti Sergey ekenin ashugha kýsh salghan jәne kórermendi sendire alghan.

Opera kompozitorynyng rejissurasyna mәn bergen zertteushi M.Zemlyanisyna «Kompozitorskaya rejissura v opere D.Shostakovicha «Ledy Makbet Msenskogo uezda»  atty kandidattyq zertteuinde «Konsepsiya Shostakovicha inaya: iz ubiysy v jertvu, stradayshuy y vyzyvayshuy glubokoe sochuvstvie – vot puti, kotoryy prohodit peremeshennaya iz sudebnogo ocherka v operu jena ubogogo kupchika Katerina Livovna Izmaylova. Svoy prestupleniya opernaya Katerina sovershaet vo imya lubvi» - degen oy týiedi. Búl spektakli rejissurasy da osy ústanymdy  jalghastyra otyryp әiel mandayyna jazylghan taghdyry, tandauy, erkindik ruhy men mahabbatyn barynsha kórsetuge arnalghan.

Ladanyng búghan deyingi sahnada oryndaghan partiyalarynyng ishinde dramalyq soprano dausyna arnalghan partiyalar bolsa daghy Katerina partiyasynyng orny bólek. Katerinanyng muzykalyq tili, sahnada somdalghan muzykaly-dramalyq beynesi tolyghymen tyndaushyny ózine baurap onyng ayanyshty halin, barynsha janashyrlyghyn oyatady. Avtordyng partiturasynda basty keyipkerding baqytty kezeni men sәuleli shaqtaryn beretin júmsaq lirikagha toly bólikter men ómirining kólenkeli sәtterin beyneleytin sahnalarda ótkir intonasiyalargha qúrylghan muzykalyq bólikter mol. Katerinanyng muzykalyq tili týgeldey qylmysker Sergeydi aqtau mindetin oryndaydy. Operada Katerinadan basqa jaghymdy keyipker joq bolghandyqtan barlyq basqa keyipkerler – deldal saudagerlerding ómirining kórinisi bolghan.

Ladanyng oryndauyndaghy Katerina obrazynyng jelisi, kompozitordyng zamanauy muzykalyq leytmotiyvining baghytymen ýzilissiz damy otyryp I aktisindegi qarapayym, sozylynqy ariozodan bastalyp, II aktidegi Katarina jan dýniyesining ekige jaratyn jaysyzdyqtary arqyly operanyng finalynda basty keyipkerding ólim aldyndaghy minuttardaghy tereng qayghyly lirikasyna deyin damu jolynan jýrip ótedi. Katerinanyng muzykalyq tili men sezim әlemin oryndaushy ishki jan-dýniyesimen týsinip, sezine orynday alghan. Ánshining ishki týisigi men temperamentine jaqyn keletin basty keyipker partiyasyn oryndap shyqqan Ladanyng júmysyna opera ónerining tyndarmandary, jan-jaqtan arnayy kelgen mamandar men jergilikti BAQ ókilderi óte joghary bagha berdi.

Túsaukeser spektakliderding barlyghyna biyletter tolyq satylyp anshlagpen ótui qoyylymnyng sәtti ótkendigin kórsetti. Operanyng basty partiyasyn oryndaushy Ladanyng da búl jetistikke qosqan ýlesi mol. Meksikanyng operasýier kórermenderi ózderining yqylaspen tamashalap tyndaytyn әnshilerining qataryna talantty jerlesimiz Lada Qysyqovany da qosqany anyq.

Jas әnshini alda ýlken shygharmashylyq josparlar, jana partiyalar kýtip túr. Biylghy jyldyng ekinshi jartysynda Kolumbiyanyng Medeliin qalasyndaghy Metropoletano teatrynda (Teatro Metropolitano de Medellín) Dj.Puchchiniyding «Turandot» operasynan Turandot partiyasy Ladanyng oryndauynda josparlanghan. Otandasymyz, talantty әnshi Lada Qysyqovanyng әlemdik opera sahnasyndaghy shygharmashylyq belesterin baghyndyrugha jasaghan әrbir qadamyna sәttilik tileymiz. Árdayym joly ashyq, tabysy mol boluyna tilektespiz.

Amangeldi Múqan, teatrtanushy

Abai.kz