«Bal, eger bar bolsa, onda ol joq bolyp ketedi». Ýkimetting sózin tyndaghanda oigha Vinny Puhtyng әni týsedi.

Qazaqstan ekonomikasy birinshi jartyjyldyqta tabysty boldy ma? – Solay bolghan siyaqty, әlde, olay emes pe? Azyq-týlik óndirisi 10 payyzgha ósti, biraq et, ún, sýt óndirisi tómendedi. Ministrler kabiyneti bilim salasyna salyq tóleushilerding aqshasyn 3,5 ese kóp salady, al bizding balalarymyz shet elderge oqugha, qonystanugha on myndap ketedi. Ministrler kabiyneti 2028 jyldan bastap Últtyq qordan maqsatty transfertterdi almaugha, kepildi transfertterdi tәrkileuge uәde berip otyr. Birinshi toqsanda «Otbasy Banki» qazaqstandyqtargha 225 mlrd tengege nesie berdi, biraq adamdar bankke odan da kóp aqsha salghan son, 1,5-2% kýlkili. Búl turaly Abai.kz aqparattyq portaly Bizmedia.kz saytyna silteme jasap habarlaydy.

Azyq-týlik óndirisi ósti, biraq et óndiru azaydy

2025 jyldyng mamyr aiymen salystyrghanda mausymda Qazaqstanda mal etining óndirisi 2%-gha tómendep, 5,8 myng tonnany qúrady, al mamyrda 16,2%-gha, 6 myng tonnagha deyin tómendegeni turaly QR AHAJ Últtyq statistikalyq burosynyng mәlimet berui, әriyne, kezdeysoqtyq boldy. Sýt óndirisi de mausym aiynda – 3%-gha, 54 myng tonnagha, ún – 11%-gha, nan – 1,3%-gha tómendedi.

Al sol kýni Ýkimet otyrysynda Premier-Ministrding orynbasary – Últtyq ekonomika ministri Serik Júmangharin «birinshi jartyjyldyqta azyq-týlik óndirisi 10 payyzgha ósti...» dep habarlady. Biraq búl aqshada. Inflyasiya 10%-dan joghary.

Premier-Ministrding orynbasary atap ótkendey, birinshi jartyjyldyqta óndeu ónerkәsibindegi óndiris kólemi de 5,5 payyzgha, mashina jasau 11,1 payyzgha, múnay óndeu 9,6 payyzgha, metall búiymdaryn óndiru 14,6 payyzgha, qúrylys materialdaryn óndiru 8,6 payyzgha, himiya ónimderin óndiru 7 payyzgha ósken. Ekonomika 6,2 payyzgha ósken. Búl songhy 12 jyldaghy JIÓ-ning eng joghary ósu qarqyny. Naqty sektordaghy ósim 8%-dy qúrady, qyzmet kórsetu óndirisi 5,2%-gha ósti.

Negizgi kapitalgha investisiya 19,3%-gha ósti. Investisiyalardyng eng ýlken ósimi bolashaq ekonomikasyn qalyptastyratyn salalargha tiyesili: bilim berude 3,5 ese, qarjylyq qyzmette 86,2%, óndeu ónerkәsibinde 48,9%, densaulyq saqtauda 32,8%, kólikte 16,2%, dedi Júmanghariyn.

Biraq men Qazaqstannyng býginin qalyptastyrghan investisiyanyng nәtiyjesin kórgim keledi. Olar da sonda boldy, solay emes pe? – Biz bilimge investisiya qúiyp jatyrmyz, al bizding balalarymyz on myndap shetelge oqugha ketedi. Bir ghana Reseyding ózinde bizding elshilikting mәlimeti boyynsha 70 mynday. Al olardyng jartysy Qazaqstangha eshqashan oralmaydy.

2025 jyly jana astyq eksporty 9 mln tonnagha deyin ósti – songhy 13 jyldaghy eng joghary kórsetkish. Negizgi eksporttyq baghyttar: Ózbekstan, Tәjikstan, Iran, Ázirbayjan.

Sonday-aq qantar-mamyrda syrtqy sauda ainalymy 53,5 mlrd dollardy qúrady: eksport – 29,8 mlrd dollar, onyng ishinde óndelgen tauarlar eksporty – 10,2 mlrd dollar, al import – 23,8 mlrd dollar. Syrtqy saudanyng jalpy tómendeuine qaramastan, ong sauda salidosy saqtaluda – $6 mlrd, dep moyyndady Júmanghariyn.

