قازىرگى تاڭدا الەمدىك دەڭگەيدە وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – ءدىني راديكاليزم مەن ەكسترەميزمنىڭ جاستار اراسىندا تارالۋى.

قازاقستان دا بۇل قۇبىلىستان تىس قالماعان ەلدەردىڭ قاتارىندا. جاھاندانۋ، ينتەرنەتتىڭ شەكسىز مۇمكىندىكتەرى، اقپاراتتىڭ اشىقتىعى – ءبىر جاعىنان ۇلكەن جەتىستىك بولسا، ەكىنشى جاعىنان تەرىس اعىمداردىڭ يدەولوگياسىن تاراتۋعا جول اشىپ وتىر. وسى ورايدا جاستاردىڭ ساناسىنا كەرى اسەر ەتەتىن دەسترۋكتيۆتى ءدىني توپتار مەن يدەولوگيالىق تۇزاقتاردان ساقتاۋ – قوعامنىڭ ماڭىزدى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى.

جاسوسپىرىمدەر مەن جاستار – قانداي دا ءبىر يدەولوگياعا بەيىم كەلەتىن، جاڭالىققا قۇمار، بەلسەندى الەۋمەتتىك توپ. بۇل – ولاردىڭ ومىرلىك ۇستانىمدارى مەن دۇنيەتانىمى قالىپتاسىپ جاتقان وتپەلى كەزەڭىمەن تىعىز بايلانىستى. وكىنىشكە قاراي، وسى شاقتا دۇرىس باعىت-باعدار بەرىلمەسە، ولار راديكالدى يدەيالارعا تەز بوي الدىرىپ، ءدىننىڭ اتىن جامىلعان، بىراق شىنايى يسلامنان الشاق توپتاردىڭ قۇربانىنا اينالۋى مۇمكىن.

تەرىس اعىمداردىڭ ەڭ قاۋىپتى تۇسى – ولاردىڭ العاشقى ساتتە ءدىندى ناسيحاتتاۋشى بولىپ كورىنۋى. ولار شاريعاتتى، «تازا يسلامدى» ۇستانامىز دەگەن جەلەۋمەن جاستاردى ءوز قاتارلارىنا تارتىپ، بىرتىندەپ ولاردىڭ وتباسىمەن، قوعاممەن بايلانىسىن ءۇزىپ، ءوز يدەولوگياسىنا بايلاپ تاستايدى. بۇل – پسيحولوگتار «اقپاراتتىق وقشاۋلاۋ» دەپ اتايتىن قاۋىپتى ءادىس. ياعني ادام سىرتقى الەممەن بايلانىستى جوعالتىپ، تەك ءبىر كوزقاراسپەن عانا ءومىر سۇرە باستايدى. بۇل قۇبىلىستىڭ سوڭى – راديكالدانۋ، ءتىپتى كەي جاعدايدا لاڭكەستىك ارەكەتتەرگە دەيىن اپارىپ سوعۋى مۇمكىن.

سوندىقتان ءبىرىنشى كەزەكتە تەرىس اعىمداردىڭ يدەولوگياسىن تانۋ، ولاردىڭ باستى بەلگىلەرىن ءتۇسىندىرۋ ماڭىزدى. ولار كوبىنەسە:

وسىنداي بەلگىلەردى ەرتە بايقاپ, ولارعا قارسى يممۋنيتەت قالىپتاستىرۋ– جاستاردى تەرىس اعىمداردان ساقتاۋدىڭ نەگىزگى جولى. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەنءدىني ساۋاتتىلىق قاجەت. جاستارعا ءدىن تۋرالى دۇرىس, عىلىمي, تاريحي جانەشىنايى اقپارات ۇسىنۋ – ولارعا رۋحاني تاڭداۋدا ەركىندىك پەن جاۋاپكەرشىلىكبەرەدى. ءدىني ساۋاتتىلىقتى تەك يمام نەمەسە تەولوگ قانا ەمەس, مەكتەپمۇعالىمى, ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋشىسى, اتا-انا دا قالىپتاستىرۋعا ءتيىس.

مىسالى, مەكتەپتەر مەن كوللەدجدەردە ءدىنتانۋ ءپانىنىڭ مازمۇنىنزامانعا ساي جەتىلدىرىپ, ءدىن تاريحىن, ءداستۇرلى يسلام قۇندىلىقتارىن, زايىرلى مەملەكەتتىڭ ەرەكشەلىكتەرىن تۇسىندىرگەن ءجون. ۋنيۆەرسيتەتتەردە«رۋحاني جاڭعىرۋ» اياسىنداعى ارناۋلى كۋرستار ارقىلى جاستاردىڭ ءدىني, تاريحي, فيلوسوفيالىق ءبىلىمىن تەرەڭدەتۋگە بولادى. سونىمەن قاتار, ونلاين پلاتفورمادا سەنىمدى ءدىني-تانىمدىق كونتەنتتەر ۇسىنۋ دا بۇگىنگى جاستارعاجاقىن ءارى ءتيىمدى ءادىس بولماق.

