Ukraina soghysy: Álemdik BAQ ne deydi?

Eki jyldan beri әlemning nazaryn audarghan Resey-Ukraina soghysy әli jalghasyp jatyr. Búl – Ekinshi dýniyejýzilik soghystan keyin Europadaghy eng iri qaqtyghys bolyp otyr. Zerdelep kórsek, atalghan soghys birneshe baghytta jýrip jatyr: әskeri, aqparattyq, ekonomikalyq jәne gumanitarlyq.
Ukrainadaghy soghys qazirgi әlemning eng ózekti jәne kýrdeli mәselelerining biri sanatynda. Búl qaqtyghys tek eki elding arasyndaghy teketires emes, ol – halyqaralyq tәrtip, egemendik, demokratiya jәne adam qúqyqtary ýshin kýresting kórinisi. Soghystyng qashan ayaqtalary belgisiz, biraq onyng saldary әlem tarihynda úzaq uaqyt boyy seziletin bolady.
BBC-ding jazuynsha, Ukraina preziydenti Vladimir Zelenskiy Reseyding eng iri әue shabuylynan keyin AQSh-tyng ýnsizdigin syngha aldy. Ol búl ýnsizdik Resey preziydenti Vladimir Putindi shabuyldaryn jalghastyrugha yntalandyrady dep mәlimdedi. Jaqynda Resey bir týnde 367 dron men zymyrandy atqylap, Ukrainada keminde 12 adam qaza tauyp, ondaghan adam jaraqat aldy .
Zelenskiy AQSh pen basqa elderding ýnsizdigi Putinge shabuyldaryn jalghastyrugha mýmkindik beretinin aitty. Ol Reseyding qatygezdigin toqtatu ýshin Resey basshylyghyna qatty qysym jasau qajet ekenin eskertti.
Al AQSh preziydenti Donalid Tramp shabuyldan keyin Putindi «mýlde esinen adasqan» dep sipattap, onyng әreketterin aiyptady . Alayda, Tramp naqty qanday sharalar qabyldaytynyn aitqan joq.
Búl shabuyldar Ukraina men Resey arasyndaghy soghystyng shiyelenisuin kórsetedi jәne halyqaralyq qauymdastyqtyn, әsirese AQSh-tyn, әreket etu qajettiligin aiqyndaydy.
Sonymen birge, «The Guardian» basylymy bylay dep jazypty: «Ukrainalyq resmy túlghalar Donalid Tramptyng soghysty toqtatugha baghyttalghan halyqaralyq kýsh-jigerine qaramastan, Reseymen úzaqqa sozylghan, pozisiyalyq soghys әli birneshe jylgha jalghasuy mýmkin dep esepteydi. Júma kýni Ystanbúlda ótken Kiyev pen Mәskeu arasyndaghy alghashqy tikeley kelissózderding naqty nәtiyjesiz ayaqtaluyna jәne AQSh preziydentining Resey basshysy Vladimir Putin men Ukraina preziydenti Vladimir Zelenskiymen josparlanghan qonyraularyna qaramastan, ukrainalyq tarap Mәskeuding beybitshilikke shyn niyetti ekenine dәlel kórip otyrghan joq».
Shyndyghynda búl pikirler Resey soghys bastalghaly beri eng iri dron shabuylyn jýzege asyrghan kezde aityldy – barlyghy 273 dron jiberilip, negizinen Kiyev oblysy men elding shyghysyndaghy Dnepropetrovsk jәne Donesk oblystaryn nysanagha alghan.
«AQSh-tyng aitarlyqtay kómeginsiz búl jaghday ózgermeydi jәne tipti ushyghuy mýmkin. AQSh bolmasa, tepe-tendikti ózgertu mýmkin emes. Uaqyt óte kele búl Reseyding paydasyna júmys isteui mýmkin. Biz tiri qalamyz, biraq ýlken qúrbandyqqa baramyz» dep súhbat beripti aty-jónin aitqysy kelmegen bir Ukrain azamaty.
Endigi sóz AQSh pen Qytay arasyndaghy sauda soghysy turaly bolmaq. «AQSh pen Qytay arasyndaghy sauda soghysy әlem ekonomikasyna qalay әser etedi?» degen tolghaqty súraq qazir ekonomikalyq sarapshylar men sayasatkerlerding nazaryn audaratyn taqyryp. Taghy da BBC-ge silteme jasayyq. Atalghan aqparat agenttigi «AQSh pen Qytay bir-birinen ne importtaydy?» degen týitkil turaly izdenipti.
«2024 jyly AQSh-tan Qytaygha eksporttalatyn eng iri tauar sanaty — soya búrshaqtary boldy. Búl ónim negizinen Qytaydaghy shamamen 440 million shoshqany azyqtandyru ýshin paydalanylady. Sonymen qatar, AQSh Qytaygha farmasevtikalyq ónimder men múnay da eksporttady.
Al Qytaydan AQSh-qa eksporttyng basym bóligin elektronika, kompiuterler jәne oiynshyqtar qúrady. Sonday-aq, elektromobilider ýshin manyzdy batareyalardyng da edәuir kólemi Qytaydan jetkizildi. AQSh-tyng Qytaydan importtaytyn eng iri tauar sanaty — smartfondar, búl barlyq importtyng 9%-yn qúraydy. Búl smartfondardyng kóp bóligi Qytayda AQSh-tyng transúlttyq kompaniyasy Apple ýshin óndiriledi.
AQSh әkimshiligining Qytaygha salghan 20% kedendik tariyfi amerikalyqtar ýshin búl ónimderding baghasyn aitarlyqtay ósirgen edi. Endi búl tarif 125%-gha deyin kóterildi (keybir tauarlar ýshin 145%-gha deyin), búl onyng әserin alty ese kýsheytui mýmkin. AQSh-tyng Qytaygha eksporttaytyn ónimderi de Qytaydyng qarsy tarifteri saldarynan qymbattaydy, búl aqyrynda Qytay tútynushylaryna da osynday auyrtpalyq әkeledi. Alayda, tarifterden bólek, búl eki el bir-birine ekonomikalyq ziyan keltiruding basqa joldaryn da qarastyruy mýmkin».
Abai.kz