(Týpnúsqadan kóshirgen Qazaq SSR Ghylym akademiyasy M.O.Áuezov atyndaghy Ádebiyet jәne óner institutynyng ghylymy qyzmetkerleri: Á.Narymbetov; Q.Múhamethanov. 5.1. – 1970 j.)

Ardaqty Sәbit bauyrym!

31 jyly 3-fevralida elsizdegi sayat qorada jazyldy.

II.HII – jazghan hatynyzdy janada ghana aldym. Býgingi Ayagózge jýrmek adamnan osy hatymdy asyghys jazdym. Qolymda barynan az ghana jazbamdy jiberdim. Olar: «Bәisheshek baqshasy», «Nartaydyng әngimesi», «Qazaqtyng týp atasy» (25 jasymda jazgham), «Bozbala men kәrilik» (32 jasymda jazgham), «Balamen aitysyp jenilgenim». Qolymda qarajattyq aqsha joqtyghynan búlardy óziniz pochta qarajatyn tólep alar dep doplatnoy qyldym. Búryn basylghan «Qazaq ainasy», «Enlik-Kebek», «Qalqaman-Mamyr» degen ólenderimdi әrbirinen óz qarajatymmen 1000 (ekzemplyar) dana bastyryp elge taratyp edim. «Qazaq, qyrghyz, qalmaq, týrik» shejiresin de bir myng bastyryp taratyp edim. Solardy balalargha izdetip, shejirening bir jyrtylyp qalghany tabylyp, búrynghy basylghanynda qate bar, әm qosylmaghan sózder bar bolghandyqtan kóshirip, týzetip jatyrmyn.

«Ádil-Mәriya» degen romanymnyng kóshirmesi Almatydaghy osynan baryp qyzmetke túrghan Baghdәulet Qúdayberdiúlynda shyghar. Onyng túraghy Almatyda Leninskiy kóshede № 63. Sol balada Amerikanyng Bicher Stou degen әieli jazghan qúldar túrmysy jayynan «Tom aghay balaghany» degen qazaqshagha audarghanym bar shyghar. Biraq olardy bastyram dep rúhsat alyp edi. Tabylsa mening sózshe jazghanymdy bastyrghanynyz maqúl. Ólenshesin óziniz bilesiz.

Qolymda «Shyn baq әngimesi» degen piesagha audarugha layyqty bir romanym bar. Bar bolsa da basqa kisi oqy almastyq chernovoy bolghandyqtan kóshirmey jiberuge bolmaydy. Jәne Pushkinning «Dubrovskiy» degen romanyn qazaqsha ólenge audaryp ana bir jyly Semeyde bastyryp edi. Ol ýide bar edi, myna adamnan jiberuge bolmady.

Búlardan basqa da audarmalarym, óleng sózderim bar. Birinshi uaqyt tyghyz bolyp, ekinshi 45 jasymnan bergi óleng sózderim filosofiya jaghyna salynyp, ob uvlechennogo voprosa obiektivnaya rassujdenie bolghandyqtan ýkimet basugha rúqsat qylmas jәne búl kezde halyqqa taratu da layyqsyz ba dep jibermey qaldym. Sebebi: jan syry, jaratylys syry, dýniyedegi tәmam shataq dinder turaly jazylghan. Qyryqtan asa bergenimde: Jan ne? Din ne? Barsha ghalam qalay jaralghan? Adam jaratushy jaghynan ne ózinin, ar-ynsaby jaghynan salynghan mindet bar ma? degen siyaqty ylghy dene sezimimen sezilmey ish jaqqa, әdetine, dinine, tanyghanyna, qúmaryna búrylmay oilaytyn nýktesi – taza aqylmen ghana biletin ister turaly: din, ghylym – ghalym oishyl filosoftardyng búl turaly jazghan kitap, aitqan sózderin ózimshe syngha alyp, dúrys alyp teris tastanyp shygharghan qorytyndylarymen men: pәlen payghambar, týlen filosof, professor aitty degenge toqtap qalmayym. Óz aqylym qabyl almaghandy kim aitsa da teris kórem. Biraq, aqyl qabyl alarlyq dәlel aitsa, ol kim bolsa da bas úram. Maqtanyp kettim deydi – maqtan emes, izdegenim tәmam adam paydasy bolghandyqtan aqylym aitqan aqiqatty aitpay túra almayym. Eriksizbin.

Men osyny aityp otyrghanymda adamshylyq arym barsha adam balasyna paydaly dep otyz jyl iynemen qúdyq qazyp tapqan aqiqatty nege jiberip, aldymen osyny basuyn nege tilenbeysing dep erkimdi biylep, jan syry, jaratylys syry degen qysqasha qorytyndymdy taghy jiberdim. Átteng dýniye, osyny qúry qazaqsha ghana basyp qoymay orysshagha jaqsy perevodpen smyslyy perevodtap, ghylymdy azamattyng biri enbek etip perevodyn ózime kórseter me edi? Qazaqsha tez basylyp shyghar ma edi? Tiri kýnimde ne qarsy aitylghan dәleldi syndaryn, ne bilimdi oishyldardyng qabyl alghanyn bilip ólsem armansyz bolar edim. Búl jan syry, jaratylys syry basylmaytyn bolsa tez qaytarghanynyzdy ótinem. Lajy bolsa qoljazbalarymnyng bәrin qaytaryp otyrarsyz.

Taghy bir tilegim, mening qay jazbam bolsa da basylysymen baspahana qarajatymen maghan әrqaysysynan elu danasyn jiberseniz eken. Balalaryma, dostaryma múra istep beru ýshin. Qaysysy basylsa da «Mútylghan» degen atymmen basylghany jón bolar edi.

Bir sózim, mening keybir ólenderim qazaqtyng búrynghy óleng jyrlarynyng әnimen aitylmaydy. Árqaysysynyng ózim shygharghan әni (motiyvi) bar. Ándi hatpen úghyndyrugha bolmaydy. Ózim baryp úghyndyrugha, jergilikti ýkimet basyndaghy keybireulerding qaranghylyghynan, qolda qarajat, basta bostandyq qalmay túr.

Qosh! Qosh! Baqytty bolynyz!

Mútylghan.

(Shәkәrim Qúdayberdiúly)

1931 jyl.

Jazba: Qazybek Qúttymúratúlynyng әleumettik jelidegi paraqshasynan alyndy.

Abai.kz