Beysenbi, 3 Shilde 2025
Bilgenge marjan 255 0 pikir 3 Shilde, 2025 saghat 12:27

Qazaq ýshin Abylay hannyng úlylyghy nede?

Suret: e-history.kz saytynan alyndy.

Abylay han – qazaq halqynyng tarihyndaghy asa iri túlghalardyng biri. XVIII ghasyrda ómir sýrgen búl úly han elding tәuelsizdigi ýshin kýresip, ýsh jýzding basyn qosyp, el birligin saqtauda erekshe ról atqardy. Abylay hannyng úlylyghy onyng kóregen sayasatker, batyr qolbasshy jәne dana diplomat boluynda jatyr. Onyng esimi qazaq halqynyng jadynda elin sýigen, halqy ýshin janyn bergen qayratker retinde saqtalyp keledi.

XVIII ghasyr – qazaq halqy ýshin kýrdeli kezeng boldy. Jonghar shapqynshylyghy, Resey men Qytay imperiyalarynyng yqpaly kýsheyip, qazaq jerine kóz tige bastady. El ishinde ru aralyq arazdyqtar men alauyzdyqtar da bar edi. Osynday qiyn-qystau shaqta qazaqty biriktirip, syrtqy jaudan qorghay alatyn kósem qajet boldy. Mine, dәl osy tústa Abylay han tarih sahnasyna shyqty. Ol tek batyr ghana emes, kýrdeli sayasy jaghdaydy týsinetin jәne soghan layyq sheshim qabylday alatyn túlgha edi.

El birligin saqtaudaghy róli

Abylay hannyng eng ýlken erligi – ýsh jýzdi biriktirip qaramaghyna ala biluinde. Ol Tәuke hannyng «Jeti jarghysyn» jalghastyryp, dala zanyna sýiene otyryp biylik qúrdy. El ishindegi dau-damaydy sheship, birlik pen yntymaqty nasihattady. Onyng bedeli tek Orta jýzde ghana emes, Úly jәne Kishi jýzde de joghary boldy. Qazaqtyng ru basylary jәne biyleri Abylay hangha senim artyp, onyng ainalasyna toptasty. Búl ishki túraqtylyq syrtqy jaumen kýreste óte manyzdy ról atqardy.

Jonghar shapqynshylyghyna qarsy kýresi

Abylay han jas kýninde jonghar tútqynynda bolyp, keyin elge oralghan song jaugha qarsy kýresting bel ortasyna aralasty. Ol qazaq jasaghyn úiymdastyryp, jongharlargha auyr soqqy berdi. Orbúlaq, Anyraqay, Búlanty sekildi shayqastarda erlik kórsetip, ózining qolbasshylyq qabiletin dәleldedi. Abylaydyng batyrlyghy men strategiyasy arqasynda qazaq jerining kóp bóligi jaudan azat etildi. Onyng «Jauynger han» atanuy da osydan.

Syrtqy sayasattaghy kóregendigi

Abylay hannyng úlylyghy onyng diplomatiyalyq sheberliginde de kórinedi. Ol Resey men Qytay imperiyalarynyng arasynda tepe-teng sayasat ústandy. Birine tәueldi bolmay, ekinshisining yqpalyna týsip ketpey, qazaq elining mýddesin qorghady. Resey patshalyghymen de, Qytay imperiyasymen de qatynas ornatyp, el tynyshtyghyn saqtau ýshin sanaly týrde mәmilegerlik jasady. Búl syrtqy qauipting aldyn alyp, elding ishki damuyna mýmkindik berdi.

Abylay hannyng ruhany múrasy

Abylay han tek sayasy kósem ghana emes, ruhany jetekshi de bola bildi. Ol Búqar jyrau, Ýmbetey jyrau siyaqty dana jandardy ainalasyna toptastyryp, elge ónege taratty. Qazaq ruhaniyaty men mәdeniyetin saqtau ýshin de enbek etti. Onyng túsynda qazaq tili, salt-dәstýri, biyler instituty, jyraulyq óner damydy. Búl ruhany baylyq qazirgi tәuelsiz Qazaqstannyng mәdeny negizine ainaldy.

Qazaq ýshin Abylay hannyng úlylyghy – onyng elining tútastyghy ýshin kýreskeninde, qazaqtyng memlekettigin saqtap qalghanynda, últtyq bolmysty saqtaugha qosqan ýlesinde. Ol – elin sýigen, halqynyng erteni ýshin janyn qighan, shyn mәnindegi úly túlgha. Abylay han – ótkenning ghana emes, býgingi sonymen qatar, bolashaqtyng da ýlgi tútar kósemi.

Beysenghazy Úlyqbek,

Qazaqstan Jýrnalister Odaghynyng mýshesi

Abai.kz

0 pikir