Ayta keteyik, eksport 9,2%-gha tómendep, últtyq statistika boyynsha import 2,2%-gha ósti. Syrtqy sauda ainalymy 4,5 payyzgha tómendedi. Ónimderdi shygharu - búl jarty júmys; olar әli de satyluy kerek. Alayda sayasatkerler eshqashan shyndyqty tolyq aitpaydy.

2028 jyldan bastap budjette Últtyq qordan nysanaly transfertter joq — tek kepildendirilgen transfertter ghana. Osyghan qaramastan, birinshi jartyjyldyqta memlekettik budjetting kirisi 11,4 trln. tengeni qúrady, búl ótken jyldyng sәikes kezeninen 118,8%. Búl, Júmangharinning aituynsha, Qazaqstandaghy salyq tәrtibi men ekonomikalyq ósuding nәtiyjesi.

Salyq tәrtibi nemese «qorqynysh, kýizelis, ashulanu» ma?

Kәsipker, Shygharmashylyq industriyany damytu jobalyq kensesining basshysy Danat Jumin META jelisindegi paraqshasynda salyq inspektorlarynyng júmysy shamadan tys jýktelgenin jazady. Ártýrli aqparattyq jýielerdi biriktiru kezinde jana derekter payda bolady jәne qateler anyqtalady. Búl anyqtalghan búzushylyqtardyng kóbirek ekenin bildiredi: naqty jәne qate, kóbinese eleusiz, olar budjetke shyghyn әkelmeydi, biraq Qarjy ministrliginen jauap berudi jәne týzetudi talap etedi.

Salyq inspektory búzushylyqty kórip, salyq tóleushining kensesine onyng jauaby: týzetu nemese belgili bir merzimde shaghymdanu ýshin habarlama jiberedi. Azamattar salyq tóleushining kensesine siyrek qaraydy jәne eshqanday habarlamadan habarsyz. Merzimderi ótip jatyr. Inspektor azamattyng bank shottaryna shekteu qoyady. Azamat ýreylenip, «salyq basqarmasyna... Qorqynysh, kýizelis, ashu-yzagha» jýgiredi.

Árbir azamatpen ainalysyp, týsindiru kerek. Búl qiyn, әsirese kýnine jýzdegen osynday jaghdaylar bolsa. Sondyqtan kýizelis pen jaysyzdyq memlekettik kirister departamentining qyzmetkerlerine de әser etedi.

Mýmkin Sifrlyq damu ministrligi men Qarjy ministrligi birlese otyryp, jaghdaydy ilgeriletu kerek shyghar? - «Azamattardyng salyqtyq habarlamalar turaly tek salyq tóleushining shotynda ghana emes, sonymen qatar qysqasha týsindirmeni 1414 nómirinen SMS-habarlama arqyly biluin qamtamasyz etiniz», - deydi Jumiyn.

Pikirler ony qoldaydy. Olar «jasandy intellekt vasapqa jazsyn» dep jazady.

Qarjy ministrligining qyzmetkeri Áset Túrysov: «Jaqyn arada biz ózara әrekettesudi jenildetetin Kәsipkerlerge arnalghan Birynghay jeke kabiynetti iske qosamyz jәne eGov jәne banktik qosymshalar arqyly habarlandyru arnalaryn keneytudi josparlap otyrmyz», - dep habarlaydy.

Yelena Yerzakovich onyng úiymy "jaqynda egov arqyly uniyversiytet grantyna týsu ýshin kezekke tirkelu kezinde habarlamalardyng qalay júmys isteytinin tekserdi. - Eshtene. Eshtene kelmeydi" dep jazady.

Kólik pen qúrylys, naqty sektor ekonomikany yntalandyrady. Ýkimet negizgi kapitaldy kóp qajet etetin jәne bolashaghy zor salalargha: óndeu ónerkәsibi men tau-ken óndiru ónerkәsibine, agroónerkәsiptik keshen men infraqúrylymgha shoghyrlanuda. Búl salalardaghy memlekettik qoldau maqsatty, maqsatty jәne barynsha tiyimdi bolady, - dep uәde berdi Júmanghariyn.

Ayta keteyik, Qazaqstan ýkimeti 2025 jyldyng birinshi jartyjyldyghynda budjetke 3,12 trillion tenge tikeley transfertterdi alyp tastady, dep habarlaydy Últtyq bank. Últtyq qorgha múnay sektorynan týsken kirister osy kezende 1,8 trln. tengeni qúrady.

