Dýisenbi, 2 Mausym 2025
Alash amanaty 1092 0 pikir 30 Mamyr, 2025 saghat 13:03

Qúnanbaydy moynyna mingizip Kaghbany jeti ainalghan-Izghútty

Suret: Zhasalash.kz saytynan alyndy

Múhtar Áuezovting «Abay joly» roman-epopeyasyndaghy negizgi keyipkerlerding biri — Izghútty. Ol 1830 jyly Aqsuat ónirindegi Qarghyba ózenining boyyndaghy Qara oba dep atalatyn jerde dýniyege kelgen.

Agha súltan Qúnanbaydyng senimdi serikterining biri bolghan Izghúttynyng orny erekshe. Abaydyng әkesi Qúnanbaydyng asyrap alghan inisi Izghúttynyng shyn aty — Baqtybay, Nayman ishindegi Qarakereyding Múryn ruynyng Toqabay tarmaghynan.

Qúnanbaydyng tughan qaryndasy Taybala osy Toqabay ishindegi Núran baydyng balasy Múhamedjangha úzatylady. Arada biraz jyl ótken son, apasyn izdep barghan Qúnanbaygha Taybaladan tughan on jasar jiyeni Baqtybay amanat retinde beriledi.

Baqtybay naghashy júrty Shynghystaugha barghan jyly jazda Abay dýniyege keledi. Óskenbay auyly: «Sonynan Abay erdi, Qúnekeng agha súltan boldy. Búl bala ong ayaghymen keldi, izi qútty boldy» — dep, búrynghy Baqtybay atyn ózgertip, Izghútty dep atap ketken eken.

Izghútty Qúnanbaydyng janynda jýrip, jastayynan el biyligine aralasqan. Er túlghaly, aqyldy azamat retinde el arasynda zor bedelge ie bolghan. Qúnanbay Izghúttygha jer, enshi berip, ýilendirip el qataryna qosqan.

1875 jyly Qúnanbay Mekkege qajylyq sapargha attanyp, qasyna Izghúttyny ertip barady. Qasiyetti Mekke shaharynda Qúnanbay qajy birneshe ay boyy bógelip, qazaq pen Orta Aziya músylmandaryna arnap «Tәkiya» atty jataq ýy saldyrady. Jat jerde jýrip ýlken isting basy-qasynda bolyp, búl qúrylystyng tez ayaqtaluyna atsalysqan da — osy Izghútty.

Qaghbagha barghan alghashqy kýni qajylar Qaghbany jeti ret ainalyp, qasiyetti Qara tasty sýiip, ishke kiredi eken. Sol kýni Qúnanbaydyng dene qyzuy kóterilip, óz ayaghymen jýruge shamasy kelmey qalady. Erejege say, nauqas adamdardy ishke kirgizbeytin bolghan.

Qúnanbay múny estip, qatty qamyghyp:

«Ey, Jaratqan Alla, әuelde Qúnanbay qyp jarattyn, auzyma dýiim eldi qarattyn. Bir kisidey búl dýniyening rahatyn kórsettin. Endi mine, jer týbinen kelip túryp, Qaghbanyng esigine jetip, ishine kire almaghannan maghan ólim artyq. Odan da alsanshy meni, Alla!» — dep kókke qarap, kóz jasyn tógip, jaratushygha jalbarynypty.

Sonda Izghútty:

«Qúneke, renjimeniz. Erteng Alla jәrdem berse, men sizdi sol esikten elding aldymen kirgizemin» — dep uәde beredi.

Ertenine úzyn-sonar kezekti kórgen Izghútty:

«Mininiz, mening moynyma!» — dep Qúnanbaydy moynyna otyrghyzyp, Qaghbany jeti ret ainaldyrady. Qasiyetti tasty sýigizedi. Osydan keyin Qúnanbaydyng densaulyghy jaqsara bastaghan.

Qúnanbay armanyna jetip, Qaghbanyng ishin kórip qaytady. Izghúttynyng qiyn sәtte kórsetken erligine qatty riza bolyp, batasyn bergen. Osy sapardan keyin Qúnanbay – «Ýlken qajy», Izghútty – «Kishi qajy» atanyp elge oralady.

Búl material jurnalist, Izghúttynyng shóberesi Medetjan Izghúttinov pen jazushy Beybit Saparalynyng enbekterindegi derekter negizinde dayyndaldy.

Erlan Ayqynúly

Abai.kz

 

0 pikir