اتا-انالار تاراپىنان بەرىلەتىن تاربيە دە ۇلكەن ءرول اتقارادى. كەيدەاتا-انا بالاسىنىڭ وزگەرىسىن بايقاماي, ۋاقىتىندا قولداۋ كورسەتپەي, تەك كىنالاۋعا بەيىم بولادى. بۇل – راديكالدى اعىمداردىڭ پايداسىنا جۇمىسىستەيدى. سەبەبى ولار ءوز قاتارلارىنا كىرگەن جاستارعا «شىن» قامقورلىقكورسەتىپ, «رۋحاني وتباسى» ۇسىنعانداي اسەر قالدىرادى. سول سەبەپتى وتباسىمۇشەلەرى جاسوسپىرىمدەردىڭ قىزىعۋشىلىقتارىنا, سۇراقتارىنا بەي-جايقاراماي, ءدىن تۋرالى ديالوگ جۇرگىزە الاتىن دەڭگەيگە جەتۋى ءتيىس.

جاستاردىڭ ءدىني فاناتيزمگە ەلىگۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى – رۋحاني ۆاكۋم. ومىرلىك ماقساتتىڭ بولماۋى, جالعىزدىق, الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىك, بولاشاققاسەنىمسىزدىك سەكىلدى فاكتورلار ادامدى ءالسىز كۇيگە تۇسىرەدى. مۇنداي ساتتەراديكال يدەولوگيا وعان «انىق جولدى»، «ءمىنسىز جۇيەنى» ۇسىنادى. سوندىقتانجاستاردىڭ رۋحاني قاجەتتىلىگىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن مادەني, عىلىمي, ۆولونتەرلىك, سپورتتىق باعىتتاعى پايدالى جوبالار كوپ بولۋى ءتيىس. ولارجاستاردىڭ ءوز ورنىن تابۋعا, الەۋمەتتەنۋگە, جاۋاپكەرشىلىك الۋعا مۇمكىندىكبەرەدى.

قازىرگى تاڭدا قازاقستاندا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ءدىن سالاسىن رەتتەۋ بويىنشا بىرقاتار ماڭىزدى شارالار جۇزەگە اسۋدا. اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنە قاراستى ءدىن ىستەرى كوميتەتى، وڭىرلىك ءدىن ىستەرى باسقارمالارى، «اناليتيكالىق ورتالىق» سەكىلدى ۇيىمدار تەرىس اعىمدارمەن كۇرەستە عىلىمي ساراپتاما، پروفيلاكتيكالىق جۇمىستار جۇرگىزۋدە. سونىمەن قاتار «قاۋىرت جەلى»، «ءدىن ماسەلەلەرى جونىندەگى اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ توپتارى» جاستارمەن تىكەلەي كەزدەسۋلەر وتكىزىپ، سۇحباتتار ارقىلى راديكالدىق يدەيالاردىڭ قاۋىپتىلىگىن تۇسىندىرەدى.

بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن الەۋمەتتىك جەلىلەر دە بۇل باعىتتا بەلسەندى جۇمىس اتقارۋى ءتيىس. جاسوسپىرىمدەر ينتەرنەتتەن ءدىني اقپاراتتى ءجيى ىزدەيتىنىن ەسكەرسەك، ولارعا ساپالى، ناقتى، سەنىمدى مازمۇن ۇسىنۋ قاجەت. بۇل ءۇشىن كاسىبي جۋرناليستەر، تەولوگتار، ءدىنتانۋشىلار، پسيحولوگتار بىرىگىپ، كرەاتيۆتى كونتەنتتەر دايىنداۋى كەرەك. پودكاستتار، بەينە ساباقتار، TikTok فورماتىنداعى قىسقا ۆيدەولار، انيماتسيالار – ءبارى جاستاردىڭ قابىلداۋىنا وڭاي ءارى قىزىقتى فورمادا ۇسىنىلۋى قاجەت.

سونىمەن قاتار، تەرىس اعىمدارمەن كۇرەس تەك تىيىم سالۋمەن شەكتەلمەۋى كەرەك. بۇل باعىتتا رەابيليتاتسيا, پسيحولوگيالىق كومەك, قايتا الەۋمەتتەندىرۋ شارالارى دا جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىلۋى ءتيىس. تەرىس اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتكەن جاستاردىڭ كوبى كەيىن وكىنىپ، قوعامعا قايتا ورالعىسى كەلەدى. بىراق ولاردى تۇسىنىستىكپەن قابىلداماسا، ولار قايتادان راديكالدى ورتاعا قايتىپ كەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان بۇل جاستارمەن جەكە جۇمىس ىستەيتىن ماماندار – ءدىنتانۋشى، پسيحولوگ، الەۋمەتتىك قىزمەتكەر – كاسىبي دايارلىقتان ءوتىپ، كەشەندى تاسىلمەن جۇمىس ىستەۋى قاجەت.

قورىتىندىلاي كەلە، جاستاردى تەرىس ءدىني اعىمداردان قورعاۋ – بۇل ءبىر عانا سالانىڭ ەمەس، تۇتاس قوعامنىڭ ورتاق مىندەتى. جاستار – ۇلتتىڭ بولاشاعى. سول بولاشاقتىڭ جارقىن بولۋى ولاردىڭ قانداي رۋحاني نەگىزگە سۇيەنىپ وسەتىنىنە تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان ولاردى اداسۋدان ەمەس، ار-ۇجدان، اقىل مەن ىزگىلىك جولىمەن جۇرۋدەن ەشكىم تايدىرماۋى كەرەك. تەرىس اعىمداردىڭ تۇزاعىنان ساقتانۋدىڭ ەڭ سەنىمدى جولى – ۇلتتىق تاربيە مەن ءداستۇرلى ءدىني سانانىڭ ۇيلەسىمىندە.

Abai.kz