Demek, atauly memlekettik qoldau trillionmen ólshenedi. Áriyne, búl somanyng qomaqty bóligi kóp balaly otbasylardy, az qamtylghan azamattardy qoldaugha, zeynetkerlerge qosymsha tólemderge júmsalady. Alayda, osylaysha ýkimet «Balalargha arnalghan últtyq qor» baghdarlamasy boyynsha tólemderdi azaytady: jylyna bir ret Qazaqstan Respublikasy Últtyq qorynyng investisiyalyq kirisining 50 payyzy qazaqstandyq balalar arasynda bólinedi, al Últtyq qordyng aktivteri neghúrlym az bolsa, investisiyalyq kiris soghúrlym az bolady. Áriyne, búl tәueldilik tikeley emes, biraq ol bar.

"Aldaghy ýsh jylgha arnalghan (2028-2030 jyldargha arnalghan — Bizmedia.kz) respublikalyq budjet jobasynda biz Últtyq qordan beriletin nysanaly transfertterdi qarastyrmaymyz. Biz tek zang boyynsha ózimizge tiyesili nәrsemen shektelip jatyrmyz, búl kepildendirilgen transfert", - dep uәde berdi Ýkimet otyrysynda QR Premier-Ministri Oljas Bektenov.

Onyng aituynsha, Últtyq qor aktivterin saqtau jәne úlghaytu mәselesinde ýkimet tolyqtyrudyng syrtqy kózderine ghana emes, sonymen qatar ýkimetke «әrtýrli baghalaular boyynsha 2026 jyly 3 trillion tengege juyq qosymsha salyqty kýtuge» mýmkindik beretin salyq reformasyna sýienedi.

Investorlar Qazaqstan ekonomikasyna senedi, biraq investisiya jospardan artta qaldy

2025 jyly 25 milliard dollargha juyq tikeley sheteldik investisiya tartudy josparlap otyr, dedi Júmanghariyn. Mausym aiynda Qazaqstan 2,5 milliard dollarlyq euroobligasiyalardy sәtti ornalastyrdy. Búl 2024 jyldyng qazan aiynda kapital naryghyna oralghannan keyingi ekinshi ornalastyru, dep qosty ol.

Jahandyq iynvestorlar Qazaqstan ekonomikasyna senim artady, ol biznes qajettilikterine baghyttalghan aimaqtyq investisiyalyq baghdarlamalar – sheteldegi investorlardyng maqsatty auditoriyasyn anyqtaudyng negizi bolyp tabylady jәne jedeldetilgen memlekettik qyzmetterdi kórsetu arqyly Fast Track nemese «jasyl dәliz» arqyly basym sektorlargha 134 investordan ótti.

Ýkimet jyl sonyna deyin «Bәiterek» ÚBH» AQ arqyly basym sektorlardy qarjylandyrudy 8 trln tengege deyin úlghaytudy josparlap otyr, osylaysha ekonomika qosymsha shamamen 1,3%-gha ósedi. Birinshi jartyjyldyqta «Bәiterek» arqyly ShOB jәne eksportqa baghyttalghan kәsiporyndardy, iri biznesti qarjylandyru 2,9 trln. Jospardan artta qalu bar.

Ýkimet pen «Bәiterek» ózderine manevr jasaugha biraz oryn qaldyrghan siyaqty.

DAMU qorynyng mәlimeti boyynsha, basym sektorlargha tamaq jәne azyq-týlik emes tauarlardy óndirudegi qyzmetting jekelegen týrleri kiredi, mysaly, as ýy jihazy, óndiris, qúrylys materialdaryn óndiru jәne t.b.

"Holdingti budjetten kapitaldandyru ekinshi jartyjyldyqta da jalghasady. Búl bizding naqty sektordyng mýmkindikterin keneytuge qosqan tikeley ýlesimiz", - dedi Júmanghariyn.

Meni mynaday tújyrymdar shatastyrady: 2025 jyldyng birinshi toqsanynda 11,8 mynnan astam qazaqstandyq otbasy baspanaly boldy. «Otbasy Banki» AQ 225,2 mlrd tengege nesie berdi.

Biz sandar turaly emes, sózder turaly aityp otyrmyz. Óitkeni, «Bәiterektin» enshiles úiymy «Otbasy banki» nesie bermey túryp, kýlkili 1,5-2 payyzben qazaqstandyqtardan qomaqty depozit alghan. Al Últtyq statistikalyq buronyng mәlimeti boyynsha, 2025 jyldyng birinshi jartyjyldyghynda paydalanugha berilgen jalpy audany 7,9 mln sharshy metr túrghyn ýy ghimarattarynyng 7,3 milliony jeke qúrylys salushylarmen, yaghny 92 payyzdan astamy.

