«Табиғатпен үйлесім»: ұлттық салт-дәстүрлердегі экологиялық таза өмір салтының орны 

Қазіргі әлемде саналы тұтыну, ресурстарға ұқыпты қарау және табиғатпен жоғалған байланысты қалпына келтіру керектігі жөніндегі үндеулер жиі естіледі. Қызығы, қазақтар үшін бұл жаңадан пайда болған идеялар емес, мәдени кодтың бір бөлігі.

Ұлттық салт-дәстүрлердің тұрақты даму қағидаттарымен қалай үндесетіні және бүгінде ата-бабалар тәжірибесін еске түсіру неліктен маңызды екендігі туралы біз Coral Club компаниясының wellness-сарапшысы Раушан Матжановамен сөйлестік.

Экологиялық таза өмір салты жай ғана табиғатқа қамқорлық емес

Сарапшының айтуынша, экологиялық таза өмір салты –  жай ғана қоқысты бөлек жинау, пластик пакеттерден бас тарту немесе жасыл желекке қамқорлық жасау емес. Бұл адам өмірінің барлық салаларын қамтитын әлдеқайда терең және кешенді ұғым.

Бұл ойлау образында кез-келген әрекет, киім сатып алу, көлік немесе тамақ таңдау болсын, «Қоршаған ортаға зиян тигізбе» қағидасына бағынады. Бұл адамның өзіне ыңғайлы немесе тиімді нәрсені ғана емес, сонымен қатар планета үшін қауіпсіз нәрсені де саналы түрде таңдайтынын білдіреді.

Бұл тәсіл кездейсоқ экошешімдерден ерекшеленеді. Себебі ол өз әрекеттерінің салдарын түсіну, әдеттерді өзгертуге дайын болу, алдын ала ойлау секілді жүйелі қарым-қатынасты талап етеді. Бұл табиғатты ресурс ретінде ғана емес, серіктес ретінде қарастыратын этиканың жаңа түрі.

Қазақ философиясы және экология: терең тарихпен параллель жүргізу

Нутрициолог қазақ халқы үшін табиғатпен үйлесім әрқашан өмір салтының ажырамас бөлігі болғанын атап өтеді. Көшпелі өмір сүру салты кезінде жауапсыз тұтынуға мүмкіндік жоқ — керісінше, әрбір ресурс ақылмен, құрметпен және алғыспен пайдаланылды.

Ата-бабамыз қоршаған ортаны тірі, қасиетті жүйе ретінде қабылдады. Жер, су, жел, жануарлар – бұлардың бәрі тек утилитарлық емес, рухани құндылыққа ие болды. Табиғатпен тепе-теңдікті бұзу күнә ретінде қарастырылды, ал алғыс білдіру рәсімдері мен дұғалар күнделікті өмірдің бір бөлігі болды.

Осылайша, бүгінде халықаралық форумдарда айтылып жүрген тұрақты даму философиясы біз үшін – басқа жақтан келген теория емес, ұлт жадының бір бөлігі.

Тұрақты тұрмыс тәжірибелері: көшпенділердің даналығы

Дәрігердің айтуынша, көшпелі өмір салты барлық нәрсені ұқыпты және үнемді пайдалануды қарастырған:

• су — үнемді және құрметпен пайдаланылды,
• киіз бен теріні ешкім тастамаған, керісінше, олар тұрмыста ұзақ жылдар бойы қызмет етті,
• тамақтану — маусымдық, жергілікті өнімдерге негізделді,
• тұрғын үй — киіз үй экологиялық таза ғана емес, сонымен қатар ландшафтқа зақым келтірмей, оған мобильді түрде бейімделеді.

Мұндай тәсіл экожүйеге мүмкіндігінше аз әсер етіп, табиғат бергеннің бәріне алғыс айтуға үйретті. Көшпенділер артық зат жинауға тырысқан емес — олар бұның бәрін жоқшылықтан емес, өлшемді түсінгеннен және айналадағы әлемді құрметтегендіктен жасады.

Бүгінде не нәрсені қайта қарастыру керек?

Нутрициолог қазіргі қоғам өзінің заттар мен ресурстарға деген көзқарасын өзгертуі керек деп санайды.

Біріншіден, қанағат мәдениетін қайтару: шамадан тыс тұтынуға ұмтылмау, саннан гөрі сапаны таңдау.

Екіншіден, қолөнер және қалпына келтіру дағдыларын жаңғырту: киімді жөндеу, қаптаманы қайта өңдеу, заттарды қайта пайдалану.

Үшіншіден, ортақ пайдалану идеяларынан шабыт алу – бұл бүгінде sharing-экономика деп аталатын, дәстүрлі қауымдастықтағы бір зат бірнеше адамға бірден қызмет ететін идея.

Бұл тек экологиялық жағынан таза ғана емес, сонымен қатар қоғамда тығыз әлеуметтік қатынастарды қалыптастырады.Ал бұл – біздің мәдениетіміздің ұмытылған, бірақ маңызды элементі.

Табиғатпен үйлесімділікке апаратын жолды қалай бастауға болады?

Дәрігер қарапайым және қолжетімді қадамдардан бастауға кеңес береді:

• су шығынын азайту,
• қалдықтарды сұрыптау және қоқыс мөлшерін азайту,
• экологиялық таза материалдарды таңдау,
• жергілікті өндірушілер мен фермерлерді қолдау,
• маусымдық және табиғи өнімдерді таңдау.

Жай ғана «жасыл өмір салты» үрдісіне ілесіп қоймай, жеке және планетарлық деңгейде денсаулықты сақтауға шын мәнінде көмектесетін нәрселерді саналы түрде тұрмысқа енгізу маңызды. Осы тұрғыдан алғанда, ұлттық дәстүрлерге жүгіну берік мәдени және эмоционалдық негіз береді.

Заманауилық пен тұрақтылық: үйлестіруге бола ма?

Сарапшының пікірінше, экологиялық тәсіл жайлылықтан немесе технологиялардан бас тартуды білдірмейді.

Бүгінде ыңғайлы және саналы өмір сүру үшін мүмкіндіктер бар:

- энергияны үнемдейтін тиімді техниканы пайдалану,

- артық қаптамасыз өнімдерді таңдау,

- этикалық брендтерді қолдау,

- жеке көміртегі ізін азайта отырып, қалалық инфрақұрылымды пайдалану.

Экологиялық таза өмір салты – бұл шектеу емес, жаңа еркіндік. Өзің үшін ғана емес, болашақ үшін де таңдау жасау еркіндігі. Ал қазақ мәдениетінде әрқашан келесі ұрпақтар алдындағы жауапкершілік – «аманат»идеясы болған. XXI ғасырда табиғатпен үйлесімділік дәл осының негізінде құрылуы мүмкін.

Abai.kz