«Tabighatpen ýilesim»: últtyq salt-dәstýrlerdegi ekologiyalyq taza ómir saltynyng orny 

Qazirgi әlemde sanaly tútynu, resurstargha úqypty qarau jәne tabighatpen joghalghan baylanysty qalpyna keltiru kerektigi jónindegi ýndeuler jii estiledi. Qyzyghy, qazaqtar ýshin búl janadan payda bolghan iydeyalar emes, mәdeny kodtyng bir bóligi.

Últtyq salt-dәstýrlerding túraqty damu qaghidattarymen qalay ýndesetini jәne býginde ata-babalar tәjiriybesin eske týsiru nelikten manyzdy ekendigi turaly biz Coral Club kompaniyasynyng wellness-sarapshysy Raushan Matjanovamen sóilestik.

Ekologiyalyq taza ómir salty jay ghana tabighatqa qamqorlyq emes

Sarapshynyng aituynsha, ekologiyalyq taza ómir salty –  jay ghana qoqysty bólek jinau, plastik paketterden bas tartu nemese jasyl jelekke qamqorlyq jasau emes. Búl adam ómirining barlyq salalaryn qamtityn әldeqayda tereng jәne keshendi úghym.

Búl oilau obrazynda kez-kelgen әreket, kiyim satyp alu, kólik nemese tamaq tandau bolsyn, «Qorshaghan ortagha ziyan tiygizbe» qaghidasyna baghynady. Búl adamnyng ózine ynghayly nemese tiyimdi nәrseni ghana emes, sonymen qatar planeta ýshin qauipsiz nәrseni de sanaly týrde tandaytynyn bildiredi.

Búl tәsil kezdeysoq ekosheshimderden erekshelenedi. Sebebi ol óz әreketterining saldaryn týsinu, әdetterdi ózgertuge dayyn bolu, aldyn ala oilau sekildi jýieli qarym-qatynasty talap etedi. Búl tabighatty resurs retinde ghana emes, seriktes retinde qarastyratyn etikanyng jana týri.

Qazaq filosofiyasy jәne ekologiya: tereng tarihpen paralleli jýrgizu

Nutrisiolog qazaq halqy ýshin tabighatpen ýilesim әrqashan ómir saltynyng ajyramas bóligi bolghanyn atap ótedi. Kóshpeli ómir sýru salty kezinde jauapsyz tútynugha mýmkindik joq — kerisinshe, әrbir resurs aqylmen, qúrmetpen jәne alghyspen paydalanyldy.

Ata-babamyz qorshaghan ortany tiri, qasiyetti jýie retinde qabyldady. Jer, su, jel, januarlar – búlardyng bәri tek utilitarlyq emes, ruhany qúndylyqqa ie boldy. Tabighatpen tepe-tendikti búzu kýnә retinde qarastyryldy, al alghys bildiru rәsimderi men dúghalar kýndelikti ómirding bir bóligi boldy.

Osylaysha, býginde halyqaralyq forumdarda aitylyp jýrgen túraqty damu filosofiyasy biz ýshin – basqa jaqtan kelgen teoriya emes, últ jadynyng bir bóligi.

Túraqty túrmys tәjiriybeleri: kóshpendilerding danalyghy

Dәrigerding aituynsha, kóshpeli ómir salty barlyq nәrseni úqypty jәne ýnemdi paydalanudy qarastyrghan:

• su — ýnemdi jәne qúrmetpen paydalanyldy,
• kiyiz ben terini eshkim tastamaghan, kerisinshe, olar túrmysta úzaq jyldar boyy qyzmet etti,
• tamaqtanu — mausymdyq, jergilikti ónimderge negizdeldi,
• túrghyn ýi — kiyiz ýy ekologiyalyq taza ghana emes, sonymen qatar landshaftqa zaqym keltirmey, oghan mobilidi týrde beyimdeledi.

Múnday tәsil ekojýiege mýmkindiginshe az әser etip, tabighat bergenning bәrine alghys aitugha ýiretti. Kóshpendiler artyq zat jinaugha tyrysqan emes — olar búnyng bәrin joqshylyqtan emes, ólshemdi týsingennen jәne ainaladaghy әlemdi qúrmettegendikten jasady.

Býginde ne nәrseni qayta qarastyru kerek?

Nutrisiolog qazirgi qogham ózining zattar men resurstargha degen kózqarasyn ózgertui kerek dep sanaydy.

Birinshiden, qanaghat mәdeniyetin qaytaru: shamadan tys tútynugha úmtylmau, sannan góri sapany tandau.

Ekinshiden, qolóner jәne qalpyna keltiru daghdylaryn janghyrtu: kiyimdi jóndeu, qaptamany qayta óndeu, zattardy qayta paydalanu.

Ýshinshiden, ortaq paydalanu iydeyalarynan shabyt alu – búl býginde sharing-ekonomika dep atalatyn, dәstýrli qauymdastyqtaghy bir zat birneshe adamgha birden qyzmet etetin iydeya.

Búl tek ekologiyalyq jaghynan taza ghana emes, sonymen qatar qoghamda tyghyz әleumettik qatynastardy qalyptastyrady.Al búl – bizding mәdeniyetimizding úmytylghan, biraq manyzdy elementi.

Tabighatpen ýilesimdilikke aparatyn joldy qalay bastaugha bolady?

Dәriger qarapayym jәne qoljetimdi qadamdardan bastaugha kenes beredi:

• su shyghynyn azaytu,
• qaldyqtardy súryptau jәne qoqys mólsherin azaytu,
• ekologiyalyq taza materialdardy tandau,
• jergilikti óndirushiler men fermerlerdi qoldau,
• mausymdyq jәne tabighy ónimderdi tandau.

Jay ghana «jasyl ómir salty» ýrdisine ilesip qoymay, jeke jәne planetarlyq dengeyde densaulyqty saqtaugha shyn mәninde kómektesetin nәrselerdi sanaly týrde túrmysqa engizu manyzdy. Osy túrghydan alghanda, últtyq dәstýrlerge jýginu berik mәdeny jәne emosionaldyq negiz beredi.

Zamanauilyq pen túraqtylyq: ýilestiruge bola ma?

Sarapshynyng pikirinshe, ekologiyalyq tәsil jaylylyqtan nemese tehnologiyalardan bas tartudy bildirmeydi.

Býginde ynghayly jәne sanaly ómir sýru ýshin mýmkindikter bar:

- energiyany ýnemdeytin tiyimdi tehnikany paydalanu,

- artyq qaptamasyz ónimderdi tandau,

- etikalyq brendterdi qoldau,

- jeke kómirtegi izin azayta otyryp, qalalyq infraqúrylymdy paydalanu.

Ekologiyalyq taza ómir salty – búl shekteu emes, jana erkindik. Ózing ýshin ghana emes, bolashaq ýshin de tandau jasau erkindigi. Al qazaq mәdeniyetinde әrqashan kelesi úrpaqtar aldyndaghy jauapkershilik – «amanat»iydeyasy bolghan. XXI ghasyrda tabighatpen ýilesimdilik dәl osynyng negizinde qúryluy mýmkin.

Abai.kz