Qazirgi tanda әlemdik dengeyde ózekti mәselelerding biri – diny radikalizm men ekstremizmning jastar arasynda taraluy.

Qazaqstan da búl qúbylystan tys qalmaghan elderding qatarynda. Jahandanu, internetting sheksiz mýmkindikteri, aqparattyng ashyqtyghy – bir jaghynan ýlken jetistik bolsa, ekinshi jaghynan teris aghymdardyng iydeologiyasyn taratugha jol ashyp otyr. Osy orayda jastardyng sanasyna keri әser etetin destruktivti diny toptar men iydeologiyalyq túzaqtardan saqtau – qoghamnyng manyzdy mindetterining biri.

Jasóspirimder men jastar – qanday da bir iydeologiyagha beyim keletin, janalyqqa qúmar, belsendi әleumettik top. Búl – olardyng ómirlik ústanymdary men dýniyetanymy qalyptasyp jatqan ótpeli kezenimen tyghyz baylanysty. Ókinishke qaray, osy shaqta dúrys baghyt-baghdar berilmese, olar radikaldy iydeyalargha tez boy aldyryp, dinning atyn jamylghan, biraq shynayy islamnan alshaq toptardyng qúrbanyna ainaluy mýmkin.

Teris aghymdardyng eng qauipti túsy – olardyng alghashqy sәtte dindi nasihattaushy bolyp kórinui. Olar sharighatty, «taza islamdy» ústanamyz degen jeleumen jastardy óz qatarlaryna tartyp, birtindep olardyng otbasymen, qoghammen baylanysyn ýzip, óz iydeologiyasyna baylap tastaydy. Búl – psihologtar «aqparattyq oqshaulau» dep ataytyn qauipti әdis. Yaghny adam syrtqy әlemmen baylanysty joghaltyp, tek bir kózqaraspen ghana ómir sýre bastaydy. Búl qúbylystyng sony – radikaldanu, tipti key jaghdayda lankestik әreketterge deyin aparyp soghuy mýmkin.

Sondyqtan birinshi kezekte teris aghymdardyng iydeologiyasyn tanu, olardyng basty belgilerin týsindiru manyzdy. Olar kóbinese:

Osynday belgilerdi erte bayqap, olargha qarsy immuniytet qalyptastyru– jastardy teris aghymdardan saqtaudyn negizgi joly. Ol ýshin en aldymendiniy sauattylyq qajet. Jastargha din turaly dúrys, ghylymiy, tarihiy jәneshynayy aqparat úsynu – olargha ruhaniy tandauda erkindik pen jauapkershilikberedi. Diniy sauattylyqty tek imam nemese teolog qana emes, mektepmúghalimi, uniyversiytet oqytushysy, ata-ana da qalyptastyrugha tiyis.

Mysaly, mektepter men kolledjderde dintanu pәninin mazmúnynzamangha say jetildirip, din tarihyn, dәstýrli islam qúndylyqtaryn, zayyrly memlekettin erekshelikterin týsindirgen jón. Uniyversiytetterde«Ruhaniy janghyru» ayasyndaghy arnauly kurstar arqyly jastardyn diniy, tarihiy, filosofiyalyq bilimin terendetuge bolady. Sonymen qatar, onlayn platformada senimdi diniy-tanymdyq kontentter úsynu da býgingi jastarghajaqyn әri tiyimdi әdis bolmaq.

Ata-analar tarapynan beriletin tәrbiye de ýlken ról atqarady. Keydeata-ana balasynyn ózgerisin bayqamay, uaqytynda qoldau kórsetpey, tek kinәlaugha beyim bolady. Búl – radikaldy aghymdardyn paydasyna júmysisteydi. Sebebi olar óz qatarlaryna kirgen jastargha «shyn» qamqorlyqkórsetip, «ruhaniy otbasy» úsynghanday әser qaldyrady. Sol sebepti otbasymýsheleri jasóspirimderdin qyzyghushylyqtaryna, súraqtaryna bey-jayqaramay, din turaly dialog jýrgize alatyn dengeyge jetui tiyis.

Jastardyn diniy fanatizmge eliguinin taghy bir sebebi – ruhaniy vakuum. Ómirlik maqsattyn bolmauy, jalghyzdyq, әleumettik әdiletsizdik, bolashaqqasenimsizdik sekildi faktorlar adamdy әlsiz kýige týsiredi. Múnday sәtteradikal iydeologiya oghan «anyq joldy», «minsiz jýieni» úsynady. Sondyqtanjastardyn ruhaniy qajettiligin qanaghattandyru ýshin mәdeniy, ghylymiy, volonterlik, sporttyq baghyttaghy paydaly jobalar kóp boluy tiyis. Olarjastardyn óz ornyn tabugha, әleumettenuge, jauapkershilik alugha mýmkindikberedi.

Qazirgi tanda Qazaqstanda memlekettik dengeyde din salasyn retteu boyynsha birqatar manyzdy sharalar jýzege asuda. Aqparat jәne qoghamdyq damu ministrligine qarasty Din isteri komiyteti, ónirlik Din isteri basqarmalary, «Analitikalyq ortalyq» sekildi úiymdar teris aghymdarmen kýreste ghylymy saraptama, profilaktikalyq júmystar jýrgizude. Sonymen qatar «Qauyrt jeli», «Din mәseleleri jónindegi aqparattyq-týsindiru toptary» jastarmen tikeley kezdesuler ótkizip, súhbattar arqyly radikaldyq iydeyalardyng qauiptiligin týsindiredi.

Búqaralyq aqparat qúraldary men әleumettik jeliler de búl baghytta belsendi júmys atqaruy tiyis. Jasóspirimder internetten diny aqparatty jii izdeytinin eskersek, olargha sapaly, naqty, senimdi mazmún úsynu qajet. Búl ýshin kәsiby jurnalister, teologtar, dintanushylar, psihologtar birigip, kreativti kontentter dayyndauy kerek. Podkasttar, beyne sabaqtar, TikTok formatyndaghy qysqa viydeolar, animasiyalar – bәri jastardyng qabyldauyna onay әri qyzyqty formada úsynyluy qajet.

Sonymen qatar, teris aghymdarmen kýres tek tyiym salumen shektelmeui kerek. Búl baghytta reabilitasiya, psihologiyalyq kómek, qayta әleumettendiru sharalary da jýieli týrde jýrgizilui tiyis. Teris aghymnyng jeteginde ketken jastardyng kóbi keyin ókinip, qoghamgha qayta oralghysy keledi. Biraq olardy týsinistikpen qabyldamasa, olar qaytadan radikaldy ortagha qaytyp ketui mýmkin. Sondyqtan búl jastarmen jeke júmys isteytin mamandar – dintanushy, psiholog, әleumettik qyzmetker – kәsiby dayarlyqtan ótip, keshendi tәsilmen júmys isteui qajet.

Qorytyndylay kele, jastardy teris diny aghymdardan qorghau – búl bir ghana salanyng emes, tútas qoghamnyng ortaq mindeti. Jastar – últtyng bolashaghy. Sol bolashaqtyng jarqyn boluy olardyng qanday ruhany negizge sýienip ósetinine tikeley baylanysty. Sondyqtan olardy adasudan emes, ar-újdan, aqyl men izgilik jolymen jýruden eshkim taydyrmauy kerek. Teris aghymdardyng túzaghynan saqtanudyng eng senimdi joly – últtyq tәrbie men dәstýrli diny sananyng ýilesiminde.

Abai.kz