Qaraghandylyq Alika keysin aitam da, qazaq jerinde tughan, Qazaqstan balabaqshasynan, mektebinen, insititutynan bilim alghan 22 jasar qyz qalaysha Otanyn, onyng memleketqúrushy últy - qazaq últyn sonshama kemsitip sóilep, jek kóredi eken? Al jylda patriotizmdi kóteruge bólinip jatqan qarjy-qarajat qayda ketip jatyr? Tipti, elden bezgen qyz qashpaq bop túrghanda ústaldy degen aqparat tarady ghoy.

22 jas degen azamat bop qalyptasqan kezen. 11 jyl mektepte oqyghan adam qazaq tilin “kalbitskiy dialog” dep mazaqtamay, taza qazaqsha sayrap túruy kerek qoy… Bar mәsele últtyq iydeologiyagha baryp-tireledi. Bizde patriotizm barlyq jerde birdey dәriptelmeytin siyaqty.

Biraz uaqyt búryn Astanada balany otyrghyzatyn, úshaqta jenil jinalatyn arba alu ýshin dýkenge bardym. Satushynyng týrin bayqaghan da joqpyn, qazaqsha súrap jatsam, ar jaqtan qazaqsha jauap berip jatyr. Bir kezde janyma orys qyzy keldi. “Oy, ainalayyn, qazaqsha ózing ýirenip aldyng ba?” - desem, “Joq, arnayy kursqa barmay, mektepte ýirendim ghoy” dep túr. Qayda oqyghanyn súrasam, Astanadaghy orys mektebinde oqyghan, biraq qazaqsha sayrap túr! Búl nening belgisi? Oqimyn, ýirenem, qoghamgha integrasiyalanamyn, ósemin degen adam qazaq tiline “kalbit dialogy” dep mýsirkemey, kemsitpey, kerisinshe, tildi jaqsy kórip, ýirenip alady ghoy. Sosyn Astananyng vayby bólek, búl jerde jana qalagha tәn jana tendensiyalar, mәselen, tildi ýirenuge degen qajettilik auada da qalqyp jýredi.

Eldegi últaralyq, dinaralyq jaghday onay emes. Bizge memlekettik dengeyde últtyq iydeologiyany myqtap qolgha alu kerek. “Oybay, soltýstikte qazaq az” dep tilge qatysty talaptardy keyinge shegeruge bolmaydy. Búl arada shovinistik, ksenofobiyalyq, últtyq alalaushylyq, til jaghynan kemsitetinderdi Qylmystyq kodeksting 174-babymen shartty týrde emes, naqty jazamen jazalau kerek. Basqalargha sabaq bolsyn.

Ókinishke qaray, últtyq iydeologiyanyng joqtyghynan soltýstik ónirlerden shyghyp, jelide últqa qatysty negativ jazatyn biren-saran mektep múghalimderi baryn da bayqadyq. Ókinishke qaray, bәrin skrindep jýretin әdetim joq. Qaybir jyly AQSh elshisi qazaq elin merekede qazaqsha qúttyqtaghan edi. Soghan men de “Elshi myrza, rahmet” dep jyly lebizimdi bildirsem, mening jazbama bir orys әiel ashuly smaylik qoyyp ketipti. Kim eken dep qarasam, Pavlodar ma, Petropavl ma, esimde joq, sol ónirde orta mektepte sabaq beretin múghalim eken. Sóitsem, tek qazaqsha jazylghan sózderge ghana erinbey ashuly smaylik qoyghan. Al ol jerde qazaqsha jazbalar óte kóp edi… Auru ma desen, mektepke psihikalyq jaghdayyn tekserip almaushy ma edi degen oigha kelesin… Biraq ekinshi jaghynan sonshama qazaqsha jazbagha jaman smaylik qoyam dep qanshama energiyasy ketti, qanshama nerv talshyqtary óldi… Sau adamnyng tirligi me?

Jalpy, qazir bizde qazaq qoghamy óte sauatty. Bireu birdene jazsa, IIM-ne, prokuraturagha “qúqyqtyq bagha” beru boyynsha aryz jazyp jýr. Óte dúrys qadam. Múndaylarmen úryspay, tóbelespey, jeke basyna tiyispey, zanmen jazalau kerek. Eng bastysy, qazaqsha kóbirek jazayyq, sóileyik! Qazaq tilin jek kóretinderge jaudyng keregi joq, ózinen-ózi jyndanyp, auru tabady ghoy. Mәselen, ótkende jelide bireu tәtti taghamnyng reseptisimen bólisip jatyr eken, sóitsem qyrghyzsha týsindirip jatyr eken. “Qanday keremet resept. Ádemi týsindirdiniz. Bәrin týsindim” dep jazyp jiberip edim, qyrghyz bauyrlar mәz bop qaldy. Qazaq bauyrlar, rahmet dep jatyr. Mening pikirime pәlenbay qyrghyz lýpil jiberdi. “Qazaq-qyrghyz bir tughan” dep qoyady. Osynday pozitiv nәrse jaqsy emes pe?

Bizdegi kóp azamattar reseylik propagandagha toyyp alghasyn sekiredi ghoy… Kabelidik, sputniktik, yutub-arnalaryn týrli aila-amalmen japsaq, shektesek, kóp adamnyng beti beri qaraydy ghoy…

Al Alikagha kelsek, 22 jasynda oinap-kýlip, adamdardy alalamay, tildi kemsitpey, ómirindi paydalyraq nәrsege júmsamadyng ba? Men 22 jasymda Núrbolat Masanov, orys, kazak qauymdastyqtarynyng basshylary Bunakov, Belyakovtardan súhbat alyp, qazaq jәne orystildi ortanyng ózara týsinisuine atsalystym. Bir súhbatynda Bunakovtar “biz qartaydyq qoy, endi tildi jastar ýirenbese” dep edi… Nemeresin de qazaq balabaqshasyna bergenin aitqan edi. Endi sol jastar Alikalar nege memtilge mýsirkey qaraydy? Nege orys jәne orystildi jastar da ekige bólingen? Nege Gleb Ponomarevtar qazaq tilin ýirenip, nasihattap, týrli әdemi jobalar jasaydy da elding razylyghyna bólenedi? Al basqalar tildi qajet etpeydi?

Qashan últtyq, patriottyq iydeologiya Týrkiyadaghyday, tipti kórshi ózbek elindegidey keng kólemdi әri nәtiyjeli jýrgiziledi? Patriotizmge bólinip jatqan qarjynyng da súrauy bar ma? Nege qazaqqa jaqyn boluy tiyis tatar qyzy osylay jasady? Saual kóp. Týrkilik ruhty kótermek týgili, jalpyqazaqstandyq patriotizmge әli de qol jetkize almay otyrmyz ghoy…

Kamshat Tasbolat

Abai.kz