Latifundister zúlym, al aktivterdi qaytaratyndar júmys isteui kerek

Premier-miynistr aktivterdi qaytaru ýderisinde ataulardy jariyalamau turaly aitqan kezde investisiyalyq ahual men bizneske yqtimal ziyan turaly aitty.

«Aktivterdi qaytaru mәselesine kelsek, biz zanda kózdelgen kólemde aqparatty taratyp jatyrmyz. (...) Naqty ataular aitylmaydy, biraq búl zannyng talaby», - dedi Bektenov.

Ýkimette әli ashyq josparlanbaghan rezerv bar. Onyng basshysynyng aituynsha, aktivterdi óndirip alu jónindegi komissiya zang subektilerimen, yaghny osy aktivterdi qaytaratyn túlghalarmen 0,5 trillion tengege kelisim-shart jasasqan.

"Zang ayasynda olar (búl kәsipkerler — Bizmedia.kz) el aldyndaghy mindetterin oryndaydy. Al bizding mindetimiz - olar Qazaqstangha júmys istep, investisiya saluy ýshin barynsha qolayly jaghday jasau", - dep qosty Bektenov.

Premier-ministr Qazaqstandaghy latifundisterge qatanyraq

"Kóptegen jer qojayyndary (jer — Bizmedia.kz), jasyryn emes, aqsha tauyp jýrgen aumaqta túrmaydy. Olar eng jaqsysy Almatyda nemese Astanada, al kóbine shetelde túrady jәne tek egin jinau ýshin jәne aqsha ýshin keledi", - dedi Bektenov ýkimet otyrysynda.

Onyng pikirinshe, Qazaqstanda auyl sharuashylyghy maqsatyndaghy jerding josyqsyz iyeleri bar, jer telimderin berude týrli zang búzushylyqtar oryn aluda.

"Osynday nemqúrayly qojayyndarmen kýresu kerek. Men endi Auyl sharuashylyghy ministrliginen jәne basqa әriptesterden útymsyz paydalanylyp jatqan jerlerdi memleket menshigine qaytaru boyynsha belsendi júmys isteudi talap etemin: jyl boyy júmyspen qamtu qamtamasyz etilmeydi. Auyldaghy júmysshy egin egu kezinde, egin jinau kezinde júmys istedi, al qalghan uaqytta ne isteydi? -Eshtene etpeydi. Júmys joq. Tabys joq. Sondyqtan menshik iyelerinen jyl boyy júmyspen qamtudy jәne alghan jerlerdi tiyimdi paydalanudy talap etemiz», - dep qosty Ýkimet basshysy.

Tenge baghamy jәne Premier-Ministrding mәlimdemesi

Býginde tengening kýrt әlsireui ýshin alghysharttar joq. Ýkimet devalivasiya kýtpeydi, dedi Premier-Ministr Bektenov brifingte. Sonday-aq ol ýkimet bazalyq ssenariyge tengening dollargha shaqqandaghy baghamyn 540 tenge/1 dollar dengeyinde, múnay barrelining baghasy 60 dollar dengeyinde engizgenin qosty.

Búl mәlimdeme, sarapshylardyng pikirinshe, Brent markaly múnaydyng arzandauy men dollardyng nyghangyna qosa, valuta baghamyna qosymsha qysym jasady. Jurnalister sarapshylardan valuta satyp alu ýshin nesie aludyng qajeti bar ma dep anghal súrady. Ashy tәjiriybeden sabaq alghan qazaqtar valuta qymbattamay túryp, aiyrbastau punktterine jýgirdi. Deldaldar kónildi qaljyndady. Olar birinshi bolyp óz kompaniyalaryna dollar satyp aldy. Aqsha aiyrbastau oryndarynda dollar men euro jetpey qaldy.

Tolqu 3 kýnge sozyldy. Tenge belgilengen shekke deyin qúldyrady - 536-538 tenge/$1, keybir aiyrbastaushylar ony osy baghamen satyp aludy úsyndy. Júma, 18 shildede KASE sauda-sattyq qorytyndysy boyynsha dollardyng ortasha baghamy 533,61 tenge boldy. Jeksenbi kýni Almatyda dollar aiyrbastau oryndarynda 534 tenge/$1 baghamen satyldy.

Abai.kz